وقتي پروژه عظيم 4,4 ميليوني مسکن مهر که جمعيتي بالغ
بر 10 ميليون نفر را شامل مي‌شود، کليد خورد، موافقان و مخالفان بسياري
داشت. در اين ميان، دولتمردان دولت نهم اميدوار بود که با اجراي اين طرح در
مدت 6 سال نه‌تنها دولت دهم را برنده خواهند شد بلکه بناي يادبود بزرگي از
خود براي آيندگان به جا خواهند گذاشت. باوجود تمام تلاش‌هاي دولت نهم و
دهم در به اتمام‌رساندن اين پروژه، به نظر مي‌رسد همه برآوردهاي آنها غلط
بوده و بخش بزرگي از کار را ناديده گرفته بودند. اين پروژه که در ابتدا
قرار بود با 80 هزار ميليارد تومان سرمايه‌گذاري دولت به سرانجام برسد،
تاکنون 45 هزار ميليارد تومان هزينه روي دست بانک مسکن گذاشته و چيزي نزديک
به همين ميزان نيز خريداران هزينه کرده‌اند. بااين‌حال، تنها روح سخت
شهرهاي جديد به اتمام رسيده و ماهيت شهري آنها که نيازمند توسعه زيرساختي،
ايجاد فضاي سبز، ايجاد بيمارستان، پارک، مدرسه و محيط‌هاي اجتماعي بوده،
هنوز آغاز نشده است.
دکتر حسين ايماني‌جاجرمي، استاد دانشگاه تهران و
جامعه‌شناس، معتقد است که اين پروژه تا سه دولت آينده را درگير خواهد کرد.
او مي‌گويد «در کنار توسعه شهري اين مکان‌ها، دولت بايد فکري براي مشکلات
آينده بکند زيرا ميزان جرايم و درگيري‌ها در اين مناطق در آينده نزديک رو
به افزايش خواهد گذاشت.» از ديد اين استاد جامعه‌شناسي شهري، آشنايي‌نداشتن
بسياري از ساکنان با قوانين آپارتمان‌نشيني، محل اصلي نزاع‌هاي پيش‌رو
خواهد بود. در ادامه گفت‌وگوي ما با اين استاد دانشگاه را بخوانيد:
مسکن مهر از سال 86 با تمرکز بر ساخت‌وساز، اجرايي شده
است، در حوزه اجتماعي چه فرصت‌ها و تهديدهايي را پيش‌روي جامعه قرار داده
است؟
ايماني: خيلي خوب بود که قبل از اجراي چنين پروژه بزرگي،
دوستان ابتدا مطالعات اجتماعي و زيرساختي براي تأسيس شهرهاي جديد انجام
مي‌دادند. متأسفانه پيامدهاي اجتماعي اين مساکن، مورد مطالعه نبوده و
به‌همين‌دلیل، راهکاري براي اين پيامدها انديشيده نشده است. اين دولت،
وارث اين مشکل بوده و نمي‌تواند آن را رها کند زيرا منابع عظيم عمومي در
اين طرح هزينه شده و لازم است که دراينباره آسيب‌شناسي و چاره‌انديشي
کنيم. اين خانه‌ها عموما در قالب برج‌هاي بلندمرتبه ساخته شده و بيشتر در
اختيار افرادي قرار مي‌گيرند که تجربه زندگي در فضاهاي آپارتماني را
نداشته‌اند؛ بنابراين لازم است که يک ظرفيت مناسب مديريتي و قانوني براي
اين فضاها فراهم شود. همين الان بخش بزرگي از مشکلات در حوزه مشاعات و
پرداخت هزينه‌هاي مشترک است و در آينده با مشکلات بيشتري دراينباره
روبه‌رو خواهيم بود. مجتمع اکباتان که بيشتر از 50 سال از احداث آن
مي‌گذرد، تازه چندسالي بوده که از مشکلات مشاعات خلاص شده است؛ بنابراين در
شهرهاي جديد بايد منتظر مشکلاتي از اين دست باشيم.
گفتيد در حوزه زيرساختي مشکلاتي وجود دارند؛ اين مشکلات چه هستند؟
ايماني:
آن‌طور که گزارش کميسيون اصل «90» عنوان کرده، متأسفانه خيلي وضعيت خوبي
ندارد. اگر بخواهم درست بيان کنم، اين وضعيت اسفناک است؛ به‌عنوان مثال،
مدرسه‌سازي چيزي حدود 9 درصد انجام شده، محيط‌هاي امنيتي و انتظامي حدود
6 درصد رشد داشته و ساخت مسجد به‌عنوان يک محيط عمومي و محور
تشکيلات اجتماعي در جامعه ايران، چيزي حدود 15 درصد پيشرفت داشته که همين
ميزان هم در دولت يازدهم صورت گرفته است.
اينکه ما افراد را از شهرها و روستاهاي داراي هويت خارج
کرده و به چنين مکان‌هايي بدون برنامه و زيرساخت هدايت کنيم، رفتار ضدفرهنگ
به شمار نمي‌آيد؟
ايماني: شما وقتي جمعيتي را به صورت
ميليوني در يک محل جمع کنيد، اينها نياز به خدمات دارند. بخشي از اين
خدمات، مانند فروشگاه‌ها را بخش خصوصي تأمين مي‌کند اما سيستم حمل‌و‌نقل،
آموزش‌و‌پرورش، خدمات پليس و خدمات درماني، جزء خدمات دولتي است. فراموش
نکنيم که در ايران زندگي مي‌کنيم و بخش بزرگي از مديريت کشور در اختيار
دولت است. گزارش‌هايي داريم که زني باردار بوده و به‌دليل آنکه تاکسي
نبوده، فرزندش را از دست داده است. در يک دوره، مسکن به‌عنوان مشکل اصلي در
نظر گرفته شد و بدون آنکه توجه کنند که مسکن نيازمند خدمات است، فقط
بلوک‌هاي ساختماني را در وسط بيابان علم کردند. الان با مردمي طرف هستيم که
هر آنچه وجه نقد داشته‌اند، به ميان آورده و عمرشان را گذاشته‌اند اما
خانه‌هايي در وسط بيابان بدون خدمات اجتماعي و زيرساخت در اختيار آنها قرار
گرفته است.
دولت قبل در روزهاي پاياني اعلام کرد که تمام مسکن‌ها آماده تحويل است؛ چرا اين دولت گرفتار شد؟
همان
زمان هم آماده نبود؛ البته مسکن به اين عنوان که يک چارديواري آماده باشد،
الان تحويل مردم هم شده اما آنها مي‌خواهند با زن و بچه‌هایشان به اين
مکان‌ها بروند. آيا آب، برق، گاز و مدرسه دارند؟ بيمارستان و محيط درماني
وجود دارند؟ به ميزان کافي نيست. اين دولت تلاش کرده است که بخشي از اين
نياز را رفع کند اما اين کار، هزينه‌اي معادل کل ساخت‌وساز را دربر مي‌گيرد
زيرا در امر شهرسازي گفته مي‌شود، 50 درصد هزينه، براي زيرساخت است که در
پروژه مسکن مهر اين هزينه از ديد طراحان مغفول مانده بود.
در ابتداي صحبت فرموديد که دولت يازدهم وارث اين مشکل است؛ به نظر شما، دولت با اين ارثيه چه‌کار بايد بکند؟
ايماني:
يک اشتباهي که از ابتدا صورت گرفته و هنوز هم ادامه دارد، اين بوده که
وزارت راه، مسکن و شهرسازي، تنها مجري اين طرح است؛ در صورتي که اين طرح
نياز به مدرسه، مسجد، بيمارستان و نيروي انتظامي دارد و همه اين دستگاه‌ها
بايد به ميدان بيايند. از ابتدا، اين طرح درست بنا نشده و کل بار مسئوليت
بر دوش وزارت راه، مسکن و شهرسازي قرار گرفته و اين دولت بايد دراين‌زمینه
تجديدنظر کند. مسکن مهر با مشکلاتي که ايجاد کرده است، کار اين دولت و دولت
بعد نيست و حداقل سه دولت ديگر را درگير خواهد کرد؛ بنابراين نيازمند
برنامه‌ريزي بلندمدت و دخالت ساير ارگان‌ها و نهادها براي تکميل اين پروژه
هستيم.