اولین تعبیر در آیه 119 سوره هود مشاهده می‌شود که خداوند متعال می‌فرماید: «إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ»(مگر كسى كه پروردگارت به او رحم كند و (خداوند) براى همين (رحمت)، مردم را آفريد). منظور از کلام پروردگار در این آیه، آن است که انسان‌ها آفریده‌شده‌اند تا مشمول رحمت خداوند قرار گیرند و لذا اولین تعبیر در مورد هدف از آفرینش انسان، بهره‌مندی از رحمت پروردگار است.
تعبیر دوم در آیه 56 سوره ذاریات مشاهده می‌شود که خداوند متعال می‌فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ» (من جن و انس را نیافریدم مگر براى اینکه عبادتم کنند). این آیه بیان می‌دارد که خداوند اراده کرده است تا بندگان با عبادت و پرستش او، تکامل‌یافته و به مقام قرب الهی دست یابند؛ مقامی که برای بسیاری از بهشتیان نیز آرزویی بزرگ است. لذا این تعبیر، هدف از آفرینش انسان را عبادت و پرستش رب الارباب بیان می‌دارد.
تعبیر سوم در راستای تبیین هدف خداوند از آفرینش انسان در آیه دوم سوره ملک ذکرشده است: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» (آن‌کس که مرگ و حیات را آفرید تا شمارا بیازماید که کدام‌یک از شما بهتر عمل می‌کنید). امتحان و آزمایش، تعبیر سومی است که خداوند متعال برای بیان هدف از آفرینش انسان از آن یاد می‌کند؛ آزمونی که نمایانگر خلوص اعمال و کردار انسان‌ها و بیانگر میزان استقامت آنان در انجام منویات الهی است.
بحث ما در رابطه با تعبیر سوم است؛ هرچند که باید بار دیگر متذکر شد که هر سه تعبیر، مراتب یک هدف هستند و ورود به این بحث، مجال دیگری را می‌طلبد.
آزمون و امتحان، اختصاص به انسان‌ها نداشته است بلکه ملائکه و جنیان نیز دچار آزمون شده‌اند که بحث تفصیلی ماجرای سجده ملائکه و جنیان بر آدم ابوالبشر و خودداری ابلیس از چنین اقدامی، در قرآن ذکرشده و بارها نیز مورداشاره قرارگرفته است. همچنین پیامبران و رسولان الهی نیز مورد امتحان واقع‌شده‌اند و میزان خلوص آنان در ترازوی سنجش الهی موردمحاسبه قرارگرفته است. ابتلای حضرت ابراهیم (ع) به انواع آزمون‌ها از نمونه‌های ذکرشده در قرآن کریم است.
مردمان هر امتی از امم رسولان الهی نیز با وسیله‌ای خاص مورد آزمون و امتحان قرار می‌گیرند، بدین معنا که تمام امت‌ها با موضوعی خاص در طریق امتحان قرار می‌گیرند و عیار پایبندی آنان به مسیر حق و حقیقت، سنجیده می‌شود. به‌طور نمونه، قرآن کریم آزمون قوم صالح (ع) را شتری بیان می‌کند که از دل کوه، بیرون آمده و باید آزادانه به حیات خویش ادامه دهد و کسی نیز متعرض او نشود. یا در نمونه‌ای دیگر، خداوند متعال، آزمون قوم نوح (ع) را کشتی عظیم‌الجثه‌ای قرار می‌دهد که باید توسط نوح (ع) در مکانی که از تمام جوانب، فرسنگ‌ها با آب دریاها و رودهای بزرگ فاصله دارد ساخته شود و زمان اتمام ساخت نیز مشخص نباشد.
سؤالی که مطرح می‌شود آن است که آزمون امت پیامبر خاتم (ص) چیست که به‌وسیله آن، مسلمانان دچار امتحان می‌شوند و باید در این امر مهم، سربلند بیرون بیایند؟
روایت‌شده است که پس از نزول آیه دوم سوره عنکبوت بر قلب پیامبر اکرم (ص) که خداوند متعال می‌فرماید: " «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ» (آیا مردم گمان کردند همین‌که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟) " امیرالمؤمنین علی (ع) از پیامبر اعظم (ص) سؤال نمود که ای رسول خدا، منظور از آزمایش و امتحان در این آیه چیست؟ و نبی مکرم اسلام (ص) نیز جواب داد: «یا علی، انک مبتلی بک» (علی، امت من به‌واسطه تو مورد امتحان قرار می‌گیرند.)
از این سخن، چنین برداشت می‌شود که آزمون امت آخرالزمان، علی علیه‌السلام است که پیامبر اکرم (ص) در طول حیات مبارک خویش، بیش از 8000 کلام که گاه به‌تصریح بوده است و گاه به کنایه و اشاره، در مورد مقام و منزلت او صحبت کرده است و او را نیز در غدیر خم، به‌عنوان جانشین خویش معرفی کرده است.
«احمد حنبل» از امامان اهل سنت در مُسند خویش که به «مُسند حنبل» معروف است روایتی از پیامبر اکرم (ص) ذکر می‌کند که ایشان فرمود: «یا علی طوبی لمن احبّک و صدّق فیک و ویل لمن ابغضک و کذّب فیک» (یا علی! خوشا به حال كسى كه تو را دوست دارد و تو را باور نمايد و واى بر كسى كه دشمن تو باشد و تو را تكذيب كند.)
این حدیث و احادیث فراوان دیگر در این باب، حکایت از آن دارد که آزمون امت پیامبر اسلام (ص)، ولایت و امامت علی علیه‌السلام است و حرکت در این مسیر است که رستگاری را در پی خواهد داشت.