همه باید از زلزله تهران بترسند

 رویداد۲۴- در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه روز یکشنبه ۲۱ آبان حوالی شهر ازگله واقع در غرب استان کرمانشاه در ناحیه مرزی ایران و عراق زلزله‌ای با بزرگی 3/7 در مقیاس ریشتر با کانونی در عمق 10 کیلومتری زمین به وقوع پیوست که اثر آن در شهرهای غربی و اکثر شهرهای مرکزی ایران احساس شد. 

به گزارش همبستگی، آمار زمین لرزه های ثبت شده در مرکز لرزه نگاری کشوری نشان میدهد که این زمین لرزه تا ساعت 16:30 روز دوشنبه مورخ 22/08/96 با 148 پس لرزه همراه بوده است. در بین نواحی لرزه خیز فلات ایران، کمربند چین گسل زاگرس بعنوان قسمتی از کمربند کوه زایی آلپ هیمالیا، یکی از جوانترین و فعالترین زون های برخوردی زمین است. زمین لرزه تاریخی سال 958 میلادی با بزرگی 8/6 باعث تخریب سرپل ذهاب و کشته شدن بسیاری از مردم شد. این زمین لرزه که در بغداد نیز حس شد، و پسلرزه های آن که به تناوب در سرتاسر ماه های نخست سال ادامه داشت، بر منابع آب زیر زمینی در زاگرس اثر گذاشت. آخرین زمین لرزه تاریخی در این منطقه در سال 1226 میلادی با بزرگی 5/6 در امتداد گسل زاگرس مرتفع رخ داده است. سابقه تاريخي وقوع زلزله در زاگرس گوياي آن است كه منطقه كرمانشاه از زمان‌هاي قديم در معرض زمين‌لرزه‌هاي شديد قرار داشته و در طول تاريخ بارها شاهد خرابی‌های فراواني بوده است، رخداد زلزله‌هاي سال 1283 هجري شمسي شهر دورود با بزرگي 4/7 ريشتر، 1336 فارسينج (نزديك سنقر) با 7 ريشتر و سال 1337 نهاوند با 6/6 ريشتر در سده بيستم نشانه‌اي از ناآرام بودن منطقه از ديدگاه لرزه زمين است.اخیرا نیز در نقشه پهنه بندی زمین که منتشر شده ایران در کانون بحران زلزله قرار دارد.

در اینباره با امیر ساعدی داریان عضو هیات علمی دانشکده عمران دانشگاه شهید بهشتی و نفر اول المپیاد جهانی بتن و همچنین برنده جایزه برتر مسابقات اختراعات جهانی و جوایز متعدد دیگر جهانی که اخیرا نیز در کنفرانس بین المللی پیشرفت های نوین در مهندسی عمران به عنوان داور شرکت کرده و در کارگاه یک روزه مهندسی ایمنی آتش در سازه های مقاوم دربرابر آتش به همراه استاد گرگوریان حضور داشته مصاحبه ای انجام دادیم. اگرچه ساعدی داریان به دلایل علایق شخصی نسبت به مسایل سیاسی و بین المللی نیز حساس هستند و مصاحبه ها و مطالبی را منتشر کرده اند اما با توجه به شرایط کنونی بویژه حاسیت مردم ایران بویژه پایتخت بر روی مسایل زلزله گفتگویی در این زمینه با ایشان انجام دادیم.

 

با توجه به واقع شدن ایران بر روی کمربند زلزله و وجود گسل های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزء ده کشور بلا خیز و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است که زلزله مسبب بیشترین تلفات انسانی در آن می باشد و کمر بند زلزله 90 درصد از خاک کشور ما را دربر گرفته است؛ اما آنچه حائز اهمیت است، وضعیت اسف بار شهرها و کلان شهرهایی ( مثل تهران، تبریز ... ) است که بر روی گسل ها یا در مجاورت آنها ساخته شده اند و در معرض خطر زلزله قرار دارند، چرا که ایران از جمله کشورهایی است که گسل های فراوان دارد و فعالیت این گسل ها باعث رها شدن انرژی ذخیره شده و بروز زلزله های مکرر می شود و تلفات جانی و خسارت های مالی فراوانی را در مناطق شهری به بار می آورد.

زلزله مخرب و فاجعه آمیز کرمانشاه بار دیگر نشان داد که ایران اولا شدیدا زلزله خیز بوده و ثانیا در مقابل این پدیده بسیار آسیب پذیر است.

 

خیر به این صراحت نمی توان گفت تمام ایران ولی بخش عمده ای از ایران درگیر این مساله می باشد. وجود چین خوردگی و گسل مهمترین عامل ایجاد زمین لرزه در نواحی مختلف می باشد. 

بندرعباس و نواحی اطراف آن به دلیل تغییر شکل قابل توجه پوسته زمین جزو لرزه خیز ترین نقاط ایران محسوب می شود. از سوی دیگر، مناطقی که تغییر شکل پوسته کمتری دارند جزء مناطق کم خطر محسوب میشوند. دشت خوزستان و به خصوص نواحی اطراف آبادان، خرمشهر و بندر ماهشهر که نسبت به بسیاری نقاط دیگر ایران تغییر شکل نسبی کمتری دارد، ناحیه ای کم لرزه است. تغییر شکل پوسته زمین در شهرهای شمال شرق خوزستان، استان یزد، اصفهان و برخی از نقاط استان فارس و کرمان و سیستان و بلوچستان اندکی بیشتر بوده و به همین سبب در رده بعدی خطر زلزله جای میگیرند. با افزایش تغییر شکل ها و پیدایش چین خوردگی های بزرگ، اکثر شهرهای ایران در رده های خطر پذیری زیاد و بسیار زیاد قرار میگیرند. متاسفانه نواحی پر جمعیتی مثل تهران، تبریز، مشهد، جیرفت و اکثر نقاط کرمان شهرهایی هستند که گسل های فعال متعددی آنها را در معرض زلزله های شدید قرار میدهد. مناطق حاشیه کویر لوت از توان لرزه خیزی بالایی برخوردار هستند اما علت آنکه از خطر زلزله در شهرهای تهران، تبریز و مشهد بیشتر سخن به میان آمده، اینست که جمعیت زیادی در محدوده گسلهای این شهرهای بزرگ سکونت میکنند. آخرین زلزله مهمی که شهر تهران را به لرزه در آورده مربوط به سال 1830 میلادی با بزرگای بیش از 7 و در فاصله حدود 50 کیلومتری از مرکز تهران کنونی رخ داده است و 187 سال است که زلزله مهمی در این شهر رخ نداده است. در شهر تبریز نیز از زمان زلزله سال 1780 میلادی و با وجود گذشت 237 سال از آن هنوز زلزله مهم با بزرگای بیش از 7 رخ نداده است. اگرچه برآورد آماری می‌تواند بازه زمانی قابل انتظار برای رخداد زلزله های مهم را در هر ناحیه نشان دهد اما واقعیت این است که عبارت رایج «به تعویق افتادن» یا «دیر شدن» زلزله با توجه به داده های آماری عبارت دقیقی نبوده و چنین براوردی باید طی مطالعات دقیق دیرینه شناسی بر روی تک تک گسلهای فعال هر ناحیه حاصل شود.

تلاقی گسلها در دو منطقه ممکن است به معنی اثرگذاری فعالیت آنها بر روی یکدیگر باشد. مطالعه پس لرزه های زلزله کرمانشاه نشان میدهد که با گذشت دو روز از وقوع زلزله، استان های اطراف کرمانشاه شامل لرستان و ایلام لرزشهایی با بزرگای بیش از 4 را احساس کرده اند. نزدیکی گسلهای فعال این دو استان به مرکز وقوع زلزله اصلی سبب تحریک آنها شده و پس لرزه هایی به دنبال داشته است. با توجه به وجود چین خوردگی های بزرگ و تغییر شکل قابل توجه پوسته زمین در استان کرمانشاه و نواحی اطراف آن، انرژی بزرگی در لایه های زمین انباشته شده است ممکن است در اثر تحریک گسلهای اطراف کانون، پس لرزه های بزرگی را در اطراف این ناحیه ایجاد نماید. با توجه به این حقیقت که پس از گذشت دو روز از وقوع زلزله، پس لرزه های بزرگی حتی در استان های اطراف احساس شده است، احتمال ادامه وقوع پس لرزه ها طی روزهای آتی به هیچ وجه دور از انتظار نیست.

البته لازم به ذکر است احتمال تحریک گسل‌ها با نزدیک شدن به کانون این زلزله و همچنین ارتباط یافتن با گسل فعال این ناحیه تشدید می‌شود. حدود 150 میلیون نفر در ایران و عراق این زلزله را احساس کردند اما با توضیحات ارائه شده رخداد آن به تحریک گسل‌های دور از کانون ارتباطی ندارد و هر احتمالی که قبلاً برای این گسل‌ها در نظر گرفته شده بود به قوت خود باقی است. به عبارت دقیق تر زلزله کرمانشاه بر روی احتمال وقوع زلزله در شهر هایی مانند تهران ، مشهد و تبریز تاثیری نداشته و آنها در خصوص احتمال بروز زلزله همان روند پیش از زلزله کرمانشاه را خواهند داشت.

 

شاید منظور من درست روشن نشده باشد. منظور من این بود که در منابع مختلف علمی در حوزه لرزه شناسی اشاره می شود که دوره رخداد زلزله با بزرگی بیش از 7 ریشتر در تهران هر 158 سال بوده و نتیجتا با توجه به آنکه 187 سال است که در تهران زلزله بیش از 7 ریشتر رخ نداده پس زلزله حدود 29 سال است که به تعویق افتاده است. در خصوص این جمله باید توجه کرد که این جمله یک جمله علمی است ولیکن جمله ای آماری است. بدان معنا که بر اساس مطالعه آماری زلزله های تاریخی و ماقبل تاریخی رخ داده در تهران برای هر یک از گسل های موثر بر تهران زمان رخ دادی تعیین شده که بر اساس آن دوره بازگشت زلزله ای با بزرگی بیش از 7 ریشتر هر 158 سال بر آورد شده است. بنا بر اصول علم آمار خروجی های آماری قطعی نیستند و نتایجی احتمالاتی هستند . رخ داد زلزله بیش از 7 ریشتر هر 158 سال یک بار در تهران نیز مساله ای آماری و نتیجتا احتمالاتی است ولیکن با احتمال رخداد بسیار بسیار بالا. خلاصه کلام تهرانی ها منتظر زلزله بیش از 7 ریشتر باشند.

 

اولا در سال های اخیر پیشرفت های بسیار خوبی در حوزه مهندسی ساختمان انجام شده است. آیین نامه طراحی در برابر زلزله (ایین نامه 2800 ویرایش چهارم آیین نامه بسیار خوبی است ،مبحث نهم و دهم مقررات ملی ساختمان که در خصوص طراحی ساختمان های بتنی و فولادی هستند آیین نامه های مطلوبی هستند. در حوزه نظام مهندسی نیز کارهای مناسبی انجام شده که از جمله بهترین آنها انتخاب ناظر پروژه ها به صورت اتفاقی و بدون دخالت کارفرما و ناظرین می باشد نتیجتا از نظر بنده ساختمان هایی که در سال های اخیر ساخته شده و یا در حال ساخت هستند کیفیت های بسیار بالاتری نسبت که ساخت و ساز در سال های قبل را دارند و کیفیت ساخت و ساز در استان‌های بزرگ بالاخص تهران رشد مطلوبی داشته است. ولیکن مشکل اساسی وجود ساختمان های متعدد کلنگی در سطح شهر تهران می باشد. این ساختمان ها که دیوار باربر هستند هیچ سیستمی جهت مقابله بار لرزه ای ندارند مانند خودرویی بدون پدال ترمز و به هیچ عنوان توان تحمل زلزله های با بزرگای 6 و بالاتر را ندارند. مشکل بعدی وجود بافت های متعدد فرسوده می باشد که در تمام بخش های تهران از شمال تا جنوب ادامه دارند. نکته بعدی مشکلات متعدد در معماری شهرسازی است که موجب عدم تطابق گذر ها، تجمع جمعیتی، تعداد ستاد های مدیریت بحران ، آتش نشانی ها و ... در محلات می باشد.

 

اولا سطح کیفی کارخانه های بتن آماده نسبت به گذشته ارتقا قابل توجهی یافته است. ثانیا ساخت بتن با کیفیت (در حد کیفیت مورد نیازساخت و ساز معمول شهری) فرآیندی بسیار ساده بوده و نیاز به تخصص خاص یا بالا ندارد. به عقیده بنده هر جا کیفیت نامطلوب بتن مشاهده می شود از سود جویی کارخانه های تولید بتن آماده و نظارت کم بر مجموعه آنها می باشد نه به دلیل عدم تخصص یا نیروی ماهر.

 

نه تنها مردم تهران و تبریز بلکه مردم تمام شهر های لرزه خیز کشور باید بدانند .زلزله امری قطعی است که فقط زمان وقوع آن نا مشخص است. زلزله بسیار قوی تر از آن است که بتوان آن را مهار یا متوقف کرد فقط باید آن را مدیریت کرد و مهمترین نکته آنکه به امداد و نجات بعد اززلزله نبایستی دلخوش بود امداد نجات در کلان شهر ها با وجود سازه های بزرگ و بلند مرتبه، حجم بالای خسارات، کمبود امکانات ، گذر های باریک و ... بسیار برد کمی خواهد داشت پس فقط و فقط باید بر روی ساخت و ساز ایمن متمرکز شد. این تنها راه نجات دربرابر زلزله می باشد. مالکین بر روی ساخت سازه ها و ساختمان‌هایشان وسواس به خرج دهند و این وسواس در کلیه مراحل از طراحی و نقشه کشی تا اجرا بایستی ادامه یابد. خریداران از فروشندگان در خصوص کیفیت ساخت و ساز ( نه فقط کیفیت نوع سنگ و سرامیک و کابینت و مسایل اینچنینی ) بلکه کیفیت ساخت اسکلت ساختمان ، بتن مصرفی ، فولاد مصرفی و ... مطالبه گر باشند. شناسنامه فنی ساختمان را ازفروشنده مطالبه نمایند . وآخرین مساله خطر آتش سوزی است. آتش سوزی بعد از بروز زلزله بزرگ در کلانشهر های ایران قطعی است. بایستی آن را جدی گرفت.

 

زلزله قطعی است و همه باید از آن بترسیم ولیکن این ترس بایستی موجب تحرک همه ما باشد هر کدام به نوبه خود. مسوولین در حوزه شهرداری و نظام مهندسی بایستی نظارت ها را دو چندان نمایند. مردم باید در مقام سازنده مسوولانه تر بسازند و در مقام خریدار نسبت به کیفیت اسکلت ساختمان‌هایی که می خرند نیز مطالبه داشته باشند نه مثل الان که فقط در خصوص اجزای غیرسازه ای حساسند. در نهایت شهرداری بایستی عوارض سرسام اور ساخت و ساز را برای املاک کلنگی (نه فقط در بافت فرسوده در هر بافتی ) را کاهش دهد تا مالکین رغبت و توان بیشتری جهت نوسازی املاک کلنگی داشته باشند. دولت نیز باید بودجه مرتبط با امداد و نجات را افزایش دهد در حال حاضر در خصوص تعداد ستاد های مدیریت بحران و همچنین تجهیزات آنها کمبود های بسیاری وجود دارد.