رویداد۲۴ کمی بعد از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای رهبر ایران وعده داد که ایران به طور همزمان محدودیت‌های هسته‌ای و اقتصادی را تحمل نخواهد کرد. آیت الله خامنه‌ای در ماه ژوئن و همزمان با علام خروج آمریکا از برجام گفت: این رویا هرگز تبدیل به واقعیت نمی‌شود.
با این حال ایران دقیقا این وضعیت را پذیرفت. ایران به تعهداتش در برجام ادامه داده و ترامپ همزمان تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را علیه تهران وضع کرده است که این یعنی تهران هم هزینه‌های اقتصادی را پرداخت می‌کند، هم در برجام مانده است. ایران هرگز پیش از این ترکیب تحریم‌ها به علاوه محدودیت‌های هسته‌ای را تجربه نکرده بود.
سیاست‌مداران و تحلیلگران برای این که بدانند چطور باید ایران را در برجام نگه دارند لازم است بدانند چرا در وهله نخست ایران هنوز به تعهداتش تا امروز پایبند مانده است.
نباید فکر کنیم ایران به هر قیمتی در این توافق خواهد ماند یا رهبران ایران به سادگی منتظر تمام شدن دوران ریاست جمهوری ترامپ می‌مانند. در واقع خروج از تواقق یا انجام اقداماتی در نقض توافق به ایران کمک می‌کند که اهرم فشاری علیه آمریکا در آینده داشته باشند.
نشریه فارین افرز در گزارشی نوشت: تهران از اینکه فکر کند لزوما خروج از برجام به جنگ ختم میشود نیز ترسی ندارد. ایران می‌تواند اقداماتی در راستای نقض برجام انجام دهد که الزما بر زمان مورد نیاز آن‌ها برای تولید بمب اتم نیز تاثیر معناداری نداشته باشد و این استدلال را داشته باشند که این اقدامات تنها برای بازگرداندن آمریکا پای میز مذاکره است.
ظاهرا سران ایران در یک پروسه تصمیم‌گیری «هزینه-فایده» هستند و به این نتیجه رسیده‌اند که ماندن در برجام برای آن سود بیشتری دارد. این تصمیم احتمالا در درجه اول یک تصمیم اقتصادی بوده، اما ملاحظات استراتژیک و منافع دیپلماتیک را نیز در نظر گرفته است.
مساله پول
مهمترین فاکتور خاموش برای ماندن ایران، مساله اقتصاد است. از زمانی که آمریکا تحریم‌ها را علیه ایران در ماه نوامبر اعمال کرده دو ملاحظه اجتناب‌ناپذیر شده است. اول اینکه در حالی که تحریم‌های آمریکا قدرتمند بوده، اما به قدرتمندی روابط چندجانبه پیشین ایران نبوده است. دوم اینکه برای ایران ناکامی اقتصادی در خروج از برجام نقش مهمی بازی می‌کند.
فروش نفت و تلاش اروپا برای دور زدن تحریم‌های آمریکا نقش مهمی در جمع بندی نهایی ایران بازی می‌کند. تهدید آمریکا به کاهش صادرات نفت ایران عملیاتی شده است. ۲.۴ میلیون بشکه نفتی که ایران در ماه می صادر می‌کرد به کمتر از ۱.۲۵ میلیون بشکه در ماه نوامبر رسید.
صادرات کمتر از ۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز برای ایران به معنای کاهش صادرات نسبت به تحلیل‌های ابتدای سال ایران است. واشنگتن از ترس افزایش قیمت بنزین معافیت‌هایی را به وارد کنندگان اصلی نفت از ایران اعطا کرد. این معافیت از تصور ایران خارج بود. ایران باید نفت خود را با تخفیف و پرداخت همه هزینه‌های بیمه و کشتی و تحمل هزینه‌های بالای ذخیره‌سازی نفت صادر کند.
این درآمد‌ها در کشورهای وارد کننده بلوکه میشود و ایران باید در ازای نفت کالا وارد کند. اما حجم صادرات هنوز قابل توجه است و بالاتر از یک میلیون بشکه نفت در روز است. اگر ایران از برجام خارج شود یا توافق هسته‌ای را نقض کند این میزان صادرات نیز به خطر خواهد افتاد.
ژاپن و کره جنوبی به عنوان دو کشور مهم در واردات نفت از ایران ممکن است در صورت عدم اجرای توافق از سوی ایران خرید خود را متوقف کنند. چنین کسری صادراتی برای ایران غیر قابل تحمل است به ویژه اینکه صنایع مشتقات نفتی ایران به شدت به کره جنوبی وابسته است.
همین منطق درباره اروپا نیز صادق است. فرانسه و بریتانیا با اتحادیه اروپا در تلاشند تا مکانیزم مالی ویژه‌ای را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا ایجاد کنند. این مکانیزم کانال مالی قانونی‌ای را برای تجارت اقلام انسانی با ایران ایجاد خواهد کرد. ایجاد خط انتقال اقلام بشردوستانه در ماه‌های آینده که ایران با کمبود دارو مواجه میشود بسیار اهمیت دارد. کشورهای اروپایی در صورتی که ایران توافق هسته‌ای خارج شود این خط را مسدود خواهند کرد.
ذهنیت استراتژیک
ماندن در توافق هسته‌ای برای سیاست‌های منطقه‌ای ایران نیز مثمر ثمر است. سران کشورهای جهان درگیری توافق هسته‌ای‌اند و نگرانند که ایران را جوری خشمگین کنند که از توافق هسته‌ای خارج شود از این رو مسائل غیر هسته‌ای را نادیده گرفته‌اند. این وضعیت آیرونیک است چرا که دولت ترامپ با این فرض که خروج از توافق هسته‌ای برای پایان دادن به نظام اقتدارگرای ایران انجام شده، دست به چنین اقدامی زده است. در عوض با به خطر انداختن توافق، همه کشورها را در تمرکز بر مسائل هسته‌ای و غفلت از سایر مسائل مصمم‌تر کرد.
ایران همچنان به آزمایش‌های موشکی خود ادامه می‌دهد. این در حالی است که در گذشته آمریکا و اروپا با هم اجماعی بین‌المللی علیه برنامه‌های موشکی ایران ایجاد کرده بودند. اما مذاکرات این دو بر سر موشک‌های ایران به دلیل خروج آمریکا از برجام بی نتیجه ماند. پمپئو اوایل این ماه نسبت به یک آزمایش موشکی مشکوک توسط ایران هشدار داد، اما این هشدار انگار برای گوش‌هایی کر بود.
در عین حال تلاش‌های تهران برای سرکوب جدایی‌طلبان خود در اروپا نیز با پاسخ در خوری از سوی اروپا همراه نبوده است. سرویس‌های اطلاعاتی اروپا مقام‌های ایران را به تلاش برای سوءقصد در کنفرانس مجاهدین خلق در پاریس محکوم کرده‌اند. دانمارک ایران را به سوءقصد علیه رهبر یک گروه اپوزیسیون در خاک این کشور متهم کرده و اتحادیه اروپا تحریم‌های کمی را علیه ایران اعمال کرده‌اند، اما این تحریم‌ها از عدد انگشتان یک دست نیز کمتر بوده است. ایران هیچکدام از این اتهامات را قبول نکرده است.
ایران با ظرافت هرچه تمام‌تر سیاست‌های خود را علیه اسرائیل در لبنان چیده است. صرف نظر از تصمیم ترامپ برای خروج تدریجی نیرو‌های آمریکایی از سوریه، استراتژی ایران در لبنان خطر مهمی برای اسرائیل است که سعی می‌کند این تحولات را به گوش جهان برساند. اگر تهران از توافق هسته‌ای خارج شود نگرانی‌های بین المللی درباره فعالیت‌های منطقه ایران جای نگرانی برای ماندن ایران در برجام را خواهد گرفت.
حمایت بین المللی
در نهایت اینکه ایران از تقویت روابط بین المللی در حاشیه برجام سود برده است. در ۵ سال اخیر که دولت روحانی بر سر کار بوده، حسن روحانی و جواد ظریف وزیر خارجه او سعی کرده‌اند شهرت ایران در عرصه جهانی را برگردانند. توهین‌های کلامی ترامپ به تهران و خروج توافق هسته‌ای دیگر قدرت‌های جهان را در تقویت روابط دیپلماتیک با ایران مصمم کرد.
هیچ شاهدی مستدل‌تر از تشست شورای امنیت سازمان ملل نبود. در ماه سپتامبر و یک بار دیگر در ماه دسامبر، آمریکا به تنهایی در این شورا سعی کرد توافق هسته‌ای را محکوم کند در حالی که هیات‌های روسیه، چین، اروپا و حتی دیگر کشورها همگی بر اهمیت این توافق و تعهد ایران بر این توافق صحه گذاشتند.
این اتفاقات شهرت ایران را برای توسعه تجارت‌های بین المللی و تقویت روابط دیپلماتیک بهبود بخشید. تعهد ایران به توافق هسته‌ای بار‌ها توسط بازرسان بین المللی مورد تایید قرار گرفته و همین مساله نگرانی‌های اسرائیل و ترامپ در مورد برنامه هسته‌ای ایران را بی اعتبار کرده است.
با این اوصاف مزایای اقتصادی برجام در درجه دوم اهمیت برای ایران قرار خواهد گرفت.
استراتژی خروج ایران از برجام
ممکن است ایران در وضعیت ریاضت اقتصادی سال ۲۰۱۹ را نیز در برجام بماند، اما محاسبات هزینه-فایده ایران برای تغییر این رویه آغاز شود؛ این در صورتی اتفاق می‌افتد که مزایای اقتصادی این توافق حاصل نشود یا جامعه بین المللی فشار به ایران در حوزه سیاست‌های منطقه‌ای را از سر بگیرد.
تصمیمات بعدی آمریکا درباره تعلیق تحریم‌های نفتی نیز می‌تواند نقطه عطفی به شمار برود. واشنگتن مصمم است توزیع جهانی نفت را افزایش دهد و این سیاست در کنار کاهش تدریجی تقاضای بین المللی به آمریکا این اهرم را خواهد داد که کاهش صادرات ایران را تحمل کند و احتمالا صادرات نفت ایران از یک میلیون بشکه نفت در روز نیز کمتر خواهد شد. اگر این اتفاق رخ دهد، تعجبی نخواهد داشت اگر رهبر ایران به وعده‌ای که درباره برجام داده، عمل کند.