آیا نماینده باید از شورای نگهبان بترسد؟

در سخنان اخیر رییس مجلس شورای اسلامی در واکنش به ابهام افکنی درباره سقف مصوبه حقوق کارکنان دولت یک نکته سیاسی چندان که جا داشت مورد توجه قرار نگرفت.

علی لاریجانی از این که مصوبه مجلس درباره سقف حقوق کارکنان و متخصصان به گونه ای تفسیر شد که انگار 60 درصد اضافی شامل مدیران می شود خشم گرفت و به منتقدان گفت: «چرا به شورای نگهبان ایراد نمی گیرید، لابد از رد صلاحیت خود می ترسید!»

در واقع انتقاد رییس مجلس سه محور داشت: نخست این که به گونه ای تبلیغ شده که انگار مجوزها و استثناهای مجلس شامل مقامات می شود حال آن که تنها برخی مانند پزشکانی در حد جراحان شاغل در مناطق محروم را در بر می گیرد.

دوم این که این گونه القا شد که مجلس در روز بعد عقب نشینی کرده در حالی که تنها به رفع ایراد شورای نگهبان پرداخته است.

نکته سوم این بود که خطاب به منتقدان و مشخصا یک طیف سیاسی که در قالب جبهه تازه تاسیس فعالیت انتخاباتی شروع کرده تصریح کرد: «جانماز آب نکشید!» یعنی از سابقه و عملکرد آنان آگاه است و می داند خودشان که امروز داعیه دار جرح و تعدیل در دریافتی ها شده اند پیش تر چقدر دریافت می کرده اند.

طبعا رسانه ها به این جنبه ها توجه بیشتر نشان دادند چون عتاب و خطاب مستقیمی در آن مستتر بود و آشکارا مدعیان رطب خورده ای را که منع رطب می کرد آماج سرزنش قرار می داد و در عین حال در جایگاه یک اصول گرای میانه اصول گرایان رادیکال را که به فضا سازی علیه مجلس پرداخته بودند می نواخت و دو نکته پیش گفته را به آنان یادآور می شد و اولا « چرا دروغ می گویید» و منظور او این بود که استثناها شامل مدیران نمی شود و ثانیا « چرا جانماز آب می کشید» به این معنی که تظاهر می کنید و در عالم واقع باور ندارید یا خود عمل نمی کنید و می شناسم تان.

اما این گفتار می خواهد بر آن بخش نقل شده در ابتدا انگشت بگذارد: «چرا از شورای نگهبان ایراد نمی گیرید. لابد از رد صلاحیت خود می ترسید!»

اما آیا واقعا یک نماینده مجلس به خاطر اظهار نظر و ایفای وظایف نمایندگی نگران تأیید صلاحیت خود در دوره بعد باشد؟

آیا شورای نگهبان به جز استعلام از نهادهای مرتبط با تعیین صلاحیت بر پایه اظهار نظرها هم تصمیم می گیرد و به زبان ساده تر آیا نماینده باید از شورای نگهبان بترسد؟

اگر این سخن واقعیت داشته باشد و نمایندگان از شورای نگهبان بترسند جای تأمل بسیار دارد. به یاد آوریم که بنیان گذار این نظام و رهبر فقید انقلاب از هیچ شخصیت تاریخی به اندازه سید حسن مدرس تجلیل نکرده است.

مدرس هم نماد مجلس و پارلمانتاریسم بود و جالب است که بدانیم مدرس می توانست مانند دوره اول در همان هیاتی باشد که مطابق متمم قانون اساسی ماموریت اطمینان از عدم مغایرت با شرع اسلام را برعهده داشت ولی ترجیح داد نماینده مجلس شود و مادام که امکان نمایندگی داشت این وظیفه را واننهاد.

نماینده نباید بترسد. یکی از اهداف مهم انقلاب 1357 همین بود: ترس زدایی. انقلاب ها علیه ترس شکل می گیرند.

تولید ترس با روح دموکراسی سازگار نیست. کار شورای نگهبان این است که مصوبه مجلس را بررسی کند که با شرع و قانون اساسی مغایرت نداشته باشد ( مغایرت نداشتن کافی است و الزامی به انطباق نیست) و کار دیگر نظارت بر اجرای انتخابات و رسیدگی به شکایات  و از دهه دوم جمهوری اسلامی با تفسیر «استصوابی» از مفهوم « نظارت» تأیید صلاحیت کاندیداها و از الف تا یای انتخابات را نیز بر عهده گرفته است. اما اگر همه امور طبق روال باشد دلیلی برای ترس وجود دارد؟

رییس مجلس البته طعنه زده اما در هر شوخی یک نیمه جدی وجود دارد. به زبان ساده اگر نماینده بترسد چگونه می تواند نمایندگی کند؟

از دیرباز تا کنون البته یکی از مهم ترین ابزارهای کنترل تولید ترس بوده است. دانش آموز با ترس از نمره، دانشجو با ترس از مشروط شدن، کارمند با ترس از اخراج، زن با ترس از طلاق، فعال سیاسی با ترس از زندان و مانند اینها. ترس اما همیشه جواب نمی دهد و گاهی به ضد خود بدل می شود و مدام نمی توان ترس را تولید و بازتولید کرد.

واقعا اگر نماینده مجلس نگران تأیید صلاحیت خود در دوره بعدی باشد چگونه می توان انتظار داشت به وظایف خود عمل کند؟ جا دارد خود شورای نگهبان توضیح دهد و رفع ابهام کند.

با این همه اشاره هوشمندانه رییس مجلس می تواند باب تازه ای بگشاید و از این منظر قابل توجه است. چرا که قوه مقننه در ایران دو رکن دارد: مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان قانون اساسی و دلیلی ندارد که نماینده ای که مطابق قانون اساسی انتخاب شده و قرار است بر پایه قانون اساسی قوانین عادی را تصویب می کند از شورای نگهبان قانون اساسی بترسد.

کما این که شورای نگهبان هم در اعمال و اعلام نظر خود نباید بترسد و شرع و قانون اساسی را باید معیار قرار دهد و نهایت این است که مصوبه ای را مغایر می شناسد و به مجمع تشخیص مصلحت می رود تا از منظر مصلحت ارزیابی شود.

درباره تعیین صلاحیت ها هم مراجع مربوطه نظر می دهند و وقتی مستند به آنها و قابل پی گیری باشد آنجا هم دلیلی برای ترس وجود ندارد.

این ترس یا واقعی است یا ذهنی . اگر واقعی است زیبنده قوه مقننه نیست  و اگر ذهنی است و واقعی نیست ترس زدایی ضرورت دارد.

با ترس نه می توان با فساد مقابله کرد نه می توان نظارت رابه تمامی اعمال کرد. این ترس چه واقعی و چه ذهنی زیبنده مردمانی نیست که دین را نیز با عرفان و عشق آمیخته اند و خدا را نه از سر ترس که چون محبوب می پرستند.