تاریخ انقلاب در میان صدها هزار نقلِ راست و دروغ گم است/ نمی‌‌توانیم جلوی سخن افراد را بگیریم

رویداد۲۴-یادگار امام خمینی راه نجات تاریخ انقلاب از تکثر غیرمبارک را بحث در روش‌شناسی آن دانست و تأکید کرد: یقین بدانید با شیوه‌ای که ما پیش می‌رویم تاریخ انقلاب در میان صدها هزار نقل راست و دروغ گم است.حجت‌‌‌الاسلام و المسلمین سیدحسن خمینی در همایش «روش شناسی تاریخ نگاری انقلاب اسلامی»، با بیان اینکه تاریخ انقلاب پیوند عمیقی با شهدای انقلاب دارد، گفت: از ابتدای انقلاب بنیاد تاریخ تشکیل شد که آقای معادیخواه زحمات زیادی برای آن کشیدند؛ ابوی ما نیز عضو هیأت امنای آنجا بودند. بعد از رحلت ایشان آقای هاشمی از من خواستند که به مجموعه مدیریت این بنیاد اضافه شوم و سپس، آقای بهشتی سرشت و دکتر علیرضا بهشتی هم به آن مجموعه اضافه شدند.

وی ادامه داد: روزی از روزها که در جلسه نشسته بودیم بحثی مطرح شد و آقای هاشمی گفتند چرا خاطرات مختلفی که ضبط و پیاده کرده‌‌‌اید را منتشر نمی‌‌‌‌کنید؟! در آن زمان هم جریانات دیگری  بودند و خاطراتی هم منتشر می‌‌‌‌‌کردند. همین جا بگویم که اگر در هیچ بعدی در تاریخ انقلاب کار نشده باشد در تولید خاطرات به تولید انبوه رسیده‌‌‌‌‌‌ایم و به اندازه کافی خاطره موجود است! هرچند بعضی‌‌‌ها مثل آقای دعایی که باید خاطره بگویند نگفته‌‌‌‌‌اند و بعضی‌‌‌‌ها که نباید بگویند گفته‌‌‌اند.

یادگار امام افزود: این مسأله معجونی پدید آورده که شما امروزه با انبوهی از کتاب‌‌‌‌های خاطرات مواجه هستید که شاید در گذشته ایام به عللی این واقعه انجام نمی‌‌‌‌شده است. یکی اینکه نشر به این راحتی نبوده و الآن نشر نسبت به صد یا دویست سال قبل راحت‌‌‌تر شده و دوم اینکه حوادث مهمی اتفاق افتاده است؛ این حوادث بازیگرانی داشته و این برای این بازیگران مهم است که نقش خودشان را در این حادثه بزرگی تاریخی، یا از باب فخر یا از باب وظیفه به اینکه این خاطرات گم نشود و یا هزاران انگیزه دیگر، بیان کنند.

سید حسن خمینی با اشاره به اینکه ما با حجم بسیار بالایی از تاریخ شفاهی مواجه هستیم، اظهار داشت: این هم فقط مربوط به دوستداران انقلاب نیست و حجم بسیار بالایی از آن مربوط به مخالفین است که شاید فرصت بیشتری هم داشته‌‌‌اند. تاریخ شفاهی آکسفورد و تاریخ شفاهی هاروارد خیلی معروف است که مجموعه‌‌‌‌‌‌‌هایی را منتشر کرده‌‌‌‌‌اند و متصدیان برخی از آنها مخالفین قسم خورده انقلاب بوده‌‌‌اند.

وی اضافه کرد: در جلسه بنیاد تاریخ با حضور آقای هاشمی جرقه‌‌‌ای زده شد که به جای تولید بخش دیگری از خاطرات بحثی در رابطه با «حجیّت» در تاریخ داشته باشیم. اگر ما بتوانیم ملاکی ارائه دهیم که با آن بتوان نقد کرد و بتوان گفت که کدام درست و کدام غلط است خیلی راحت‌‌‌تر می‌‌‌‌توانیم به کمک تاریخ انقلاب بیاییم. بعد از آن من به کسانی که حاضر بودند گفتم، حتما در این زمینه اساتید علم تاریخ در جاهای مختلف گام‌‌‌های بزرگی برداشته‌‌‌اند که ما می‌‌‌توانیم آن را نسبت به تاریخ انقلاب بومی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی کنیم.

یادگار امام با بیان اینکه من نام این ملاک را «اصول تاریخ» گذاشتم، تصریح کرد: «اصول» لفظ بسیار مبهمی است و هیچ تعصبی روی آن ندارم و می‌‌‌‌توانیم اسم دیگری برای آن پیدا کنیم که کمتر کژتابی داشته باشد، اما ما در فقه علمی به اسم «اصول فقه» داریم که کارش پیدا کردن حجت علم فقه است؛ کار علم اصول این است که فقه را با آن محک می‌‌‌‌زنیم. آیا می‌‌‌توانیم اصولی برای تاریخ پیدا کنیم؟

سید حسن خمینی با تأکید بر اینکه یکی از بحث‌‌‌‌ها «اجتهاد در اندیشه امام» است، خاطرنشان کرد: به نظر من بسیار مهم است که خاطره امام را چه کسی نقل کرده است. کسی که نقل کرده زمان تلقی حدیث آیا ارتباط با امام داشته است؟ مثلا اگر یکی از علمای فقید بزرگوار روایت و خاطره‌‌‌ای از امام را در رابطه با سال 1339 نقل کرده‌‌‌‌‌اند، شما می‌‌‌توانید بگویید این روایت نقل مسنَد و درست است و خود ایشان آن را از امام شنیده است- البته اینکه ایشان در تلقی خود خطا کرده‌‌‌اند یا نه، در رابطه با همه افراد می‌‌‌توانند پیش آید - اما اگر همین مرجع بزرگوار که بی‌‌‌تردید از شاگردان برجسته امام بوده است خاطره‌‌‌‌ای مربوط به سال 1363 را نقل می‌‌‌کند، حتما با واسطه کسی بوده است، زیرا آن وقت ایشان در قم بوده و امام تهران بوده‌‌‌‌‌اند و اصلا جلسات خصوصی نداشته‌‌‌اند.

وی ادامه داد: مهمتر از زمان تلقی، زمان نقل است که رابطه فرد با آن شخصیت (در اینجا موضوع بحث امام است) چه بوده است؟ فردی سال 56 یا 60 جزو نزدیکان امام بوده اما بعدا به عللی مطرود شده و سال 79 خاطره‌‌‌‌ای را نقل می‌‌‌کند. کسی که این خاطره را سال 79 نقل می‌‌‌کند، آیا حبّ و بغض شخصی در نقلش هست؟ 

یادگار امام افزود: زمان تلقی و زمان انتقال مسأله بسیار مهمی است که متأسفانه در تاریخ نقل شیعه گم شده است. ما الآن نمی‌‌‌‌دانیم این اصحاب حضرت قصه‌‌‌ای که نقل کرده در زمان رفاقتش بوده یا زمانی بوده که حضرت به عللی او را بیرونش کرده است؟! ممکن است او راوی خوبی باشد اما زمانی حضرت او را طرد کرده یا قهر کرده باشد. ما آدم‌‌‌‌هایی که قهر کرده‌‌اند، کم نداریم. این درد را در تاریخ اسلام نمی‌‌‌توانیم کاری کنیم ولی در تاریخ انقلاب می‌‌‌توانیم کاری کنیم.

سید حسن خمینی با بیان اینکه یکی از اموری که در تاریخ انقلاب به شدت به آن نیاز داریم «تراجم» است، ابراز داشت: ذهبی کتابی به نام «سیر الأعلام نبلاء» دارد که آدم‌‌‌ها را نفر به نفر توضیح داده که چه کسی هستند و چه قابلیت‌‌‌‌هایی داشته‌‌‌اند. ما در تاریخ انقلاب به سیر اَعلام و تراجم نیاز داریم. نکته بعدی این است که فهم و شعور انسان‌‌‌ها یکسان نیست؛ مثلا: من اسم نمی‌‌‌آورم، اما دو آیت‌‌‌الله درجه یک که هر دو هم به رحمت خدا رفته‌‌‌اند، هر دو هم از نظر رده در جمهوری اسلامی دارای یک رده بوده‌‌‌اند، یکی از آنها با اینکه اگر بود من پشت سرش نماز می‌‌‌خواندم و بسیار  آدم خوبی هم بود، هرچه از امام نقل کرده را اصلا محل نگذارید! چون خیالاتی، و در تلقی عوام بود؛ اما دیگری با هوش است.

وی اضافه کرد: در روایت شیعه بعضی‌‌‌ها اصحاب سرّ حضرت هستند. مثلا در رابطه با ابوبصیر اسدی می‌‌‌‌گویند او اصحاب سرّ است؛ یعنی اگر نکته‌‌‌ای را گفت از دقایق کلامی حضرت آگاه است. باید ببینیم کسی که تاریخ می‌‌‌گوید اصحاب سرّ امام و انقلاب است و میزان دسترسی او چقدر بوده یا عوام است؟! قضایایی نقل می‌‌کند و واقعا هم باورمند است، اتفاقا اشکال قضیه در کسانی است که زود باور هستند؛ چون صادقند و به همین دلیل حرفشان اثر می‌‌‌‌گذارد. یعنی وقتی اگر آدم صادق باشید حرف شما به دل می‌‌‌نشیند.

یادگار امام، اجتهاد در اندیشه امام را علم رجال انقلاب دانست و بیان کرد: برای اینکه تاریخ انقلاب را از «تکثر غیر مبارک» نجات دهیم باید در مورد روش‌‌‌شناسی آن را بحث کنیم. قاعده و روشی بگذاریم که اگر 50 سال دیگر کسانی آمدند بتوانند در میان راست و دروغ‌‌‌ها و زاویه‌‌‌‌های دید مختلفی که وجود دارد، نمی‌‌‌خواهیم بگوییم همه هم دروغ می‌‌‌گویند، حقیقت را پیدا کنند.

به نقل از جماران، سید حسن خمینی با تأکید بر اهمیت تاریخ یادآور شد: یقین بدانید با شیوه‌‌‌ای که ما پیش می‌‌‌رویم تاریخ انقلاب در میان صدها هزار نقلِ راست و دروغ گم است. گرفتاری ما این است که هرکس رسیده سخنی گفته و نمی‌‌‌توانیم جلوی آن را بگیریم؛ مگر می‌‌‌شود جلوی سخن گفتن را گرفت؟! آن هم با این فضایی که همه تریبون دارند. همین جلسه امروز را افراد بروند و به همین مجموعه بفرستند؛ ببینید چه اختلافی در بیان پدید می‌‌‌آید.

وی در مورد علت شکل گرفتن این همایش بیان کرد: واقعیت این است که ما متخصص تاریخ نیستیم. اگر اساتید همت نکنند و نقاط درد را نشناسند و برای اصول تاریخ و قاعده‌‌‌‌مند شدن پیدا کردن راست و دروغ از هم تلاش نکنند با مشکل مواجه می‌‌شویم. چون تاریخ انقلاب، تاریخ زندگی امام مهم است. پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی همتی کرد و این همایش را برگزار کرد، اما این آغاز راهی است که هم حرکت در آن سخت است، هم واجب و هم تمام ناشدنی است. ولی به هر حال باید از مسیری شروع کرد و ادامه داد.