ثبات اقتصادی، تخصیص و توزیع منابع در جامعه و کمک به رشد اقتصادی، سه وظیفه مهم دولت‌ها به شمار می‌روند. نقش درآمدهای مالیاتی در برقراری عدالت اجتماعی در همه کشور‌ها غیرقابل انکار است. در کشورهای مختلف جهان، مالیات، بخش قابل توجهی از درآمد دولت را تشکیل می‌دهند. سیستم مالیاتی ایران را می‌توان از چهار بـعد مورد بررسی قرار داد که لزوم توجه به هر یک از این ابعاد می‌تواند در اصلاح ساختار نظام مالیاتی کشور نقش مهمی داشته و آن را تحت تاثیر قرار دهد.
نخستین مورد از ابعاد سیستم مالیاتی، قوانین و مقررات مالیاتی است. اخیرا با تغییر و اصلاحات اساسی قانون مالیات‌های مستقیم و تصویب آن توسط مجلس شورای اسلامی، راه برای اصلاح ساختار نظام مالیاتی کشور هموار شد و این موضوع نقش بسیار مهمی در تحقق سیاست‌های کلان مالیاتی کشور ایفا خواهد کرد.
با توجه به اینکه کمتر از سه ماه از فعالیت رییس کل فعلی سازمان امور مالیاتی، (کامل تقوی‌نژاد) نمی‌گذرد ولی تاکنون اقدامات اجرایی مثبتی در خصوص اهداف کلان در راستای شفافیت اطلاعاتی و کاهش فرار مالیاتی برداشته شده و همچنین برنامه‌های موثری در دست اجرا قرار گرفته است.
ایشان طی سخنرانی‌های خود با بیان اینکه سال ۱۳۹۵ با اجرای اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم تحولی اساسی در نظام مالیاتی به وقوع می‌پیوندد، بر گسترش عدالت و افزایش کارایی نظام مالیاتی تاکید ویژه‌ای داشتند که این اهداف با اجرای قانون جدید مالیات‌های مستقیم تا حدود زیادی محقق خواهد شد.
همچنین از اقدامات اجرا شده در این خصوص می‌توان به توسعه نظام جامع اطلاعات مالیاتی، سـاده‌سازی و شفــاف‌سازی مقررات، مکانیزه کردن فرآیندهای مالیاتی (مالیات الکترونیکی)، اصلاح ساختار مشــوق‌هــا و معافیت‌های مالیاتی، افزایش ضمانت‌های اجرایی گسترش پایه‌های مالیاتی اشاره کرد که جزو مواردی هستند که امید است با اجرای کامل آن‌ها بر اساس قانون جدید مالیات‌های مستقیم، نظام مالیاتی به عدالت مالیاتی نزدیک‌تر می‌شود.
دومین مورد فرآیند وصول مالیات است. تحلیل فرآیندهای وصول مالیات از اظهار تا پرداخت در یک سیستم مالیاتی، زمانی مفید و ممکن است که اطلاعات بهنگام باشد و به درستی در مجاری صحیح قرار گیرد.
اگر سازمان مالیاتی با اطلاعات ناقص مواجه شود، باید در سـیستـم اطلاعاتی و ممیزی خود تجدیدنظر کرده، آن را دگرگون سازد. از طرفی مطابق قوانین حسابداری مالیاتی، دستگاه مالیاتی باید درآمدهای مالیاتی را بدون واسطه از حساب مودی به حساب خزانه واریز کند. غالبا موانع قانونی یا ضعف قانون باعث می‌شود که اطلاعات معتبر به دستگاه مالیاتی داده نشود. این امر فرهنگ تمکین مالیاتی را تضعیف می‌کند، اگرچه هیچگاه قابل رویت نیست. بنا بر اظهارات رییس کل سازمان امور مالیاتی باید مالیات با وضعیت موجود کشور و ظرفیت‌های اقتصادی دریافت شود ضمن اینکه عدالت در مالیات ستانی باید مورد توجه قرار گیرد.
ایشان بر شفاف‌سازی در امر تشخیص و وصول مالیات‌ها و همچنین توسعه پایه‌های مالیاتی تاکید زیادی داشته و امید است در انجام مطالب عنوان شده، در راستای تحقق اهداف مالیاتی مطرح شده، عدالت مالیاتی نیز در فرآیند وصول مالیات نمود بیشتری پیدا کرده و آثار آن نمایان شود.
مورد سوم، منابع انسانی هستند. برای دارا بودن کارکنان متعهد و متخصص باید برخی موارد را مدنظر قرار داد: اول اینکه اختیارات و مسوولیت‌های هر شخص به طور کامل و شفاف، مشخص باشد. دوم، هر فرد به رتبه و سمتی دست یابد که در آن تخصص، مهارت و تجربه داشته باشد و در انت‌ها نیز هر شخص به اندازه شوونات، منزلت و مقامی که دارد حقوق و مزایا دریافت کند. بنا بر عقیده رییس کل سازمان امور مالیاتی جدید، کارکنان سازمان امور مالیاتی کشور بزرگ‌ترین سرمایه نظام مالیاتی کشور هستند.
ایشان در اظهارات خود مطرح کرده‌اند که تامین نیازهای کارکنان و تامین زندگی شرافتمندانه و حقوق مکفی کارکنان این سازمان قطعا خواهد توانست امور سازمان را سامان دهد. امید است در سایه حمایت‌های رییس سازمان امور مالیاتی، مشکلات موجود نیروهای متعهد و متخصص سازمان مرتفع شده و وفاداری آن‌ها به سازمان و اهداف آن افزایش یافته و آن‌ها بتوانند با آسودگی خاطر و حمایت‌های همه‌جانبه، بهترین عملکرد را از خود نشان دهند.
مورد چهارم نیز به مودیان مالیاتی اشاره دارد. در بحث مربوط به تجزیه و تحلیل رفتار مودیان مالیاتی، معمولا ۴ عامل در وهله نخست باید واکاوی شود: نخستین عامل فرهنگ مالیاتی است. فرهنگ مالیاتی به معنای باور‌ها و شناخت مردم در مورد مالیات و لزوم پرداخت آن توسط آنهاست.
هرگاه بتوانیم ضرورت دریافت مالیات از مردم را به صورت مستدل و منطقی برای آن‌ها بیان کرده، به آنان آگاهی‌های لازم را داده و برای آن‌ها به صورت شفاف توضیح دهیم که مالیات دریافتی از مردم و توسط دولت صرف چه هزینه‌هایی می‌شود و در صورت نپرداختن مالیات، دولت و مردم دچار چه مشکلاتی خواهند شد و همچنین مردم به یک باور برسند که دولت مالیات دریافتی را برای بهبود وضع جامعه و توسعه اجتماعی و رفاه شهروندان هزینه می‌کند آنگاه می‌توان ادعا کرد که مقدمات یک فرهنگ مالیاتی خوب برای پرداخت مالیات توسط عامه مردم به وجود آمده است.
عامل دوم، تمکین است. تمکین مالیاتی به مفهوم پایبندی مودیان به تکالیف مالیاتی و رعایت قوانین مالیاتی از سوی آنهاست. تمکین مالیاتی از جمله اهداف تمام سیستم‌های مالیاتی دنیاست که در آرزوی آن به سر می‌برند و بعضا تا حد بسیار خوبی به آن دست یافته‌اند.
متاسفانه در نظام مالیاتی ایران، تمکین مالیاتی از رتبه بسیار پایینی برخوردار است، نمونه آن هم حجم بسیار بالای مالیات‌های معوقه سال‌های گذشته و همچنین حجم زیاد پرونده‌ها در ادارات حل‌اختلاف مالیاتی است. در این شرایط وظیفه سازمان امور مالیاتی است که عوامل انگیزشی و تشویق‌کننده نظام تمکین داوطلبانه را کشف و تقویت کند.
عامل سوم، خوداظهاری است. سیستم خوداظهاری مالیاتی، عموما بر این برهان استوار است که مودی بیش از هر کس دیگری به اوضاع و احوال مالی و درآمدی خویش آگاه است. بنابراین اگر سیستم مالیاتی به جایگاهی برسد که مودیان آن، خودشان به تشخیص صحیح مالیاتی بپردازند قطعا از جنبه‌های مختلف باعث بهبود وصول مالیات خواهد شد.
عامل چهارم، اطلاع‌رسانی است. از جمله وظایف مدیریت مالیاتی، آگاهی رساندن به مودیان برای سهولت بیشتر کار و مطلع کردن مردم از قوانین، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها و تصمیمات سازمان است.
این امر به طور سیستماتیک از فرار مالیاتی کاسته و باعث خودبه‌خودی افزایش تمکین مالیاتی می‌شود. بنا بر عقیده رییس سازمان امور مالیاتی و تاکیدات ایشان، به هیچ عنوان بحث افزایش فشار بر کسانی که در حال حاضر مالیات پرداخت می‌کنند در سازمان مطرح نیست و همچنین تعاملات خوبی با مودیان خوش حساب صورت می‌گیرد.
ایشان از جمله راه‌های کاهش فرار مالیاتی و افزایش درآمدهای مالیاتی را در شناسایی منابع جدید و از سوی دیگر گسترش فرهنگ مالیاتی و افزایش خوداظهاری مطرح کرده‌اند که با توجه به سیاست‌های کلان مالیاتی کاملا همسو بوده و امید است که بتوان در سایه این تفکرات و همدلی‌ها، سازمان را در دستیابی به رسالت اصلی خود یاری کرد.
به نظر می‌رسد با رویکرد‌های جدید اتخاذ شده به زودی شاهد تحولاتی اساسی در ساختار مالیاتی کشور خواهیم بود که بتواند در شرایط فعلی و همسو با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی گام‌های بلندی در رشد و توسعه اقتصادی کشور برداشته شود.
*عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی
منبع : روزنامه اعتماد