چرا بزرگترین تولیدکننده نفت دنیا اصرار دارد تا از ایران نفت بخرد؟ روسیه در ماه دسامبر سال 2016 میلادی، روزانه 10 میلیون و 490 هزار بشکه در روز نفت خام تولید کرده است؛ 30 هزار بشکه بیش از تولید نفت توسط عربستان سعودی. این آمار را موسسه جودی منتشر کرده است. مذاکرات خرید نفت ایران توسط روس‌ها از زمانی که ایران تحت شدیدترین تحریم‌ها بود آغاز شد؛ وقتی هنوز برجامی در کار نبود. خبرش را هم اولین بار روس‌ها منتشر کردند. آن روزها ارقام مختلفی برای میزان نفت خامی که روس‌ها مایل بودند از ایران بخرند رسانه‌ای می‌شد؛ از 500 هزار بشکه تا 250 هزار بشکه. این‌ها اما حدس و گمان‌هایی بود بر مبنای اخبار درز کرده از مذاکرات. روس‌ها چرا می‌خواهند از ایران نفت بخرند؟ آیا آنها همه پول نفت را به‌صورت نقدی با ایران تسویه خواهند کرد. آیا به قمیت بین‌المللی از ایران نفت می‌خرند؟ مشخصات نفت ایران به نفت اورال روسیه نزدیک است. درست به همین دلیل بود که در دوره تحریم، روس‌ها بیشتر از هر کشور دیگری در بازار اروپا نفت‌شان را جایگزین نفت ایران کردند. در دیدار هفته گذشته وزرای نفت ایران و روسیه چه گذشت؟
چرا وزیر انرژی روسیه یک‌ساعت منتظر ماند؟
ساعت 6 عصر. طبقه پانزدهم وزارت نفت، اتاق وزراتی. الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه و هیات همراهش با همراهی معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل به اتاق وزیر نفت ایران می‌روند. بیژن زنگنه اما در اتاقش نیست. او در جلسه‌ای حضور دارد که برای بررسی راهکارهای کمک به خوزستان برای رهایی از مشکل گرد و غبار در مجلس شورای اسلامی تشکیل شده است. سالن کنفرانس وزراتی انتهای طبقه پانزدهم برای حضور هیات‌های ایرانی و روس آماده شده است تا به محض ورود زنگنه جلسه تشکیل شود. یک‌ساعت از زمان مقرر برای جلسه با وزیر انرژی روسیه گذشته بود که زنگنه رسید. «ببخشید به هر حال من تاخیر کردم. اصلا تصور نمی‌کردم جلسه اینقدر طول بکشد. هفته پیش ما مشکلات زیادی به دلیل گرد و غبار و قطع برق در خوزستان داشتیم. آقای چیت‌چیان، (وزیر نیرو) و رئیس سازمان محیط زیست به همراه 30 نفر از نمایندگان هم در جلسه بودند. به هر حال خیلی خوش آمدید...» پس از این توضیحات زنگنه بود که خبرنگاران از اتاق وزراتی خارج شدند و جلسه وزرای نفت و انرژی ایران و روسیه پشت درهای بسته آغاز شد؛ جلسه‌ای که قرار بود در اتاق کنفرانس برگزار شود اما به‌دلیل دیر رسیدن وزیر نفت ایران در دفتر وزیر برگزار شد. حواشی گرد و غبار در خوزستان، وزیر نفت روسیه را هم یک ساعت معطل نگه داشت!
آیا نصف فروش 100 هزار بشکه‌ای نفت، تهاتر با روس‌ها نیست؟
خبرنگارهای روس، چونان خبرنگاران ایرانی منتظر اتمام جلسه وزرا بودند. الکساندر نوواک اما پس از خروج از جلسه مستقیم داخل آسانسور شد؛ بی‌آنکه به سوالی پاسخ دهد. خبر مهم را وزیر نفت ایران داد: «فکر می‌کنم ظرف ١٠ تا ١٥ روز آینده فروش نفت ایران به روسیه نهایی شود، یک شرکت روس نفت ایران را برای مقاصد مشخص خارج از روسیه صادر می‌کند و در مقابل ما ٥٠ درصد از پول محمولههای فروخته شده را در موعد مقرر که یک‌ماهه خواهد بود، تحویل می‌گیریم و ٥٠ درصد بقیه هم صرف خرید کالا و خدمات از روسیه می‌شود.» این را زنگنه گفت و پیش از هر سوال دیگری ادامه داد: «این معامله تهاتر نیست، بلکه خرید کالا و خدمات با پول فروش نفت است. قرار است ١٠٠ هزار بشکه در روز به روسیه نفت صادر کنیم.» برخلاف آنچه وزیر نفت گفته است حداقل نصفی از معامله فروش روزانه 100 هزار بشکه نفت به روس‌ها، تهاتر است. چه، قرار است در مقابل نفتی که به آنها می‌دهیم کالا و خدمات روسی دریافت کنیم. نام این معامله غیر از تهاتر چیست؟! مگر آنکه روس‌ها تمام پول 100 هزار بشکه نفت خریداری شده را به بانک و با ارزی که بانک مرکزی معرفی کرده واریز کنند و آنگاه ایران نصف آن را صرف خرید کالا و خدمات از روسیه کند که فکر می‌کنم بعید است. از زنگنه پرسیدم:
ظاهرا قرار است در ده روز آینده نمایندگان روسیه و ایران در دفتر نیکو در سوییس قرارداد فروش نفت ایران را نهایی کنند: «برای متنوع کردن مشتریان و دسترسی بهتر به بازارهای نفتی ما از این کار استقبال می‌کنیم. ایجاد یک رابطه دراز مدت بازرگانی با روس‌ها خوب است زیرا ما اکنون بیش از مبلغ موردنظر از روسیه خرید می‌کنیم، خرید سالانه ما از روسیه بیش از این مبلغ است، بههر حال ایجاد یک رابطه بلندمدت با این کشور همسایه کار خوبی است و شرایط را برای علاقهمندان به خرید از روسیه تسهیل می‌کند.»
ایران با چه قیمتی به روس‌ها نفت می‌فروشد؟
قیمت هر بشکه نفت برنت چهارشنبه‌شب هفته گذشته 55 دلار و 75 سنت بود. اگر قیمت نفت را 55 دلار در نظر بگیریم قیمت 100 هزار بشکه در روز 5 میلیون و 500 هزار دلار خواهد بود. فرمول فروش نفت ایران در بازارهای مختلف بر اساس متوسط قیمت نفت برنت در ماه تعیین می‌شود. اگر نصف این مبلغ را در ماه در نظر بگیریم مفهومش این‌است که ایران حداقل ماهانه 82 میلیون و 500 هزار دلار را کالا و خدمات روسی وارد می‌کند. اگر این عدد را در دلار 3 هزار و 800 تومانی ضرب کنیم یعنی ایران ماهانه حداقل 313 میلیارد و 500 میلیون تومان از روسیه کالا و خدمات خواهد خرید. در حالیکه زنگنه مشغول تشریح خبر فروش نفت به روسیه بود مدام به این فکر می‌کردم که برای بزرگترین تولیدکننده و یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت دنیا، خرید نفت ایران چه نفعی می‌تواند داشته باشد. اول ذهنم به قیمت رفت. چه، در دوره تحریم ایران برخی شرکت‌ها یاد گرفته بودند که از ایران نفت ارزان‌تر بخرند.
امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، فرمول فروش نفت خام به نقاط مختلف دنیا را (بر اساس نفت برنت) از یک ماه قبل از طریق وب سایتش به اطلاع همه می‌رساند. هر چند جزئیات مذاکرات قراردادی برای فروش نفت هیچ وقت علنی نمی‌شود. با این اوصاف است که نمی‌دانیم می‌توان از وزارت نفت خواست تا قیمت فروش نفت به شرکت روسی را علنی کند یا خیر. حداقل اما می‌توانیم از شرکت ملی نفت بخواهیم تا اولا اعلام کند چه نوع نفتی را و با چه فرمولی به روسیه می‌فروشد. تنها بر اینکه نهادهای نظارتی مطمئن باشند قرارداد فروش نفت به روسیه، با قیمت و شرایطی نظیر سایر مشتریان نفت ایران منعقد شده است. یا به قول وزیر نفت با «قیمت‌های متعارف» به روسیه نفت می‌فروشیم. مدت زمان تسویه‌حساب هم البته نکته مهمی است که در قراردادهای نفتی عموما 30 روزه است. وزیر نفت همچنین در گفت‌وگویش با خبرنگاران، مشخص نکرد که شرکت روسی خریدار نفت ایران، در کدام مقصد می‌خواهد نفت را بفروشد. یا اینکه می‌خواهد نفت ایران را در روسیه مصرف کرده و اورال را صادر کند. آیا وزارت نفت فکر حفظ بازارهای صادراتی‌اش را کرده است؟
درخواست وزیر انرژی روسیه از الجزیره تا تهران
بیژن زنگنه و الکساندر نوواک در الجزیره هم با یکدیگر ملاقات کردند. در همان ملاقات هم وزیر انرژی روسیه خواستار نهایی شدن خرید نفت از ایران بود. منتهی با ارقامی بیش از 100 هزار بشکه. اگر وزارت نفت مقدار فروش نفت به روس‌ها را به گونه‌ای در نظر گرفته است که نصف مبلغ آن به اندازه میزان واردات کالا و خدمات از این کشور بوده است، اقدام هوشمندانه‌ای‌ست. شاید فروش نفت در دوران تحریم به روس‌ها، یک گزینه ناگزیر بود اما، در شرایطی که ایران می‌تواند بازارهای متنوعی در کشورهای مصرف‌کننده برای نفت خود دست و پا کند، فروش نفت به یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت دنیا، هیچ توجیهی ندارد. مگر آنکه بخشی از آن به بازاری برود که ایران به آن دسترسی ندارد. «روسیه با اوپک همکاری می‌کند و قرار است 300 هزار بشکه از تولید نفت خود بکاهد. از طرف دیگر این کشور عضو کمیته نظارتی است که این کمیته بر تعهد کشورها نظارت می‌کند. ما به دلیل همکاری روسیه در همراهی با اوپک از این کشور تقدیر کردیم که برای نخستین بار با اوپک همکاری کرده است. روسیه اعلام کرده تا پایان تعهد همکاری می‌کند.» این را وزیر نفت ایران پس از دیدار با الکساندر گفت. روس‌ها در ماه ژانویه چیزی حدود 130 هزار بشکه از تولید خود را کم کردند. این روند طبیعتا مورد انتقاد اوپکی‌ها قرار خواهد گرفت.
قراردادهای نفتی ایران، ماه مارس به روسیه می‌رود
زنگنه در بخشی دیگری از پاسخ‌هایش به خبرنگاران حضور ترامپ در کاخ سفید را به نفع شرکت‌های نفتی آمریکایی دانست و انتصاب رئیس شرکت اگسان موبیل به عنوان وزیر خارجه ایالات متحده را شاهدی برای مدعای خود آورد: «افزایش قیمت به بالای محدوده ٥٥ تا ٦٠ دلار برای هر بشکه در میان‌مدت، سبب تکرار یک دوره کاهش قیمت می‌شود. اگر اتفاقهای عجیب و غریبی نیفتند بازار نفت در سال ٢٠١٧ بازار به تعادل میرسد.» این را وزیر نفت گفت و در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا درباره احتمال انعقاد قرارداد با هندی‌ها در میدان گازی «فرزاد بی» گفت: «پیشنهاد هند مورد بحث قرار می‌گیرد اما با آنها به توافق نرسیدیم و بعید است به این سادگی به توافق برسیم. زیرا فاصله پیشنهاد ما و هندی‌ها از نظر قیمت خرید گاز زیاد است. بنابراین ممکن است توسعه این میدان به شرکت دیگری داده شود.» هفته گذشته وزارت نفت دو تفاهم‌نامه هم با عراقی‌ها امضاء کرد. انتقال نفت کرکوک از طریق ایران و توسعه و بهره‌برداری مشترک از دو میدان نفتی مشترک پرویز (نفت خانه جنوبی) و خرمشهر (سندباد) از مهمترین بخش‌های این تفاهم‌نامه‌ها بود. تفاهم‌نامه‌هایی که در دو سال گذشته به وفور امضاء شده است. در این میان اما رساندن آنها به «قرارداد» چون «دُر» کمیاب است. شرکت‌های روسی هم پیش از این برای مطالعه چند میدان نفتی با شرکت ملی نفت ایران تفاهم‌نامه‌هایی امضاء کرده‌اند. از آن جمله است تفاهم‌نامه‌های شرکت «لوک اویل» برای توسعه میدان «آب تیمور و منصوری»، «زارپژ نفت» برای میادین «آبان و پایدار غرب»، »تات نفت» برای میدان «دهلران و «گازپروم نفت» برای میادین «چنگوله و چشمه خوش». به گفته وزیر نفت قرار است متن قراردادهای جدید نفتی آماده شده تا پایان ماه مارچ در مسکو یا سن‌پترزبورگ در اختیار شرکت‌های نفتی روسی قرار گیرد و در کارگاهی به سوالات آنان پاسخ داده شود. آیا متن کامل قراردادهای جدید نفتی تا آن موقع آماده خواهد شد؟! فعلا که آماده نیست. اگر توسعه روابط نفتی با روس‌ها جزء اولویت‌های وزارت نفت تعریف شده است پس باید برای نهایی کردن قراردادها تا قبل از پایان ماه مارس، سریع‌تر حرکت کنند. به ویژه مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و معاون مهندسی و توسعه او، غلامرضا منوچهری.