زمستان ۹۵ و زمستان ۹۳، روزهایی مشابه داشت؛ گرد و خاک امان مردم اهواز و چند شهر دیگر خوزستان را برید. اوضاع در زمستان ۹۵ تا حدی وخیم شد که برق و آب قطع شد و چند روز بعد رییس جمهور را هم به خوزستان کشاند. متهم گرد و خاک در خوزستان، هم داخلی است و خارجی. اما خاکی که در هفته اول بهمن خوزستان را فراگرفت و حاشیه‌‌های بسیاری در پی داشت، از منشاء داخلی بلند شده بود.
به هرحال خشکسالی در سال‌های گذشته امان مردم بریده است و البته برداشت‌ها از سرشاخه‌های کارون هم بی‌تاثیر نبوده است.
با کوروش بهادری، مدیرکل هواشناسی استان
خوزستان در کافه خبر درباره وضعیت گرد و خاک در خوزستان گفتگو کردیم. او
می‌گوید اگر عراق کاری برای کانون‌های ریزگردش نکند، شاید ایران مجبور شود
حتی حق‌آبه هورالعظیم را بدهد!
مشروح گفتگوی خبرآنلاین با مدیرکل هواشناسی استان خوزستان را در ادامه می‌خوانید؛
آقای بهادری حدود 12 سالی است که خوزستان درگیر گرد و خاک است، در این‌سالها چه شده است؟
درست است؛ پدیده گرد و خاک پدیده یک یا دو ساله نیست و بیش از 10 سال است که مردم استان خوزستان با آن درگیر هستند و حتی به نظر من دیگر نمی‌شود اسم گرد و خاک را پدیده گذاشت، چون به پارامتر‌های جوی که در مقاطع خاصی رخ می‌دهد می گوییم پدیده ولی این گرد و خاک دیگر مهمان همیشگی مردم خوزستان است. گرد و خاک دو منشاء دارد؛ منشا داخلی و خارجی. تا دو سال پیش بعضی اعتقاد داشتند که همه منشاء گرد و حاک خارجی است، ولی هوشناسی با استناد به مدارک قوی اعلام کرد چنین چیزی درست نیست و کانون‌های داخلی هم تاثیر گذارند. از سوی دیگر علل مختلفی هم می‌توان برای گرد و خاک عنوان کرد، علل آن می‌تواند خشکسالی‌های اخیر کشور، دخالت‌های انسانی، دخالت‌های بی‌جای شرکت‌های بزرگ و ... باشد.
از 10 سال پیش تا الان روزهایی که استان خوزستان با گرد و خاک مواجه شده چه تغییری کرده؟
الان ما داریم به این سمت می‌رویم که تعداد روزهای همراه با گرد و خاک در حال کاهش است ولی شدت، غلظت و ماندگاری آن روبه افزایش است؛ الان گاهی در استان خوزستان بیشتر از 2روز شاهد پایداری گرد و خاک هستیم.
قبلا چه شکلی بود؟
قبلا گرد و خاک برای یک روز پایدار بود.
الان میزان غلظت‌ها به چه اندازه است؟
غلظت ها الان بالای 10 هزار پی‌پی‌ام است. دستگاه‌هایی که این میزان را حساب می‌کنند برای سازمان حفاظت از محیط‌زیست است و غلظت بالای 10 هزار را اصلا نشان نمی‌دهند. متاسفانه روزهای زیادی هم هستند که این دستگاه عدد 10 هزار را نشان می‌دهد.
یعنی ممکن است غلظت بیش از این هم باشد؟
بله.
این آمار برای ذرات بالای 2.5میکرون است یا ذرات بالای 10میکرون؟
در خوزستان هم ذرات بالای 2.5 میکرون وجود دارد، هم ذرات بالای 10 میکرون. الان در خوزستان دیگر این دو گروه فرقی نمی‌کنند و برخی مواقع هر دو کانون با هم یکی می‌شوند.
از کانون هایی سازمان هوشناسی خوزستان برآورد کرده چند درصد مربوط به داخل کشور است؟
برآورد ما این است که 65 تا 70 درصد از کانون های گرد و خاک خارجی و حدود 30 درصد داخلی هستند و این هم بستگی به جریان‌های بادی دارد. جالب است که تلاقی هر دو باد شمال غربی و جنوب شرقی روی اهواز است و این کار را سخت‌تر می‌کند. دیروز من آبادان بودم و به دلیل شدت گرد و خاک شدیدی که وجود داشت دید افقی به 400 متر رسیده بود. دقیقا کانون آن گرد و خاک هم خارجی بود و از عراق وارد کشور شده بود.
با این شرایط برای کانون های خارجی چه اقدامی باید انجام داد؟
یک ماه پیش در استانداری خوزستان با حضور گری لوئیس نماینده سازمان ملل در ایران و سفیر عراق داشتیم، در آنجا سفیر عراق گفت که به دلیل اولویت های مختلفی که در کشور عراق است مثل مبارزه با تروریسم شما تا 10-15 سال آینده انتظاری از کشور عراق نداشته باشید و این کار را سخت می کند. شاید بتوانیم در حوزه کانون های داخلی فعال بشویم، که اتفاقا شروع هم کردیم مثلا الان با کمک حمایت مالی دولت اقداماتی مثلدرخت کاری در حال انجام است ولی نمی‌توانیم در رابطه با کانون‌های خارجی کاری انجام دهیم. جالب است بدانید کانون‌های گرد و خاک در عراق یا سوریه منتطقی است که خود دولت مرکزی این کشور‌ها آنها را کنترل نمی‌کند و در دست تروریست ها است. اما حل این بحران، یک عزم جهانی می‌خواهد، سازمان ملل در مبارزه با گرسنگی یا ایدز و ... به کشورهای دیگر کمک می‌کند، ولی چرا سازمان ملل به پدیده گرد و خاک ورود نمی‌کند؟ این مسئله دارد سلامت مردم یک استان و کشور را تهدید می‌کند. چطور می‌توانند برای اعدام یک نفر فریاد بزنند ولی این پدیده که به زندگی مردم آسیب وارد می‌کند را نمی‌بینند؟
بررسی کرده‌اید که گرد و خاک در خوزستان چقدر آلوده است؟
ذرات گرد و خاک زیر 2.5 میکرون را نمی‌توان کاری کرد، حتی با گذاشتن ماسک این ذرات که همه ترکیبات سرب‌دار هستند وارد خون می‌شوند. عراق در حال جنگیدن است و مواد متفجره این کشور هم با این ذرات هوا ترکیب می‌شوند. در استان خوزستان دانشمندی داریم که سال‌ها روی ترکیبات گرد و خاک کار کرده، این ذرات وارد خون مردم می‌شود. چه کسی پاسخگو بیماری فرزندان ما است؟ سازمان ملل باید کمک کند، کشورهای دیگر باید مشارکت کنند تا کانون‌های عراق خشک شود. مگر کشورهای مثل اتیوپی یا جیبوتی می توانند مشکلات غذا در کشورشان را به تنهایی حل کنند؟ کشور ما هم در زمینه گرد و خاک به کمک نیاز دارد.
چه اقداماتی برای جلب همکاری کشورهای دیگر برای مدیریت کانون‌های گرد و خاک در حال انجام است؟
بزرگترین مرکز پیش‌بینی گرد و خاک در دنیا، مرکز بارسلونا در اسپانیا است، این مرکز دنبال تاسیس مرکزی در خاورمیانه است و ما داریم اقدام می‌کنیم تا این مرکز را در استان خوزستان تاسیس کنیم. البته کشورهای دیگری مثل کویت، ترکبه و ... هم دنبال این هستند تا این مرکز را فعال کنند ولی ما هم داریم تلاش خود را می‌کنیم. همچنین ایران اعلام آمادگی کرده که بتواند در یک همکاری جهانی به کشورهای دیگر بروند و کانون‌های گرد و خاک را مدیریت کند، ولی کشورهای دیگر مشارکت نمی‌کنند.
آیا مشخص است که گرد و خاک عربی از چه کشور‌هایی بیشتر می‌آید؟
این کانون ها شناسایی شده. گرد و خاک عربی با ایرانی تفاوت دارد؛ گرد و خاک‌های عربی سبک هستند و می‌توانند مسیر طولانی را طی کنند. حتی جالب است که این گرد و خاک ها به تهران یا شهرستان ایذه می‌رسند. صبح امروز (سه شنبه 24 اسفند) در مسجد سلیمان میزان دید به 2500 متر رسیده بود که عاملش خاک عراق است ولی چون خاک کانون‌های داخلی درشت‌دانه هستند ماندگاری و پایداریشان کوتاه است و زود نشست می‌کند.
آیا بارندگی ها در عراق هم کم شده است که شدت گرد و خاک افزایش پیدا کرده؟
بله کم شده است، البته یکی دیگر از مشکلات ما این است که اطلاعات خوبی را از کشور عراق نداریم، این کشور از نظر هواشناسی قوی نیست. ما الان با افتخار می‌گوییم که طی چند سال گذشته سازمان هواشناسی ایران نیرو‌های عراقی را آموزش می‌دهد.
یعنی اگر ما مسئله 30 درصد کانون داخلی که درون کشور وجود دارد را حل کنیم باز هم نباید خیلی امیدوار باشیم؟
فعلا نه، البته از طریق سازمان حفاظت محیط زیست با کشور عراق رایزنی‌هایی شده تا بتوان این کانون‌ها را مدیریت کرد ولی چون دولت مرکزی این مناطق را نمی تواند کنترل کند، در عمل هیچ سازمانی نمی‌تواند موثر باشد. اگر بگوییم ما در این کار موافق باشیم، در خوشبینانه ترین حالت 5،4 سال مقابله با گرد و خاک طول می‌کشد؛ چون دو راهکار برای مقابله با گرد و خاک وجود یکی رها سازی آب است، کاری که در هورالعظیم انجام دادیم و دیگری درخت کاری است که اقدامی زمان‌بر است.
در چند وقت گذشته درباره ترکیه حرف‌های زیادی شد که با سد زنی مانع رسیدن آب به کارون می‌شود، این آب چقدر سهم دارد در خشک شدن تالاب‌ها؟
ما داکت و موانعی ساخته‌ایم که کمک می‌کند آب از سمت ما به عراق نرود، عراق هم باید همین حق‌آبه را خود رعایت کند. اما اگر تصاویر ماهواره‌ای نگاه کنید می‌بینید سمت عراق خشک است و اگر آن سد ترکیه کامل شود وضعیت از این هم بدتر می‌شود و شاید حتی مجبور شویم حق‌آبه عراق را ما بدهیم! این بحث جهانی است و فقط خواست کشور ما نیست، سازمان ملل کنوانسیون دارد درباره حفظ تالاب‌ها.
منشا گرد و خاک یک ماه گذشته داخلی بود یا خارجی؟
این گرد و خاک یک منشا داخلی داشت که آسیب زیادی به تاسیسات وارد کرد، منطقه ای در شرق اهواز هست به نام شریفیه و این گرد و خاک از آنجا بود. وقتی به آنجا رفتیم دیدیم در آنجا انقدر خاک سبک بود که با بادی به سرعت حدود 8 کیلومتر بر ساعت شروع کردند به خیزش. حال جالب است هفته گذشته که بارش‌های بسیاری خوبی داشتیم به همان منطقه رفتیم دیدیم بادی با 4 برابر سرعت قبلی نمی‌تواند خاک‌های آن منطقه را حرکت دهد. اگر فعالیت‌های انسانی در منطقه کاهش پیدا کند، مسئله آن منطقه حل می‌شود.
چه فعالیت هایی؟
کشاورز‌ها در این منطقه زمین را شخم می‌زنند و این کار را خراب‌تر می‌کند اگر از این کار جلوگیری شود یا احشام وارد آن منطقه نشوند، شرایط بهتر می‌شود. در واقع من باور دارم که کار‌های دولت و وزارت جهاد کشاورزی خوب است ولی اگر کار را به خود طبیعت بسپارید، طبیعت مسئله را حل می‌کند، درست مثل کاری که طبیعت در هورالعظیم انجام داد.
شرایط کنونی هورالعظیم برای مقابله با گرد و خاک چگونه است؟
نمی‌خواهم بحث سیاسی کنم ولی دولت‌های گذشته حق‌آبه را به خوزستان نداده اند و آن را از بین بردند، این را خشک کردند تا دیگران بتوانند از نفت منطقه استفاده کنند. ولی در طی این چند سال آب راه های زیادی ساخته شده؛ هور زنده شده است، مردم در حال کار کردن هستند ولی باز هم نیاز به انجام اقدامات بیشتری است.
تالاب شادگان چطور؟
تالاب شادگان هم همینطور است الان برای این تالاب یک مقداری حق‌آبه رها شده است ولی امسال سال کم آبی بوده است، نمی‌شود از چاه آب برد و باید بارندگی رخ دهد. استان خوزستان پهناور است، الان ما یک طرح 550 هزار هکتاری کشاورزی در خوزستان داریم و این طرح نیاز آبی شدید دارد. اول باید آب این طرح تامین شود و آب شرب مردم هم تامین بشود. همه شهر‌های اطراف کارون آب خود را از این رود تامین می‌کنند و اگر برداشت زیاد باشد، شوری آن افزایش پیدا می‌کند.
کانون‌های شرق که در آن هیچ تالابی وجود ندارد را چگونه می‌شود مدیریت کرد؟
چند نهر در آنجا وجود دارد، زمانی که سدها را برای کنترل و مهار سیل روی رودهای جراحی زدند این نهر‌ها خشک شدند. در آنجا جاده های زیادی ساخته شده و این جاده‌ها کانال‌های فرعی آب را مسدود کرده است. الان دارند این کانال‌ها را احیا می‌کنند و رهاسازی آب هم در آنجا در حال انجام است.
پیش‌بینی‌های هواشناسی درباره گرد و خاک چه تاثیری دارد؟
در این رابطه اشاره می‌کنم به حرفی که رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در حضور رئیس‌جمهور گفت: «به منظور جلب رضایت‌مندی مردم، که بتوانند شرایط را کنترل کنند باید به هواشناسی برسیم.» الان ما باید پیش‌بینی دقیق و به موقع را اعلام کنیم و این فرصت در اختیار مسئولین و مردم قرار دهیم تا تصمیم‌گیری انجام شود. الان سازمان هواشناسی در اهواز مرکزی به نام مرکز ملی پایش هشدار گرد و خاک ایجاد کرده و با استفاده از مدل‌های جهانی به فاصله 25 کیلومتر می‌توانیم گرد و خاک را پیش‌بینی کنیم تا پیش‌بینی ها محلی تر باشند. این پیش‌بینی باعث می‌شود که مسئولین به منظور جلب رضایت‌مندی مردم تعطیلی‌ها را زودتر اعلام کنند، یا بتوانند برای مردم ماسک توزیع کنید. ما پیش‌بینی فقط به مسئولین بحران کمک می‌کنیم تا مدیریت بحران را به مدیریت خطر تبدیل کنیم و این از افتخارات ما است. همچنین به کمک استانداری خوزستان ما برای خرید 4 دستگاه تلویزیون شهری اقداماتی را انجام داده‌ایم، این تلویزیون در 4 نقطه شلوغ شهر پیشبینیها و اطلاعیه‌ها را در اختیار مردم قرار می‌دهد.
بارش امسال در خوزستان چقدر افت داشته است؟
امسال فقط 60 درصد میانگین از بارش بلند مدت خود را دریافت کرده‌ایم، میانگین بارش ما حدود 220 میلیمتر است اما الان میانگین ما حدود 160 میلیمتر است. البته پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد در فروردین ماه بارندگی افزایش پیدا می‌کند.
برای نوروز فکر می‌کنید چه اتفاقی در خوزستان رخ بدهد؟
از یکشنبه بیست و نهم تا سه‌شنبه یک فروردین بارش پراکنده در خوزستان وجود دارد، دوم آسمان صاف است ولی احتمال آمدن گرد و خاک وجود دارد، از پنجم مجددا بارندگی ها در خوزستان شروع می‌شود. به طور کلی پیش‌بینی می‌کنیم فروردین، ماه پر بارشی برای استان خوزستان باشد. البته در این ماه احتمال دارد استان خوزستان از کانون‌های عراقی هم درگیر گرد و خاک بشود، پیش‌بینی گرد و خاک از کانون های عراق سخت است چون برای پیش‌بینی گرد و خاک نیاز به تصاویر ماهواره هواشناسی است و از ماهواره هواشناسی مسیر را پیش‌بینی می‌کنیم اما زمانی که بارش و ابر وجود داشته باشد کار سخت می‌شود.
چرا؟ و چه اقدامی باید انجام داد؟
چون گرد و خاک زیر ابر‌ها پنهان می‌شود مگر اینکه ایستگاه‌های مرزی ما از گرد و خاک خبر دهند. به طور کلی پیش‌بینی گرد و خاک بر خلاف بارندگی سخت است چون از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند، پارامتر‌های زیادی به ویژه عوامل انسانی روی گرد و خاک تاثیر می‌گذارد. برای مثال هفته پیش هم بارندگی در خوزستان آمد، هم گرد و خاک از عراق وارد این استان شده بود یعنی از آسمان گل به پایین می‌آمد. تمام ماشین‌ها انگار گل‌مالی شده بودند.
چقدر احتمال گرد و خاک وجود دارد؟
روی این پیش‌بینی باید کار شود، این پیشبینیها بر اساس گام‌های زمانی انجام می‌شود؛ هرچه گام‌های زمانی بلند‌تر باشد، خطا بیشتر است. این پیش‌بینی باید با ابرکامپیوتر انجام شود و هرچه فاصله زمانی بیشتر باشد خطا بیشتر است، یعنی همین الان 30 درصد خطا درباره پیش‌بینی گرد و خاک وجود دارد.
آیا بارش‌های فروردین ماه کانون‌های گرد و خاک را سیراب می‌کند؟
به هر حال حتی 10 میلیمتر بارش در اهواز هم می‌تواند روی کانون‌های داخلی کارساز باشد.
پدیده‌ای که موازات گرد و خاک مردم را اذیت می‌کرد ماجرای نفس تنگی آنها به علت باران بود، آیا هواشناسی می‌تواند وقوع چنین اتفاقی را پیش‌بینی کند؟
معمولا در اولین بارش‌ها این اتفاق می‌افتاد و دلایل مختلفی هم برای آن اعلام کردند؛ برخی می‌گفتند علت این پدیده اسپری‌های گیاهی است، گونه گیاهی به نام کنوکارپوس وجود دارد و در فصل گل‌دهی وقتی در مقابل بارش قرار می‌گیرد باز می‌شود و هاگ‌های آن در اطراف پخش می‌شود. برخی این را عامل تنگی‌نفش می دانند، برخی دیگر هم مخالف این نظریه هستند و گازهای سولفور ناشی از سوختن ناقص فلر های نفر را عامل تنگی نفش مردم خوزستان می‌دانند.
طرح آماک افتتاح شده، شرابط بهتر می‌شود؟
این طرح، بسیار طرح خوبی است. سال‌ها است که مردم استان خوزستان منتطر اجرا این طرح بودند تا این فلر‌ها که بسیار ازرشمند هستند تبدیل شوند به فرآورده‌های با ارزش نفتی.
چقدر از آلودگی هوای خوزستان به خاطر این گازها بود؟
این گازها بر آلودگی هوا بی‌تاثیر نیست، ما باید همه گزینه‌ها را یکی یکی از بین ببریم و به شرایط مطلوب برسیم. تلاش‌های زیادی در حال انجام است چون مسئولین فهمیده‌اند این یک پدیده اجتماعی نیست و می‌تواند به یک پدیده امنیتی و سیاسی در استان تبدیل شود.
الان شرایط ایلام چگونه است؟
خوشبختانه کانون داخلی منجر به ایجاد گرد و خاک در ایلام نمی‌شود چون منطقه‌ای تقریبا کوهستانی است، بیشتر کانون‌هایی که استان ایلام را درگیر می‌کند از عراق است، حتی چند روز پیش ما به مدیریت هواشناسی این استان هشداری درباره گرد و خاک دادیم و خوشبختانه یا متاسفانه پیش‌بینی ما درست بود.