در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه روز یکشنبه ۲۱ آبان در 5 کیلومتری ازگله واقع در غرب استان کرمانشاه در ناحیه مرزی ایران و عراق زلزله‌ای با بزرگی 3/7 در مقیاس ریشتر با کانونی در عمق 10 کیلومتری زمین به وقوع پیوست که اثر آن در شهرهای غربی و اکثر شهرهای مرکزی ایران احساس شد.
در خصوص محل دقیق وقوع این زلزله تاکنون گزارش‌های ضدونقیضی ارائه شده است و برخی کانون آن را در جنوب حلبچه دانسته‌اند اما آنچه مسلم است مرکز آن روی نوار مرزی ایران و عراق و در خط واصل حلبچه و سر پل ذهاب قرار دارد.
خاستگاه بيشتر زلزله‌هاي ايران ناشي از جنبش گسل‌ها است، بنابراين شناسايي محل گسل‌ها حائز اهميت است. هنوز گسلی که سبب وقوع این زمین‌لرزه گردیده شناسایی نشده ولی بیشترین نگاه به‌سوی گسل‌های پهنه گسله سر پل ذهاب معطوف است. در حدود 1100 سال پیش زلزله‌ای تاریخی در این منطقه رخ داده بود که ممکن است زلزله فعلی بازگشت آن بوده است.
سابقه تاريخي وقوع زلزله در زاگرس گوياي آن است كه منطقه كرمانشاه از زمان‌هاي قديم در معرض زمين‌لرزه‌هاي شديد قرار داشته و در طول تاريخ بارها شاهد خرابی‌های فراواني بوده است، رخداد زلزله‌هاي سال 1283 هجري شمسي شهر دورود با بزرگي 4/7 ريشتر، 1336 فارسينج (نزديك سنقر) با 7 ريشتر و سال 1337 نهاوند با 6/6 ريشتر در سده بيستم نشانه‌اي از ناآرام بودن منطقه از ديدگاه لرزه زمين است.
اثر زلزله کرمانشاه بر دیگر نقاط
در خصوص بررسی اثرات این زمین‌لرزه بر رفتار گسل‌های ایران یک سؤال مهم مطرح می‌شود و آن این است که یا می‌توان این زلزله را مقدمه‌ای برای زلزله‌های دیگر و به‌خصوص زلزله بزرگ تهران دانست؟
در پاسخ به این سؤال باید خاطرنشان کرد که اصولاً تنها درصورتی‌که گسل‌ها در دو منطقه با یکدیگر تلاقی داشته باشند می‌توانند بر فعالیت هم اثر بگذارند. با توجه به اینکه با احتمال بیش از 70 درصد به‌طور متوسط هر 158 سال زلزله‌ای ویرانگر در تهران رخ می‌دهد و آخرین زلزله مهیب این منطقه 187 سال پیش به وقوع پیوسته است، همین حالا نیز لرزش ویرانگر تهران 29 سال به تأخیر افتاده است.
چنین تأخیری برای شهر تبریز 237 سال تخمین زده شده است؛ بنابراین شهرهایی مثل تهران و تبریز به‌خودی‌خود مستعد وقوع زلزله هستند ولی اینکه آیا وقوع زلزله کرمانشاه می‌تواند سبب آغاز جنبش گسل‌های فعال این شهرها شود تقریباً قابل‌پذیرش نیست. احتمال تحریک گسل‌ها با نزدیک شدن به کانون این زلزله و همچنین ارتباط یافتن با گسل فعال این ناحیه تشدید می‌شود. حدود 150 میلیون نفر در ایران و عراق این زلزله را احساس کردند اما با توضیحات ارائه شده رخداد آن به تحریک گسل‌های دور از کانون ارتباطی ندارد و هر احتمالی که قبلاً برای این گسل‌ها در نظر گرفته شده بود به قوت خود باقی است.
*عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی