آیا آمریکا نگران خروج ایران از برجام است؟/ احتمال تغییر در میزان پایبندی ایران به توافق هسته‌ای
رویداد۲۴ دیروز جامعه اطلاعاتی آمریکا، ارزیابی مفصلی درباره تهدیدهای جهانی به کنگره ارائه کرد که بخشی از آن به ایران مربوط می‌شود. علاوه بر این، روسای آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا، از جمله دانیل کوتس رئیس دستگاه اطلاعات ملی، و جینا هاسپل رئیس سازمان سیا، در مجلس سنا حاضر شده و توضیحاتی درباره نگرش محافل اطلاعاتی آمریکا درباره مسائل مختلف جهانی بیان کردند.
کوتس مدعی شد مقامات ایران علنا تهدید کرده‌اند اگر ایران منافع توافق هسته‌ای را بدست نیاورد، حدود پایبندی به توافق هسته‌ای را تغییر می‌دهد.
جینا هاسپل نیز در پاسخ به سوال صریح سناتور آنگوس کینگ درخصوص پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، گفت که ایران هنوز به این توافق پایبند است، اما برای کمتر کردن میزان پایبندی اقداماتی را بررسی می‌کند.
این ارزیابی‌ها در حالی بیان می‌شود که آمریکا دیگر عضوی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نیست. دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، پس از خروج یکجانبه از برجام، کارزار فشار حداکثری اقتصادی علیه ایران به راه انداخت. در همین راستا، آمریکایی‌ها حداقل دو دور تحریم‌های گسترده علیه ایران اعمال کرده‌اند.
در این میان، اروپایی‌ها ضمن مطرح کردن تبعات فروپاشی برجام، بار‌ها به همتایان آمریکایی در این خصوص هشدار داده‌اند. اما دولت آمریکا بدون توجه به این هشدارها، همچنان برنامه فشار بر ایران را ادامه می‌دهد.
اصرار آمریکا بر تشدید فشار‌ها بر ایران نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها طبق یک محاسبه استراتژی خود را در برابر ایران پیش می‌برند. درخصوص اینکه این محاسبه چیست و چرا آمریکایی‌ها، بدون واهمه از فروپاشی برجام، همچنان بر تحریم و اعمال فشار اقتصادی بر ایران اصرار می‌کنند، حداقل دو دیدگاه وجود دارد. برخی معتقدند که آمریکا «سیاست تغییر رژیم در ایران» و حتی نهایتا جنگ با آن را دنبال می‌کند. بنابراین، فروپاشی برجام می‌تواند راه را برای اهداف آمریکا هموار کند. از دیدگاه این گروه، آمریکا عامدانه چوب لای چرخ برجام می‌گذارد تا فروپاشی آن را تسریع کند و از این طریق به اهداف و مقاصد خود برسد. تاکنون، تحلیلگران بین المللی زیادی شواهد و قراین خود را در این خصوص ارائه کرده‌اند.
اما در مقابل دیدگاه اول، دیدگاه دیگری وجود دارد مبنی بر اینکه آمریکا گرچه در ظاهر در برجام کارشکنی می‌کند، اما در باطن مایل نیست این توافق فروبپاشد. گروه دوم، معتقدند که اتفاقا آمریکا با وجود خروج از برجام، از فروپاشی آن استقبال نمی‌کند. بلکه، چون از عدم خروج ایران از توافق هسته‌ای مطمئن است، فضا را برای پیشبرد یک سیاست سختگیرانه علیه ایران، مناسب می‌بیند. طبق این دیدگاه، برجام تضمین می‌کند که محدودیت‌های هسته‌ای ایران پابرجا باقی می‌ماند؛ بنابراین آمریکا، در عین اعمال فشار اقتصادی، می‌تواند از استمرار نظارت بین المللی بر برنامه هسته‌ای ایران مطمئن باشد.
شواهد و قراین این دیدگاه به ندرت در رسانه‌ها مطرح می‌شود و تنها از اظهارات جسته‌وگریخته برخی مقامات خارجی می‌توان به آن پی برد. چندی پیش، همزمان با مطرح شدن جنجال کنفرانس ورشو، یک دیپلمات اروپایی به طور سربسته گفته که اروپا فکر نمی‌کند ایران از برجام خارج شود.
این دیپلمات، با بیان اینکه حضور در نشست لهستان خطرات آشکاری دارد، به رویترز گفت: «در عین اینکه ما فکر نمی‌کنیم ایران از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد، ما نباید آن‌ها را به سوی پرتگاه هل دهیم و یک مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه را تعمیق کنیم.»
این دیپلمات اروپایی جزئیات دیگری ارائه نکرد. با این حال، ایتین دوگونویل، مشاور رئیس جمهور فرانسه در امور استراتژیک، در خصوص پیش‌فرض‌های دولت آمریکا اظهارات قابل تاملی بیان کرده است.
دوگونویل، که روز سه شنبه در کنفرانس سالانه اندیشکده انستیتوی مطالعات امنیت ملی در تل آویو سخنرانی می‌کرد، استراتژی آمریکا و اروپا در برابر ایران را مورد بررسی قرار داد. به گزارش روزنامه جروزالم‌پست، مشاور ایمانوئل ماکرون، گفت: «استراتژی فعلی فشار حداکثری، که توسط متحدمان، ایالات متحده، پیشنهاد شده، بر این فرض استوار است که ایران همچنان به تعهدات برجامی خود احترام خواهد گذاشت؛ بنابراین شما می‌توانید بدون اینکه با ریسک از سرگیری برنامه نظامی (هسته‌ای) مواجه شوید، بر آن کشور (ایران) فشار بیشتر و بیشتری اعمال کنید.»
مشاور امور استراتژیک ماکرون گفته استراتژی اروپا در برابر ایران هم بر چهار محور استوار است: اجرای برجام، مذاکره بر سر یک چارچوب بلندمدت درباره برنامه هسته‌ای، محدود کردن برنامه موشکی و اعمال محدودیت بر فعالیت‌های منطقه‌ای ایران.
ادعای دوگونویل از این جهت قابل توجه است که آمریکایی‌ها در ظاهر هیچ اهمیتی به سرنوشت برجام نمی‌دهند. اما از گفته‌های این مقام فرانسوی اینگونه برمی‌آید که آمریکایی‌ها از بقای برجام استقبال می‌کنند. البته این احتمال نیز مطرح است که مشاور ماکرون این اظهارات را برای تحریک ایران به خروج از برجام بر زبان آورده است.
اما اگر این اظهارات درست باشد، در آن حالت این پرسش مطرح می‌شود که چرا آمریکایی‌ها مطمئن هستند که ایران از توافق هسته‌ای خارج نخواهد شد؟ شاید بتوان پاسخ این پرسش را از اظهارات مکرر دونالد ترامپ استنتاج کرد. رئیس‌جمهور آمریکا پس از خروج از برجام، مکررا ادعا کرده که خروج آمریکا از این توافق ایران را تضعیف کرده است. ترامپ بار‌ها گفته است که قبل از ریاست‌جمهوری‌اش ایران نزدیک بود ظرف چند دقیقه بر خاورمیانه سیطره کند. اما با آمدنش این وضع تغییر کرد. او همچنین تاکید کرده است که ایران دیگر کشور سابق نیست.
علیرضا میریوسفی، مسئول مطبوعاتی دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل، اخیرا در یک گفتگو با روزنامه اعتماد، تلویحا گفته است که آمریکا «تلقی ضعف شدید» از ایران دارد.
میریوسفی تصریح کرد: «یک اصل کلی در مذاکرات این است که مذاکره در شرایطی که یکی از طرفین تلقی ضعف شدید از طرف دیگر را دارد، هیچ‌وقت نتیجه مطلوبی نخواهد داشت و در چنین شرایطی، مذاکره بی‌معنی است و می‌تواند نشانه‌ای از تسلیم باشد. شرایط فعلی شرایطی است که به نظر نمی‌رسد، ارزیابی درستی از وضعیت فعلی در خاورمیانه در طرف مقابل وجود داشته باشد. دونالد ترامپ در کتاب هنر معامله توصیه می‌کند در مذاکره از خودتان ضعف نشان ندهید، چون اگر بوی خون به مشام طرف مقابل شما برسد به شما رحم نخواهد کرد.»
