بهزاد احمدی‌نیا
وقتی در تهران بزرگ شده‌ای و برای نخستین‌بار پای در پایتخت اتریش می‌گذاری، نکات زیادی درباره جزئیات این شهر توجهت را جلب می‌کند. از پیاده‌روهایی که با سطح شیب دار کوچکی به خط کشی عابر پیاده خیابان می‌رسد تا کالسکه و ویلچرهایی که به‌سادگی در شهر تردد می کنند تا یک غول آهنی 130 متری در وسط بخش مدرن شهر، همه‌چیز بی‌نهایت عجیب، زیبا، کاربردی و تمیز است. بدون اغراق وین تمیزترین پایتخت و یکی از تمیزترین شهرهای بزرگ اروپاست که بارها جایزه بازیافت زباله خانگی اروپا را هم دریافت کرده و آلودگی‌های مختلف را با موفقیت از چهره شهر زدوده است. تأسیسات گرمایشی-برقی شهر، نمادی از این موفقیت و همزمان یک اثر هنری شهری‌ست که می‌تواند الگوی هر شهری در جهان باشد.
تاریخچه
تأسیسات برق و گرمایش شهری با نام Spittelau waste incineration plant در سال 1969 بنیان نهاده شد و در 1971 به بهره‌برداری رسید. کار ویژه این تأسیسات این بود که زباله‌های خانگی شهری را در محل جمع‌آوری و بازیافت کند. در سال 1987 بیش از 70 درصد از کل تأسیسات در یک آتش سوزی مهیب سوخت و از بین رفت اما شهردار وقت وین، به جای اینکه کارخانه را تعطیل و به‌جای آن پارک بسازد، تصمیم به بازسازی آن گرفت. این تصمیم به دو دلیل گرفته شد: نخست اینکه تأسیسات گرمایش مرکزی شهر در این نقطه وجود داشت و دوم اینکه محل این تأسیسات در نقطه‌ای از مرکز مسکونی و اداری وین بود که زباله‌ها را در همان محلی که تولید می‌شدند می‌سوزاند.
برای کار بازسازی از معمار مشهوری به‌نام Friedensreich Hundertwasser که خود از طرفداران محیط‌زیست بود بهره گرفته شد و نتیجه کار نیز آنقدر زیبا و خوب از کار درآمد که در شهر پر از آثار هنری و تاریخی وین، به یک مرکز بازدید گردشگران تبدیل شده است. این کارخانه در بخش مدرن شهر، نخستین ساختمانی‌ست که جلب توجه می‌کند و در اتوبوس یا تراموا شما را وادار می‌کند از شخص کنار خود درباره آن سؤال کنید. دیوارهای رنگارنگ و جالب آن در کنار برج بزرگ و گوی طلایی درخشانی که بر بالا برج قرار دارد، نمادی زیبا از مدیریت شهری ساخته و در شب‌های مه‌آلود زمستانی نیز با نورپردازی، جلوه‌آی بسیار زیبا به آسمان شهر می‌دهد.
ساختار شهر
پایتخت اتریش قدمتی چند صد ساله دارد و همین موضوع شهر را به دو بخش تقسیم کرده است. بخش تاریخی و قدیمی شهر در یک سوی دانوب و بخش مدرن و محل برج‌ها و ساختمان‌های جدید، در سوی دیگر رود هستند. ساختار خیابان‌ها و خدمات شهری نیز در این دو بخش شهر متناسب با کاربری آنها تنظیم شده اما یک مسئله در تمام نقاط یکسان است و آن مسئله تفکیک زباله‌هاست.
در تمام نقاط شهر سطل‌هایی با رنگ‌های مختلف برای تفکیک انواع زباله وجود دارد که همه‌چیز از ظروف آشپزخانه تا زباله‌های تر را می‌توان در آنها ریخت و برای هر یک نیز کاربرد مشخص و مسیر بازیافت مجزایی درنظر گرفته شده است. با اتکا به همین سیستم منظم و دقیق و آموزش‌های شهروندی کامل، در سال 2010، وین موفق به دریافت جایزه مدیریتی از مبداء زباله از سوی اتحادیه اروپا شد. پس از مرحله جمع‌آوری زباله‌ها، کار کارخانه عجیب شهر که روزانه میزبان 250 کامیون زباله است، آغاز می‌شود.
کارخانه چه می‌کند؟
نخستین محل در کارخانه تولید برق و گرما از زباله‌های شهر وین، یک انبار عظیم به حجم 7000 متر مکعب است که محموله کامیون‌ها در آن تخلیه می‌شود. زباله‌هایی که از سراسر شهر وین جمع‌آوری شده‌اند، به مرکز این شهر منتقل می‌شوند که دسترسی به آن از تمامی نقاط شهر ممکن و آسان است. سالانه 270 هزار تن زباله به این مرکز آورده می‌شود تا در دمای بالا سوخته و به انرژی‌های موردنیاز شهروندان تبدیل شود.
زباله‌های جمع و فشرده شده در انبار، توسط چنگک‌های بزرگ رباتیک به کوره ابتدایی منتقل می‌شوند. در این کوره گازهایی با دمای 850 درجه سانتیگراد، زباله‌ها را به آتش می‌کشند و در نخستین‌مرحله مایعات گداخته از زباله‌ها جدا و به چرخه دیگری منتقل می‌شود. گازهای حاصل از این سوختن با دمای بالای خود، آب را در لوله‌های اطراف بخار کرده و به دمای 400 درجه سانتیگراد و فشار 40 بار می‌رساند که این بخار با این دما و ویژگی برای تولید برق در توربین‌ها و انتقال گرما به خانه‌های شهر روانه سیستم انرژی می‌شود.
گاز حاصل از زباله‌سوزی که اکنون به دما 200 درجه سانتیگراد رسیده است، وارد فیلترهای تصفیه گاز شده و مشغول تولید محصولات تازه‌آی می‌شود. براساس قوانین استاندارد زیست‌محیطی اروپا، زباله‌ها و گازهای حاصل از سوختن آنها باید حداقل 2 ثانیه در دمای 850 درجه سانتیگراد باقی بمانند تا کلیه ترکیبات سمی آنها شکسته و از بین برود. پس از مراحل نخست، گاز با دمای 200 درجه وارد فیلتر می‌شود تا از آن دوده، کیک فیلتر و مواد آجرسازی و سفال‌سازی تولید شود. در پایان گازی که از هرگونه آلایندگی و کربنی خالی شده در ارتفاع 126 متری از دهانه برج دودکش به آسمان می‌رود و بخش داغ‌تر گاز نیز برای گرم‌کردن هوای کوره به چرخه باز می‌گردد.
حاصل این چرخه در کارخانه بازیافت وین، بسیار حائز اهمیت است. کارخانه بازیافت سالانه 40 هزار مگاوات ساعت برق، 470 هزار مگاوات ساعت گرمایش خانگی، 6 هزار تن آهن بازیافتی و 60 هزارتن دوده، آجر فشرده با کیفیت بالا و کیک فیلتر تولید می‌کند. این میزان انرژی برق و گرمایش 60 هزار خانه را در تمام شهر وین تأمین می‌کند و درنتیجه ساختمان‌های این شهر نیازمند سیستم شوفاژ یا گرمایش مرکزی نیستند. تمام این محصولات بدون هرگونه آلودگی هوا یا آب تأمین می‌شود و حتی یک گرم آلودگی از این تأسیسات وارد رود دانوب که دقیقا از کنار این کارخانه عبور می‌کند نمی‌شود.
بویلرهای این کارخانه سالانه 8000 تن ساعت زباله را می‌سوزانند و در طول 365 روز سال فقط یکبار برای بازرسی و تعمیرات خاموش می‌شوند. نمونه دیگری از این کارخانه در غرب اتریش راه‌اندازی شده و در سوئد و دیگر کشورهای اسکاندیناوی نیز نمونه‌های مشابهی در دست احداث و بهره‌برداری هستند اما هیچکدام ویژگی‌های منحصر به فرد و هنری این کارخانه ندارند و مانند کارخانه وین، در مرکز شهر واقع نشده‌اند. بنابر تحقیقاتی که از سال 1997 توسط مؤسسه "دلاور" و وزارت محیط زیست المان انجام شده است، در صورتیکه بخش تصفیه گازهای خروجی کارخانه زباله‌سوزی حذف شود، میزان گازهای سمی و ذرات معلق آلاینده‌ای که توسط یک زباله‌سوز برای تولید برق و گرما تولید می‌شود، از میزان آلایندگی و گازهای سمی یک کارخانه مشابه با سوخت ذغال‌سنگ کمتر است و در حال حاضر با سیستم تصفیه‌ای که اتحادیه اروپا استانداردسازی کرده، این کارخانه‌ها میزان آلاندگی‌ای کمتر از کارخانه تولید برق و گرمای مشابه با سوخت گاز دارند.
وین جهنم زباله‌ها
پایتخت اتریش در مجموع 4 زباله‌سوزی مانند "شپیتلا" دارد که سالانه 900 هزار تن زباله شهری را سوزانده و از آن یک و نیم میلیون مگاوات برق تولید می‌کنند. زیر این شهر 1200 کیلومتر لوله‌کشی انجام شده تا سیستم گرمایشی به دو سوم خانه‌ها و ساختمان‌های شهر منتقل شود و هیچ نیازی به شوفاژ، بخاری یا هر نوع گرمایش ساختمانی نباشد.
از سال 2012 یک واحد تازه به زباله‌سوزی شپیتلا افزوده شده که آن را قادر مي‌سازد ساختمان‌ها را در تابستان خنک کند. این واحد در حال حاضر به تمام ساختمان‌های بیمارستانی، اداری و ساختمان‌های بزرگ تجاری خدمات خنک کننده می‌دهد. توان فعلی بخش سرمایشی زباله‌سوزی، 15000 مگاوات است که با آن از تولید سالانه 1447 تن دی‌اکسید کربن جلوگیری می‌شود.