می‌پرسند هورالعظیم کانون غبار هست یا نه؟ آیا هورالعظیم ٧١درصد احیا شده یا ٦٣ درصد؟ این تالاب آلوده به مواد رادیواکتیو است یا خیر؟ مسئولان محیط‌زیستی کشور با استناد به تصاویر ماهواره‌ای می‌گویند تالاب هورالعظیم احیا شده و رئیس‌جمهوری به ٤میلیارد متر مکعب آبی که در این سه سال به هور ریخته‌شده اشاره می‌کند. بعد از این‌که در سفر معصومه ابتکار به خوزستان، نماینده اهواز در حضور رئیس‌جمهوری مسئولان را دروغگو خواند و مدعی شد که آب این تالاب آلوده به مواد رادیواکتیو است و ماهیگیری دیگر در هورالعظیم زنده نیست، رسانه‌های تندرو هم این خطابه را مدام بازنشر و دستمایه حمله به دولت کردند و از آن روز بحث پایان نگرفته است.
«تالاب هورالعظیم با فاضلاب نیشکر آبگیری می‌شود.» این بخش از سخنان نماینده اهواز، موضوع بحث شده و در کنارش هرکسی از ظن خود جایی را منبع تأمین آب «هور» می‌داند؛ از پساب کشاورزی تا پساب تصفیه‌نشده صنعتی. اما پاسخ معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهوری یک جمله است: «دروغ محض است.» او می‌گوید: «تالاب هورالعظیم به‌طور کامل از آب رود کرخه تأمین شده است، نه پساب.»
ابتکار همچنین درباره برنامه‌ریزی برای بودجه تصویب‌شده مقابله با گرد و غبار هم که حجتی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی مسئول اجرای آن شده، می‌گوید: «صد‌میلیون دلار برای گرد و غبار تصویب شده و برنامه‌های مرتبط با این بودجه که ٣٠میلیارد آن مربوط به خوزستان است را ستاد ملی مبارزه با گرد و غبار اعلام می‌کند؛ این‌که براساس برنامه‌ها در چه زمینه‌هایی باید هزینه کند، چگونه می تواند به کاهش عوارض کمک کند و چگونه می‌تواند مخاطرات گرد و غبار در خوزستان را حل‌وفصل کند.»
معاون رئیس‌جمهوری درباره اولویت‌بندی این برنامه‌ها چنین توضیح می‌دهد: «طبعا بخش اجرایی کار به عهده وزارت جهاد کشاورزی است، بحث پیش‌بینی به عهده سازمان هواشناسی و درنهایت مسأله پایش، نظارت و ارزیابی میزان پیشرفت‌ها به عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست است. بنابراین پایش هوا، کنترل شرایط و همین‌طور بحث مهم احیای تالاب‌ها یکی از محورهای مهم این کار خواهد بود.»
در حالی که بخش عمده مشکل تالاب هورالعظیم فعالیت شرکت‌های نفتی است که از سال ٨٩ برای حفاری و استخراج نفت به مسدود‌کردن دریچه بین حوضچه‌های تعبیه‌شده در تالاب و خشک‌کردن این حوضچه‌ها اقدام کردند و سرانجام خشکی ٦٠هزار هکتار از هور را رقم زدند اما رودخانه کرخه راه نجات هورالعظیم شد تا با هر وزش باد گرد و غبار زندگی مردم را به بازی نگیرد.
او وضع هورالعظیم و شادگان را خوب توصیف می‌کند اما معتقد است: «اوضاع تالاب‌ها باید بهتر شود، برای این کار لازم است برنامه‌های احیا ادامه پیدا کند و حق‌آبه تالاب‌ها حتما تأمین شود. علاوه بر این نقاطی از تالاب‌ها هست که آسیب‌دیده و آسیب‌ها باید برطرف شود. اکنون در حال پیگیری تمام این موارد هستیم و ان‌شاء‌الله به بهبود شرایط می‌انجامد.»
موضوع وضع هورالعظیم تا جایی پیش رفته که صبح دیروز حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشورمان هم در نخستین مجمع ملی سلامت درباره آن صحبت کرد: «تصمیم دولت احیای هورالعظیم است و در طول سه سال اخیر حدود ٤میلیارد متر مکعب آب به هورالعظیم ریخته‌ایم.»
او صحبت‌هایش را اینطور ادامه داد: «از سال ٩٢ به فکر خوزستان بودیم، گروه ملی مبارزه با ریزگرد تشکیل دادیم و اقدامات دیگر انجام شد؛ اگر در این دولت هورالعظیم سالانه تا یک‌میلیارد و ٨٠٠میلیون متر مکعب آبگیری نشده بود، ببینید چه اتفاقی رخ می‌داد.»
روحانی حتی طعنه‌ای هم به اقدامات دیگر نهادها و دولت‌ها زد: «وقتی آب تالاب را قطع می‌کنیم، حق‌آبه منطقه را نمی‌دهیم و به وظایف قانونی عمل نمی‌کنیم، مقصریم و چنین مشکلاتی ایجاد می‌شود.»
حرف نماینده خوزستان: همان که بود
با این همه، حرف علی ساری، نماینده‌ای که پیش از این فریاد کشيده و از نبود ماهیگیری در تالاب هورالعظیم، آلوده‌بودنش به مواد رادیواکتیو و... گفته بود، هنوز همان است که بود. او درباره دلایل اعتراض خود به سخنان ابتکار می‌گوید: «چند ماه پیش خانم ابتکار از آبگیری ۶۳درصد تالاب هورالعظیم سخن گفت که ما طی بازدیدی که از هورالعظیم داشتیم، متوجه شدیم اظهارات خانم ابتکار نادرست است. فضای این تالاب قبلا و پیش از این‌که خشک شود، نیزار بوده ولی الان هیچ نیزاری دیده نمی‌شود. چهاره ماه پیش به ما گفتند که ۶۳درصد و دیروز گفتند ۷۱درصد آبگیری شده است. سوال این است که ۷۱درصد از کدام مساحت؟ الان دکل‌های نفتی و جاده شرکت نفت در فضای تالاب وجود دارد و سوال این است که چرا چنین اجازه‌ای به شرکت نفت دادند؟ ما سه نوع ماهی محلی داشتیم که الان هیچ ماهی در این تالاب وجود ندارد و معاون سازمان آب و برق خوزستان هم سخنان خانم ابتکار را تکذیب کرد.»
ساری در ادامه می‌گوید: «قبلا تالاب آب شیرین و شرب هم داشت که الان هیچ موجود زنده‌ای در تالاب وجود ندارد. پس این ادعای مطرح‌شده درباره آبگیری هورالعظیم نادرست است. من گمان می‌کنم که مسئولان ذیربط اطلاعات نادرستی به خانم ابتکار می‌دهند. این تالاب برای خوزستان بسیار مهم و حیاتی است؛ یک‌سری مواد رادیواکتیو در تالاب وجود دارد که وقتی آب نباشد با گرد و خاک به سطح شهرها منتقل می‌شوند و بسیار مضرند. همین الان هم آمار برخی بیماری‌ها در خوزستان بالا رفته که یکی از مهم‌ترین دلایل آن مشکلات زیست‌محیطی ازجمله گرد و غبار است. تالاب هورالعظیم بازمانده یک فرهنگ و تمدن است كه با زندگي مردم منطقه عجين شده، اما اکنون از بین رفته و باعث كوچ مردم كنار تالاب و ايجاد مشكلات متعدد و حاشيه‌نشيني شده است.»
هرچند ضیاء‌الدین شعاعی، مدیر طرح ملی مقابله با گرد و غبار، پیش از این (٢٥ بهمن امسال) وضع تالاب‌های هورالعظیم و شادگان را اینطور وصف کرده بود: «وضعیت آب در هورالعظیم به ٦٠درصد اشغال رسیده و تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این تالاب آباد و پوشیده از نیزارهاست و منشأ گرد و غبار نیست. تالاب شادگان هم کمابیش آب دارد. بازدید ما نیز حاکی از آن است که شادگان به‌واسطه بارش‌های سال ٩٤، وضع مساعدی دارد و حتی مردم مشغول ماهیگیری در این تالاب هستند.»
او گفته بود که در بروز غباری که بهمن‌ماه به جان خوزستان افتاده بود، تالاب‌های هورالعظیم و شادگان تاثیرگذار نبوده‌اند و بیشتر منشأ گرد و غبار امسال خوزستان، منطقه هندیجان در جنوب شرق اهواز بوده است که به دلیل خشکسالی حاکم بر جنوب استان، با افزایش سرعت باد، گرد و غبار از آن برمی‌خیزد.
توپ را فقط در زمین مسئول نیندازیم
بالاخره ٦٣درصد یا ٧١؟ آیا کسی دروغ می‌گوید؟ ابوالفضل آبشت، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، دعواهای پیش‌آمده بر سر عدد را دور از اصل ماجرا می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: «من بین ٦٠ و ٧١ هیچ فرقی نمی‌بینم. موضوع اصلی هورالعظیم است و تالاب‌های دیگر که مسئولان باید درباره آنها به جمع‌بندی برسند و بدانند که این منابع خدادادی و طبیعی مهم‌اند و باید مراقبت و احیا شوند. پاسخ درست این است که بدانیم نباید توپ را فقط در زمین مسئولان انداخت، بلکه همه ما از شهروند و کشاورز گرفته تا مسئول در این‌باره نقش داریم.»
به گفته او درحالی‌که ٩٠درصد آب مصرفی حوضه‌های آبریز کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، تنها در بخش‌هایی با کمک خود مردم بوده است که مصرف کاهش پیدا کرده و قدری آب ذخیره شده است: «با کاهش ٤٠درصدی این میزان مصرف می‌توان هم تالاب‌ها را احیا کرد و هم حتی تالاب‌های مصنوعی ساخت.» آبشت اگرچه خوشبین است، اما مطالبه‌گری را از سوی مردم مهم می‌داند: «مردم باید بخواهند و اگر اقدام اشتباهی در هر حوزه‌ای دیدند، انتقاد کنند. نباید وضع به شکلی باشد که منتظر باشیم خاک به چشم‌مان برود، بعد بخواهیم یک‌شبه همه چیز حل شود. همه ما وظیفه داریم و نباید توپ را فقط در زمین مسئول بیندازیم، آن هم فقط یک سازمان. بی‌آن‌که بدانیم چند نهاد و وزارتخانه و سازمان دیگر در این مورد وظیفه دارند.»
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران ادامه می‌دهد: «این آمارها مردم را سردرگم می‌کند. خود ما هم متر نکرده‌ایم که ٦٣درصد احیا شده یا ٧١ درصد. هر آماری براساس معیاری است و این آمارها مردم را سردرگم می‌کند. بحران را نباید با عدد و رقم شمرد. یکی اعتراض می‌کند که چرا در تالاب نفت استخراج می‌شود، اما هیچ بعید نیست که در غیر این صورت نمایندگان اعتراض می‌کردند که چرا می‌گذارید منابع نفتی مشترک را کشورهای همسایه ببرند؟ فقط باید مراقب بود که به شکل مطلوب احصا شود و طبیعت آسیب نبیند.»
هورالعظیم به رادیواکتیو آلوده نیست
او آلوده بودن آب‌های تالاب هورالعظیم به رادیواکتیو را رد می‌کند و می‌گوید: «بعید می‌دانم آن‌جا نیروگاه هسته‌ای داشته باشیم. اما می‌دانیم که در این منطقه اقدامات نفتی باعث آلودگی هوا شده و در این مورد با وزارت نیرو رایزنی کرده و به نتایج خوبی رسیده‌ایم. وزارت بهداشت هم تنها مسأله گیاه کونوکارپوس را تأیید کرده و نه رادیواکتیو.»
آبشت از سوی دیگر درباره نبود ماهیگیری در تالاب هورالعظیم چنین توضیحی دارد: «نماینده معترض به نبود معیشت صیادی در تالاب اعتراض داشته است. تالاب اکنون بیماری است که آرام‌آرام رو به بهبود است. باید منتظر باشیم تا کم‌کم تمامی کارکردهای این اکوسیستم به شکل طبیعی بازگردد، گرد و غبار کنترل شود و مشکل صیادان هم حل شود.»