رویداد۲۴-«ما
فیلترینگ را دوست نداریم.» این جمله را شاید به همین صراحت از وزرای
کابینه دولت تدبیر و امید نشنیده باشیم، اما ماحصل یک مرور کوتاه بر
سال‌هایی که گذشت، بدون تردید، ما را به همین مفهوم ناگفته می‌رساند. در
بحبوحه مخالفت با حضور ایرانی‌ها در شبکه‌های اجتماعی، در شرایطی که کمتر
از چندماه از فیلترینگ ناگهانی «وی‌چت» و بیش از ٦ سال از فیلترینگ شبکه
محبوب «فیس‌بوک» می‌گذشت، حضور مستمر محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه،
نخستین چراغ سبز دولت روحانی به شبکه‌های اجتماعی بود. وزیر همیشه خندان،
با شروع مذاکرات برجام مردم را محق دانست که در جریان ریز جزییات اقدامات
تیم دولت قرار بگیرند و برای این اطلاع‌رسانی از فیس‌بوک پرحاشیه شروع کرد.
به
گزارش شهروند، علی جنتی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اما یک جمله به
یاد ماندنی در دی ماه ٩٣ دارد که فراموش‌کردن آن کار هر کسی نیست: «اگر
استفاده از این نرم‌افزار‌ها وجود دارد، باید با استفاده از روش‌های
هوشمند، موارد زیان‌بخش را فیلتر کنیم. اینکه یک بزرگراه را، به دلیل تخلف
دو بزرگوار، مسدود کنیم، اشتباه است.»
وزیر
ارتباطات یکی از مهم‌ترین مهره‌های این بازی است. محمود واعظی هم در سیزدهم
بهمن سال ٩٣ در جمع خبرنگاران استان سمنان اعلام کرد: «دولت یازدهم به
هیچ‌وجه موافق فیلترشدن کلی سایت‌ها نیست. برنامه دولت تدبیر و امید در این
خصوص، فیلترینگ هوشمند است. فیلترینگ هوشمند به این معنی است که قسمت‌های
غیراخلاقی و مجرمانه سایت‌ها از دسترس خارج می‌شود.» تیر آخر را، اما خود
حسن روحانی زد. سوم بهمن ماه سال جاری «روحانی رسما توییتری شد» تیتر
خبرگزاری‌ها و آن «تیک آبی» معروف کنار نام ریاست‌جمهوری ایران زده شد. پر
بیراه نگفتیم؛ کابینه روحانی فیلترینگ را دوست نداشت و ندارد.
اندک اندک جمع مستان می‌رسد
علی
جنتی، وزیر ارشاد وقت هم کمی بعد از ظریف، به جرگه فیس‌بوکی‌ها و کمی
بعد‌تر به جرگه توییتری‌ها پیوست. صفحه شخصی او در فیس‌بوک جزو نخستین
عضویت‌های رسمی اعضای کابینه در این شبکه اجتماعی به حساب می‌آمد. او معتقد
بود: «نمی‌توانیم افراد را در محیطی محدود محصور کنیم و ادعا کنیم هیچ
ارتباطی با دنیا نداریم و به بهانه حفظ ارزش‌های اسلامی جلو چیزی را
بگیریم. اگر به عقب بازگردیم، می‌بینیم خیلی کار‌ها که در اول انقلاب انجام
شده مضحک به نظر می‌آید؛ مثل اینکه ویدیو و دستگاه فکس ممنوع بود.» آخرین
حضور مهم کابینه روحانی در توییتر ممنوعه را هم می‌توان، حضور وزیر
تازه‌نفس دولت یازدهم، «دانش آشتیانی»، دانست. وزیر آموزش و پرورش پس از
کسب رأی اعتماد در پیامی در صفحه توییتر خود، رأی اعتماد مجلس را بار
سنگینی بر دوش خود دانست. وزرای دولت روحانی یکی یکی به شبکه‌های اجتماعی
ممنوعه پیوستند و مردم را در جریان نظرات‌شان قرار دادند.
چرا تلگرام فیلتر نشد؟
ایرانی‌های
شبکه‌های مجازی خانه به دوش شده بودند. از فیس‌بوک به اینستاگرام، از
وی‌چت به وایبر، از وایبر به تلگرام... که البته تلگرام تا به امروز
ایستگاه آخر بوده است. محمد‌علی اسفنانی تا یک‌سال گذشته، یکی از اعضای مهم
کارگروه محتوای مصادیق مجرمانه بوده است. او به «شهروند» می‌گوید: تا
زمانی که من در این کارگروه بودم، یعنی کمتر از یک‌سال پیش، یکی از
مهم‌ترین مباحث جدی همیشه فیلترینگ تلگرام بود. در جلسه‌ای که بنا بود
تصمیم نهایی برای این موضوع گرفته شود، اما نمایندگان دولت به تعداد کافی
حاضر نشدند و جلسه به حد نصاب نرسید. البته این عضو سابق می‌گوید تعمدی در
کار نبود. این حضورنداشتن ممکن است که اتفاقی بوده باشد.
اسفنانی
می‌گوید رویکرد دولت یازدهم هرگز به سمت مسدود یا حتی محدودکردن فضای
مجازی نرفته است و چه بسا به دنبال برنامه‌ریزی برای استفاده هر چه بهتر از
این فضاهاست. چطور می‌توان رونق‌های اقتصادی ناشی از کسب‌وکارهای مجازی را
نادیده گرفت و برخورد قهری کرد؟ ظرفیت بسیار بالایی در فضای مجازی داریم؛
علمی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی. من سال‌ها قبل از این مسائل پتانسیل این فضا
را در کشورهای توسعه‌یافته دیده و درک کرده بودم. حالا کم‌کم ما هم با
افزایش پهنای باند، سرعت اینترنت و فرهنگسازی به آن توسعه نزدیک شده‌ایم.
چه عیبی دارد؟
بیش از ٦٠ درصد مردم ماهواره دارند
«هرجا
برخورد سلبی صرف کردیم، نتیجه نگرفتیم.» اسفنانی ضمن اعلام این موضوع گفت:
منع انسان از چیزی همیشه او را حریص‌تر می‌کند و دولت روحانی به این منطق
درست رسیده است. «شما برخورد قهری اشتباه‌مان با ماهواره‌ها را ببینید.
بیایید منصف باشیم. از روزی که برخورد قهری با ماهواره‌ها را شروع کردیم،
چقدر استفاده مردم را کاهش دادیم؟» اسفنانی ادامه می‌دهد: در شهرهای کوچک
کشورمان، من روستاهایی را دیدم که صدا و سیمای جمهوری اسلامی آنتن ندارد،
اما مردم دیش ماهواره نصب کرده‌اند! بیش از ٦٠ درصد در شهرهای کوچک
ماهواره دارند و حتی حدس حدود این رقم برای کلانشهر‌ها بسیار دشوار است.
این نتیجه برخورد خودمان است.
مرزهای فیلترینگ با تغییر کابینه تغییر می‌کند
اگر
همین دولت روی کار بیاید، احتمال فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام نزدیک به
صفر است؛ این را اسفنانی گفته و توضیح می‌دهد: روحانی و کابینه‌اش حساب‌شان
را پس داده‌اند. از این عضو سابق کمیته فیلترینگ درباره تغییر مرزهای
فیلترینگ در صورت تغییر دولت که می‌پرسیم، می‌خندد و پاسخ می‌دهد: من دیگر
در کارگروه نیستم، اما نمی‌توان از الان آن روز را پیش‌بینی کرد. سی‌ام
اردیبهشت با من تماس بگیرید!
واعظی تمام‌قد از آزادی فضای مجازی دفاع کرده است
نماینده‌های
دولت بار‌ها و بار‌ها به‌طور مستقیم و غیرمستقیم مخالفت خود را با
فیلترینگ اعلام کرده‌اند. کیوان نقره‌کار، مشاور تجارت اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ وزارت
ﺻﻨﻌﺖ، ﻣﻌﺪن و ﺗﺠﺎرت به «شهروند» می‌گوید که یکی از رویکردهای اصلی این دولت
حمایت و بهره‌گیری درست از فضای مجازی بوده است؛ همه حق دارند از این فضا
استفاده کنند. نقره‌کار می‌گوید: بار‌ها و بار‌ها مقاومت‌های مستقیم واعظی،
در شورای عالی مجازی و کمیته فیلترینگ را شاهد بوده‌ایم. او معتقد است در
حال حاضر فقط جو روانی بیهوده علیه اینستاگرام و تلگرام شکل گرفته است؛ چرا
که ٩٩ درصد برنامه‌های مورد استفاده مردم بومی است.
یک مرور ساده...
در
مارس ۲۰۱۳، گزارشگران بدون مرز در روز جهانی مبارزه با سانسور اینترنتی،
گزارشی منتشر کرده بود که در آن ایران به همراه چین، سوریه، بحرین و ویتنام
پنج کشور دشمن اینترنت نام گرفته‌اند! گفتنی است که این سازمان غیرانتفاعی
بین‌المللی با هدف دفاع از آزادی مطبوعات و حمایت از خبرنگاران و
روزنامه‌نگاران در فرانسه شکل گرفته است. نخستین حضور جدی جمعی و مجازی
ایرانی‌ها به عقیده خیلی‌ها «یاهو ٣٦٠» است. شبکه‌ای که ارتباط‌های جمعی را
از حالت گفت‌وگو یا در اصلاح «چت» فراتر برده و حالا کاربران می‌توانستند
ابعاد بیشتری از ارتباط را تجربه کنند. سال‌های ٨٦ - ٨٨ را می‌توان سال‌های
کوچ از ٣٦٠ به فیس‌بوک دانست. فیس‌بوک همه آنچه «کلوب» داخلی نداشت، داشت و
ایرانی‌ها برای نخستین‌بار، لذت ارتباط جمعی مجازی را تجربه می‌کردند.
مدت‌ها فیس‌بوک پایگاه محبوب ایرانی‌ها بود و در کنار این پایگاه وی‌چت
به‌عنوان نخستین شبکه اجتماعی موبایلی مورد استقبال شدید قرار گرفت. همین
استقبال شاید نخستین دلیل برخورد قهری با این نرم‌افزار بود. پس از
فیلترینگ وی‌چت، کمیته فیلترینگ اعلام کرد «به دلیل اینکه نرم‌افزار وی‌چت
علاوه بر جمع‌آوری کلیه اطلاعات موجود در گوشی‌های کاربران و رصد ارتباطات
اعضا، حریم خصوصی آن‌ها را نقض کرده و در عین حال این نرم‌افزار عامل
انتشار بسیاری از محتواهای مجرمانه غیراخلاقی و مستهجن که برای نوجوانان
ضررهای جبران‌ناپذیری را به‌دنبال داشته است، کارگروه تعیین مصادیق محتوای
مجرمانه در اجرای درخواست‌های متعدد خانواده‌های آسیب‌دیده ناچار به فیلتر و
مسدودسازی نرم‌افزار مذکور شده است.»
وایبر مقصد
بعدی بود که بعد از مدتی آن هم با اختلال مواجه شد. درنهایت کشتی روحانی به
ساحل رسید و اینستاگرام پذیرای بی‌فیلتر ساکنان فیس‌بوک و تلگرام مقصد
نهایی وایبری‌ها شد.
جامعه آماده تغییر است
جامعه
متوجه آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی در صورت استفاده بی‌رویه یا نادرست شده
است. عضو سابق کمیته فیلترینگ معتقد است آزادی عطش جامعه را کم کرده و مردم
ما امروز برای جایگزینی نمونه‌های بومی آماده‌ترند. رسالت دولت این است که
هم رنگ و لعاب منطقی به موضوع بدهد و هم از ظرفیت مجازی نهایت استفاده را
کند. او به «شهروند» می‌گوید که در کارگروه همیشه مخالف فیلترینگ و
محدودکردن بوده و راهی که پیشنهاد می‌دهد فرهنگسازی و جایگزینی است.
اسفنانی یکی از مضرات تلگرام را بی‌در و پیکر بودن این شبکه دانسته و
می‌گوید: اینکه هیچ نوع امکان نظارت یا پالایش روی این شبکه وجود ندارد،
برای همه ما اتفاق بدی است.
.