تدبیر هسته‌ای؛ مروری بر لغو قطعنامه‌های تحریمی در سایۀ برجام

بکارگیری رویکرد تعامل سازنده با کشورهای منطقه و جهان و همچنین تلاش برای تنش دایی در این عرصه را می توان به عنوان مهمترین عنصر در پیشبرد سیاست خارجی دولت یازدهم مطرح کرد. این اصل هم در شعار و هم در اجرا، بستر را برای تغییر نگرش جهانیان به ایران و در نتیجه نزدیکی هر چه بیشتر آنها به کشورمان فراهم کرد.
نزدیک به چهارسال از دوره ریاست جمهوری «حسن روحانی» می گذرد؛ دوره ای که به رغم دشواری های فراوان، گشایش های آشکاری را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران رقم زده که بارزترین آن دستیابی ایران و قدرت های جهانی به توافق تاریخی هسته ای در تیرماه پارسال بود.
اهمیت دستاوردهای برجام برای ایران سبب شد که رییس جمهوری بتازگی در دیدار با جمعی از مردم و نخبگان فرهنگی و اجتماعی استان خراسان رضوی به بیان چند نکته درباره آن بپردازد و دستاوردهای دولت را در مواردی چون پایان پی ام دی، لغو قطعنامه ها و تحریم های هسته ای یادآور شود.

 پایان پی ام دی؛ پیروزی بزرگ و عزتمندانه

یکی از مهمترین دستاوردها در حوزه سیاست خارجی و مذاکرات هسته ای به موضوع «ابعاد نظامی احتمالی برنامه ی هسته ای ایران (PMD) برمی گشت. بر پایه این مطالعات ادعایی غرب، ایران کشوری شناخته می شد که پیشتر به دنبال ساخت تسلیحات هسته ای بوده و در فعالیت های صلح آمیز جمهوری اسلامی شک و شبهه وجود دارد؛ موضوعی که به شدت با واکنش مقامات و مسوولان کشورمان رو به رو شد و این اختلاف میان تیم دیپلماسی ما و طرف مقابل به صورت جدی ادامه یافت.
حتی در حین گفت وگوها و در متن گزارشات آژانس، طرف غربی از واژه پی ام دی استفاده می کرد و مقامات کشورمان با رد آن، «مسائل گذشته و حال» (PPI) را برای این موضوع بکار می بردند. تا این که آذرماه پارسال یعنی در ماه های میانی بین امضای برجام و اجرای آن، خواست ایران تحقق یافت.

پس از همکاری های ثمربخش ایران و چند بازدید نمایندگان آژانس از تاسیسات هسته ای، فعالیت های هسته ای صلح آمیز کشورمان تایید شد و در همین ماه «یوکیا آمانو» در گزارش خود از واژه پی ام دی استفاده نکرد. با این دستاورد دیگر هیچ سازمان و کشوری نمی تواند ادعا کند که ایران تا کنون تلاشی برای دستیابی به سلاح های هسته ای انجام داده است.
یکی از محورهای سخنان روحانی در جمع مردم و نخبگان فرهنگی و اجتماعی استان خراسان رضوی موضوع پایان مطالعات ادعایی غرب یا همان پی ام دی بود که تاکید کرد: شاید کسی باور نکند که حل ابهام آفرینی ها در موضوع پی‌ام‌دی چه کار بزرگی بوده است. عمده فشارها ، تحریم‌ها و قطعنامه‌های ظالمانه بر مبنای پی‌ام‌دی، به کشورمان اعمال شد و بر این اساس پرونده عظیمی را در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، علیه کشورمان تشکیل داده بودند و صدها ابهام و سوال در این زمینه مطرح کرده بودند که بسیاری از کارشناسان و متخصصین، اذعان می‌کردند تا دو دهه هم امکان ندارد بتوان به این سوال‌ها پاسخ‌ داد.

رییس جمهوری در بخش دیگری از سخنان خود افزود: همه تلاش ما بر این بود که بتوانیم پایه و اساس تحریم و ظلم به ملت ایران را کنار بگذاریم و زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که تمام مسایل گذشته هسته‌ای ایران پایان یافته است و هیچ سوالی نسبت به گذشته این فعالیت‌ها وجود ندارد، این به معنای بزرگترین پیشرفت فنی، حقوقی و سیاسی برای ایران در برابر جهان و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود و این گشایش‌ها در سایه ایجاد آرامش، حضور بانشاط و اراده مردم، حاصل گردید.
پایان پی ام دی تنها یکی از دستاوردهای مهمی بود که به واسطه گفت وگوهای هسته ای و برجام حاصل شد. نتیجه آشکار دیگر برجام رخت بربستن تحریم هایی بود که به خاطر چندین قطعنامه بر ایران تحمیل شد.

لغو قطعنامه های تحریمی در سایه تدبیر جدید

رویکرد تعامل گرای بکار گرفته شده از جانب تیم دیپلماسی باعث شد تا گره های بزرگی از مشکلات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران گشوده شود؛ اختلاف هایی که کمتر کسی تصور می کرد تنها در دو سال نخست دولت تدبیر و امید رفع شود. تحریم های هسته ای نمونه ای از این گره ها بود که با تلاش های شبانه روزی هیات دیپلماتیک و همکاری سازنده سازمان ها و مسولان عالی رتبه کشورمان باز شد.

در ارتباط با موضوع تحریم ها لازم به بیان است که فراگیرترین تنگناها که به باور کارشناسان بیش از 80 درصد از تمامی تحریم های ضدایرانی را تشکیل می داد، به اختلاف هسته ای مربوط می شد. پس از انتقال پرونده ی هسته ای ایران از شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل، بین سال های 1385 تا 1390 خورشیدی تحریم هایی بر اساس 6 قطعنامه با شماره های 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008) و 1929 (2010) بر ایران تحمیل شد.

در کنار تحریم های شورای امنیت، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز 12 قطعنامه علیه کشورمان تصویب کرده بود تا حلقه انزوای ایران را تنگ تر کند؛ نقشه ای که با فرجام یابی برجام با شکست مواجه شد.
در جریان گفت وگوهای هسته ای و پیمودن روند اعتمادسازی نه تنها قطعنامه های ششگانه شورای امنیت و دوازده گانه شورای حکام از بین رفت بلکه قطعنامه ای تازه با نام 2231 به تصویب رسید که مسیر عکس قطعنامه های پیشین را می پیمود.

در حالی که قطعنامه های شورای امنیت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد با عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز» صادر شده بود اما بر اساس قطعنامه ی تازه ی این شورا ایران از ذیل این فصل و بند 41 خارج شد و از نظر آن ها دیگر به عنوان تهدیدی علیه جهان تلقی نمی شود؛ ضمن این که بر اساس متن این قطعنامه، بررسی پرونده ی هسته ای ایران طی 10 سال آینده در شورای امنیت برای همیشه پایان می یابد.
نکته قابل توجه دیگر این که نخستین باری بود کشوری با مذاکره و بدون درگیری از ذیل فصل هفتم خارج شد و مهمتر آنکه دیپلمات های کشورمان خود در نگارش قطعنامه مشارکت داشتند.

در مجموع، پس از لغو قطعنامه های شورای امنیت و شورای حکام، افق جدیدی پیش روی جمهوری اسلامی ایران نمایان شده که بارزترین آن گشایش در حوزه تعاملات تجاری و اقتصادی است. افزایش تولید و صادرات انرژی تا رسیدن به وضعیت دوره پیش از تحریم ها، توسعه حمل ونقل، رفع موانع ارتباطات بیمه ای، ارزی و بانکی با جهان و همچنین امضای صدها سند میلیاردی تنها چند مورد از دستاوردهایی است که در پسابرجام اتفاق افتاده است.