چه عواملی منجر به تشدید آلودگی هوای کلان شهرها شد؟

رویداد۲۴- هوای پایتخت که سرد می‌شود، لباس گرم و شال و کلاه برای گذر از سرما کافی نیست. ماسک‌های فیلتر دار برای جلوگیری از استشمام هوای آلوده از هر لباس گرمی واجب‌تر است. دیگر آغاز فصل سرما نوید باران و هوای خوش پاییز نیست و اگر هم‌مدرسه‌ای تعطیل شود و خنده بر لب کودکان بنشیند، آغاز دلواپسی والدینی است که باید به دنبال چاره‌ای برای نگهداری فرزندانشان باشند.

آلودگی هوا هر سال پاییز و زمستان پایتخت و دیگر کلان‌شهرها را خاکستری می‌کند. سال گذشته نمایندگان مجلس نهم برای اعتراض به آلودگی هوا ماسک زدند و امسال مسئولین و نمایندگان یکی بعد از دیگر برای آلودگی‌ها عذرخواهی می‌کنند. اما نسخه درمان درد هوای سرد پایتخت و دیگر کلان‌شهرها، تکراری شده است و بی‌اثر. 

حسین عبیری گلپایگانی، فعال محیط‌زیست، درباره آلودگی هوای تهران و ثمربخش نبودن نسخه‌های درمانی چند سال اخیر به رویداد۲۴ گفت: آلودگی هوای تهران دو بخش دارد، بخش اول به مسئولین برمی‌گردد و بخشی هم به مردم. بخشی که به مسئولین برمی‌گردد فقط تبدیل به وعده و وعید شده است و بخشی هم که به خود مردم مربوط است از طرف مردم هم رعایت نمی‌شود.

به گفته گلپایگانی، حدود 22 تا 23 سال است که آلودگی هوای تهران وجود دارد و فقط روزهایی که وارونگی هوا خیلی شدید است، اقداماتی ضربتی شکل می‌گیرند که آن‌هم فقط در حد تعطیلی چند مدرسه و معدن اطراف تهران است. درحالی‌که معادن اطراف تهران را سال‌ها پیش باید تعطیل می‌کردند.

از سویی دیگر وی معتقد است: در رابطه با خودرو و شیوه استفاده از خودرو توسط مردم هم مشکلات زیادی وجود دارد. همیشه، حتی در روزهایی که با آلودگی هوا هم مواجه هستیم، شاهد خودروهای تک‌سرنشین در اتوبان‌ها هستیم. این در حالی است که باوجود مشکلاتی که در حمل‌ونقل عمومی شهر تهران وجود دارد، شهروندان برای کمک به‌سلامت خودشان سعی کنند از خودروی تک‌سرنشین استفاده نکنند و از هر خودرو حداقل 4 یا 5 نفر استفاده کنند.

این در حالی است که این فعال محیط‌زیست اذعان کرد: امکانات وسایل حمل‌ونقل عمومی تهران مناسب نیست و حتی در روزهایی که به هرگونه‎ای با استفاده از ابزارهای قانونی استفاده از وسایل حمل‌ونقل شخصی منع شده است، مردم نمی‌توانند از سیستم حمل‌ونقل عمومی مناسبی هم بهره ببرند. مترو و اتوبوس‌های شهر با حجم زیاد و گسترده‌ای از مردم مواجه می‌شوند که هیچ آمادگی برای امکانات دادن به آن‌ها را ندارند. 

به اعتقاد وی، اگر یک‌قدم به عقب برگردیم خودروهایی که در کشور تولید می‌شود، اکثراً استانداردهای کافی را ندارند. در حال حاضر که استانداردهای یورو 4 و یورو 5 مطرح است من معتقدم ماشین‌های ایرانی حتی استاندارد یورو 2 هم ندارند. ازنظر صنعت خودروسازی خودرویی بدون استاندارد و بی‌کیفیت تولید می‌کنیم که حتی اگر سوخت یورو 5 هم در آن استفاده کنیم هیچ ارزشی ندارد.

همچنین گلپایگانی تأکید کرد، بنابراین دولت در معنای عام خود باید روی استانداردسازی خودروها فعالیت کند. شرایط خودروسازی در کشور به‌گونه‌ای است که حتی پیشنهاد می‌کنیم کارخانه‌های خودروسازی بی‌کیفیت تعطیل شوند. از سویی دیگر عده‌ای معتقدند اگر کارخانه‌های خودروسازی تعطیل شوند،  عده‌ای بیکار می‌شوند و با مشکلات اقتصادی مواجه می‌شوند. اما ضرر و زیان مالی در حال حاضر خیلی بیشتر است. 

وی با اشاره به آماری از 11 سال قبل در سال 76 اعلام شده گفت:  برآورد ضرر و زیان حاصل از آلودگی هوا در تهران سالانه 12 میلیارد دلار است. اگر این رقم ثابت مانده باشد و هیچ افزایشی نداشته باشد به این معناست که در طول چند سال اخیر حدود 120 میلیارد دلار ضرر و زیان به اقتصاد کشور وارد شده است. درحالی‌که اگر در این شرایط برای کنترل این ضرر و زیان دولت یا مسئولین روی کنترل کیفیت خودرو سرمایه‌گذاری می‌کردند، مشکلات آلودگی هوا کاهش چشمگیری پیدا می‌کرد.

این فعال محیط‌زیست، با اشاره به کارخانه‌هایی که اطراف شهرهای بزرگ فعالیت می‌کنند گفت: چه کسی در زمان افزایش آلودگی هوا، میزان تأثیرگذاری این کارخانه‌ها را بررسی یا کنترل می‌کند؟ کارخانه‌هایی که در اطراف تهران یا دیگر کلان‌شهرها فعالیت می‌کنند سهم کمی در افزایش میزان آلاینده‌ها ندارند.

همچنین وی به کمپین سه‌شنبه‌های بدون خودرو اشاره کرد و افزود: « حدود 50 هفته از برنامه سه‌شنبه‌های بدون خودرو گذشته است، اما این برنامه نمی‌تواند به‌طورکلی مؤثر باشد. دلیل تأثیرگذار نبودن آن‌هم، نبود زیرساخت‌های مناسب برای استفاده از این روش در تهران است.

از سویی دیگر وی با اشاره به ازدحام جمعیت و خودرو در سطح شهر و همچنین نبود امکانات مناسب برای استفاده از دوچرخه گفت: چگونه می‌توان از دوچرخه استفاده کرد، آن‌هم در شرایطی که حتی محل زندگی و کار شهروندان فواصل بسیار زیادی به هم دارند.

یکی دیگر از آسیب‌هایی که از دیدگاه گلپایگانی بر افزایش میزان آلودگی هوا مؤثر است، فاصله زیاد محل کار و محل زندگی افراد است. به گفته وی، دور بودن محل کار از محل زندگی موجب می‌شود مدیرانی که اکثر موارد در مناطق شمالی شهر ساکن هستند در اکثر موارد برای رسیدن به محل کار خود فاصله‌ای طولی را با خودروهای شخصی ی کنند. 

از سویی دیگر وی درباره قشر متوسط جامعه که در شهرک‌های اطراف تهران زندگی می‌کنند، گفت: علاوه بر مدیران که فاصله طولانی را برای رسیدن به محل کار خود طی می‌کنند، حجم بسیار زیادی از مسافرت‌های بین‌شهری به دلیل مهاجرت مردم از مرکز استان تهران به شهرها و شهرک‌های اقماری اطراف تهران است. این گروه هر روز برای رسیدن به محل کار خود مسافت زیادی را طی می‌کنند. به حاشیه رانده شدن شهروندان برای دست‌یابی به امکانات رفاهی شهرهای جدید و کار کردن این گروه در مرکز پایتخت به دلیل سیاست‌های اقتصادی اشتباهی است که در چند سال اخیر اجرایی شده است.

وی تأکید کرد، این در حالی است که در کشور چین فاصله بین محل کار و محل زندگی افراد نهایتاً 2 کیلومتر است که این فاصله را شهروندان هرروز با دوچرخه طی می‌کنند. اگر در سیستم مدیریت شهری تهران ‌هم این برنامه‌ریزی به‌طور اصولی و زیرساختی پایه‌ریزی شود، محل کار و سکونت افراد به هم نزدیک خواهد شد. درنتیجه  شاهد این خواهیم بود که حجم بالایی از آلودگی‌های پایتخت کنترل خواهد شد.