آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که پویش‌های مردمی موثر افتاده و ایرانی‌ها امسال تصمیم جدی‌تری برای تحریم ترقه و مواد آتش‌زا گرفته‌اند. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به «شهروند» خبر می‌دهد که کشفیات مواد آتش‌زا در آستانه چهارشنبه‌سوری ١٠درصد کاهش داشته است و این موضوع نشان می‌دهد که حادثه تلخ دی‌ماه برای آتش‌نشانان تاثیرگذار بوده و تقاضا برای مواد آتش‌زا در بازار ایران کمتر شده است. این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که هر چهارشنبه‌سوری، مواد آتش‌زا هزینه سنگینی به اقتصاد ملی وارد می‌کند و اگر فرض کنیم ٢٣میلیون و ٨٠٠هزار خانوار ایرانی به‌طور متوسط ١٥هزار تومان صرف خرید مواد آتش‌زا کنند، رقمی معادل ٣٥٧میلیارد تومان یک‌شبه دود می‌شود و به هوا می‌رود. عددی که معادل پایه حقوق ٤٣٩هزار و ٦٥٥ کارگر است. جالب است که بدانید خانواده‌های ایرانی غالب این پول کلان را به جیب هندی‌ها و چینی‌ها می‌ریزند و در وهله بعدی قاچاقچیان سودش را می‌برند. درنهایت زیان آن برای اقتصاد ملی می‌ماند و حوادث تلخ و جبران‌ناپذیر جسمانی آن برای نیروهای مفید انسانی مانند آتش‌نشان‌ها و اعضای خانواده‌ها باقی می‌ماند.
«نه به چهارشنبه‌سوزی» موثر افتاد
«طی ١١ ماهه امسال ٣٠میلیون عدد مواد محترقه کشف و امحا شده است». قائمی‌نسب، مدیر روابط عمومی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام می‌کند که مقایسه آمار از کاهش حدود ١٠درصد کشفیات خبر می‌دهد؛ کاهشی که این مقام مسئول ریشه آن را در دی امسال دانسته و توضیح می‌دهد: در همان روزهای نخست حادثه پلاسکو و به شهادت رسیدن آتش‌نشان‌ها پویش‌های اجتماعی در شبکه‌های مجازی تحت عنوان چهارشنبه بدون ترقه برای حمایت و قدردانی از آتش‌نشانان کشور به راه افتاد؛ کمپین‌هایی که آمارهای موجود از کاهش کشفیات، حکایت از به ثمر نشستن آنها دارد.
او با بیان این‌که واردات این محصولات به کشور ممنوع بوده و هیچ واردات رسمی در این‌خصوص نداریم، می‌گوید: البته هنوز هستند افرادی که مواد محترقه قاچاق چینی که اتفاقا خطر بسیار بیشتری نسبت به محصولات استاندارد داخلی دارند را عرضه می‌کنند.
دستفروشانی که هفته آخر اسفند ترقه‌فروش می‌شوند
«مرکز فروش این مواد در انبارهای مولوی و اطراف توپخانه و ناصرخسرو است. حالا دیگر جای سوزن انداختن هم در این مناطق نیست و بازار دستفروش‌ها به شدت داغ شده است. دستفروشانی که اقبالی، رئیس اتحادیه رنگ در رابطه با آنها به «شهروند» می‌گوید که بسیاری از آنها حتی اهل تهران هم نیستند ولی بازار داغ و البته سود بالای فروش مواد محترقه آنها را به مراکز خرید پایتخت تهران می‌کشاند. البته برخی دیگر از دستفروشان مواد محترقه هم همان‌هایی هستند که در روزهای دیگر سال لباس یا خوراکی می‌فروشند ولی جذابیت مالی فروش این محصولات مصرفی چهارشنبه‌سوری به مراتب بالاتر است.
پای مواد آتش‌افزا هم به فضای مجازی باز شد
اما فروش ماده محترقه این روزها به بازار مولوی، توپخانه و ناصر خسرو محدود نمی‌شود و پای فشفشه و ترقه و دیگر مواد آتش‌افزا این روزها به فضای مجازی و فروش‌های اینترنتی هم باز شده است. حالا علاقه‌مندان سروصدا کردن در چهارشنبه‌سوری می‌توانند برای خودسوزی این روز، بی‌دردسرتر از سال‌های قبل مواد مورد نیازشان را با یک تلفن در خانه تحویل بگیرند. با جست‌وجوی کلیدواژه‌های «#چهارشنبه‌سوری»، «#ترقه»، «#آتشبازی» در صفحات اجتماعی به‌خصوص در اینستاگرام به صفحات زیادی می‌رسید که هرکدام بسته‌های ویژه و خطرناک این مراسم را برای مخاطبانشان تدارک دیده‌اند. برخی نیز از همین الان با خریدهایشان عکس سلفی گرفته‌اند و خودشان را برای آن روز آماده کرده‌اند.
مواد محترقه دست‌ساز
اما مواد محترقه دست‌ساز که خطرناک‌ترین محصول مصرفی این روزهاست، مشتریان خود را دارد. هرچند که رئیس اتحادیه فروشندگان و تهیه‌کنندگان مواد شیمیایی می‌گوید در هفته آخر اسفند از هرگونه فروش مواد به افراد ناشناس و متفرقه خودداری می‌کنیم، اما کم نیستند کسانی که همه ساله بر اثر استفاده از این مواد جان خود و اطرافیانشان را به خطر می‌اندازند. او می‌گوید: ١٧٠ قلم ماده شیمیایی در صنف ما وجود دارد که ترکیب هر یک از آنها با نوعی دیگر مواد خطرناکی را ایجاد می‌کنند و نمی‌توان گفت که اکلیل یا سرنج به تنهایی مشکل‌ساز هستند. شاید بد نباشد که بدانید هر کیلو پودر نقره (اکلیل سرنج) در بازار تهران متناسب با هندی یا آلمانی بودن آن بین ٥٠ تا ٦٥هزار تومان به فروش می‌رسد.
سود چهارشنبه‌سوری برای چینی‌ها و هندی‌ها
در عین حال باید توجه داشت که این مواد بیشتر از آن‌که سودی برای ایرانی‌ها داشته باشد برای کشورهای مبدأ و تولیدکننده این کشورها سودآوری دارد. چرا که طبق گفته فعالان بازار، بیشتر این مواد ساخت کشورهای چین و هندوستان است که از راه کشورهای حوزه خلیج فارس وارد ایران می‌شوند. نوایی، تولیدکننده مواد محترقه و آتش‌زایی است که به گفته خودش تولید رسمیش را از سال ٩٦ در کارخانه‌ای که در بلداجی چهارمحال و بختیاری قرار دارد، کلید می‌زند. او به «شهروند» می‌گوید: سال ٨٦ اعلام شد برای جلوگیری از قاچاق و استفاده از مواد محترقه دست‌ساز، اجازه ساخت کارخانه‌های تولید مواد محترقه و آتش‌زای استاندارد صادر شد. در همین رابطه فعالیت‌هایی هم در صنایع دفاع انجام شد اما بعد اعلام شد که رسالت این دستگاه دولتی این نیست و بخش خصوصی باید عهده‌دار این مسئولیت شود. او با بیان این‌که تولید آزمایشی این کارخانه آغاز شده و تولید رسمی آن از سال آینده کلید می‌خورد، ادامه داد: تولیدات داخلی جوابگوی نیاز نیست و میزان سرمایه مورد نیاز برای فعالیت این بنگاه‌ها نه‌تنها بسیار بالاست بلکه نگهداری مواد اولیه آن نیز کاری سخت به نظر می‌رسد. همین مسأله بازار کشور را به جولانگاه عرضه محصولات قاچاق که هیچ نظارتی بر کیفیت، استاندارد و حتی قیمت آنها نمی‌شود، تبدیل کرده است.
پول‌هایی که کسری از ثانیه دود می‌شود
هیچ آمار رسمی درباره گردش مالی مواد محترقه در کشور وجود ندارد، پول‌هایی که در کسری از ثانیه دود می‌شود و به هوا می‌رود، اما نورایی معتقد است که گردش مالی بازار مواد آتش‌زای چهارشنبه‌سوری بسیار بالاست. بی‌شک اگر یک حساب‌کتاب سرانگشتی داشته باشید، می‌فهمید که چندان هم بیراه نگفته است. شاید اگر هر خانوار ایرانی (٢٣میلیون و ٨٠٠هزار خانوار) به‌طور متوسط ١٥هزار تومان صرف خرید مواد محترقه برای آخرین چهارشنبه پایان سال کند با گردش مالی ٣٥٧میلیارد تومانی در این بخش مواجه می‌شویم. رقمی معادل یارانه نقدی ٧میلیون و ٨٤٦هزار و ١٥٤ نفر یا معادل پایه حقوق ٤٣٩هزار و ٦٥٥ کارگر.
اما این تمام بازار آتش‌بازی‌های ایران نیست. آن‌گونه که این فعال بازار می‌گوید: در روزهایی همچون ٢٢ بهمن حدود ٣٠٠ تا ٤٠٠میلیارد تومان برای این اجناس هزینه می‌شود. او البته در ادامه تأکید می‌کند که این آمار رسمی نیست، ولی برآوردهای صورت گرفته بازار گسترده‌ای را در این خصوص ارزیابی می‌کند.
شهرداری‌ها مراکزی را برای عرضه محصولات محترقه در نظر بگیرند
عرضه محصولات آتش‌زا صرف نظر از استاندارد یا غیراستاندارد بودن آنها توسط دستفروشان درحالی صورت می‌گیرد که هیچ واحد صنفی به صورت قانونی برای عرضه این محصولات معرفی نشده است. از اتحادیه خرازی گرفته تا رنگ‌فروشی‌ها و مواد شیمیایی طی ابلاغیه‌ای تمامی واحدهای صنفی خود را از فروش هرگونه مواد محترقه منع کرده‌اند. همین مسأله صدای اعتراض بسیاری از تولیدکنندگان را هم درآورده است. سعید نوایی، تولیدکننده مواد محترقه در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: شهرداری‌ها موظف هستند مراکزی را برای عرضه این محصولات اختصاص دهند تا مردم به راحتی قادر باشند محصول آتشبازی استاندارد را تهیه کنند. این شرایط هم‌اکنون در بروجن فراهم شده است.
فروش مواد آتش‌زا با ١٠ برابر قیمت واقعی
به گفته نوایی تولیدکننده مواد محترقه، عرضه‌کنندگان و قاچاقچیان مواد محترقه چهارشنبه‌سوری ٥ تا ١٠ برابر قیمت واقعی آن این مواد را عرضه می‌کنند، به‌عنوان مثال درحالی هر کارتن آبشار دو قلوی کوچک ٥ سانتی به قیمت ٦٠٠ تا ٧٠٠هزار تومان عرضه می‌شود که قیمت تمام‌شده محصول مشابه داخلی آن تنها ٥٠هزار تومان است. ولی چه کنیم که تولیدات‌مان بسیار اندک است و جوابگوی نیاز داخلی نیست. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که هم‌اکنون قیمت هر کپسول ۴۰تایی ٢٥ تا ٣٠هزار تومان، سوتی ٧هزار تومان، منور ٤هزار تومان و آبشار ١٠هزار تومان است. قیمت سیگارت دو‌هزار تومان و هفت‌ترقه ٨هزار تومان است. اما این سود خوب هزینه بالایی هم دارد. براساس ماده ۲۴ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، نگهداری، حمل یا فروش مواد محترقه جرم محسوب شده و علاوه بر ضبط کالا جریمه‌های سنگینی از دو تا هفت برابر ارزش کالا و دو تا پنج‌سال حبس پیش‌بینی شده است و اگر مواد محترقه کلان با ارزش یک‌میلیون تا ۱۰۰میلیون تومان باشد وسیله نقلیه ضبط و اگر ارزش کالا بیش از ۱۰۰میلیون تومان باشد، مصادره خواهد شد.