رویداد۲۴ شاخص کل بورس تهران در معاملات دیروز ۷۶۲۳ واحد دیگر کاهش یافت تا در مجموع دو روز بیش از هفت درصد زیان را تجربه کند.
بخشی از فروش‌ها به‌دلیل نگرانی‌های غیراقتصادی بود که به اعتقاد کارشناسان نشان‌دهنده سهم بالای هیجان معامله‌گران بورس تهران در مقایسه با سایر بازارهاست.
همچنین افت قیمت‌ها در بازار جهانی کالاها و خروج سراسیمه پول‌های تازه‌وارد بر قیمت سهام فشار آوردند. در سوی دیگر، برخی محدودیت‌های ساختاری معاملات بورس نظیر محدودیت دامنه نوسان قیمت هم منجر به تشدید هیجان صف‌های فروش شد.
بازگشت هراسان و پرسرعت بورس تهران از قله تاریخی طی روز گذشته نیز ادامه یافت. دیروز با وجود سعی سهامداران بزرگ برای جمع کردن صف‌های فروش، اما قیمت قریب به اتفاق سهام در محاصره فروشندگان با ریزش حداکثری مواجه شد و شاخص کل را ۵/ ۳ درصد دیگر تنزل داد.
احاطه سهام در توفان عرضه‌ها گمانه‌زنی‌های مختلفی در پی داشت. به نظر می‌رسد عوامل چندگانه موثر بر اصلاح شدید شاخص سهام طی دو روز گذشته را بتوان در قالب سه محور کلی دسته‌بندی کرد.
در وهله نخست می‌توان به بالاگرفتن دوباره مناقشات تجاری اشاره کرد که اثرات نامطلوب آن در بازار‌های جهانی و متعاقبا بورس تهران نمودار شد.
از طرفی تشدید سطح تنش سیاسی نیز عامل دیگری است که بین اهالی بورس تهران به‌عنوان نیروی فزاینده عرضه طی این دو روز مطرح شد.
تاثیر این دو عامل کلان در کنار تمایلات هیجانی پول‌های خرد برای گریز از ریسک‌ها و حفظ سود کسب شده نیز بر این موج نزولی تاثیر خود را بر جا گذاشت.
ترکیب این عوامل سه‌گانه با محدودیت‌های فنی نظیر دامنه ۵ درصدی نوسان قیمت بر صف‌های فروش دمید و ارزش حدود ۹۵ درصد از سهام بورسی را تحت فشار شدید گذاشت و به محدوده منفی کشاند.
سهام در تسخیر فروشندگان
ریزش ۵/ ۳ درصدی شاخص کل طی روز گذشته در حالی رقم خورد که سهام حدود دو‌سوم از شمار شرکت‌های بورسی در اغلب ساعات معاملات با صف فروش مواجه بودند.
علاوه بر دامنه وسیع و پرفشار عرضه، اصلاح قیمت‌ها با عمق زیادی همراه بود، چنانکه قیمت حدود یک‌چهارم از کل نماد‌ها کف مجاز روزانه را در جریان دادوستد‌های دیروز تجربه کردند.
اگرچه سهامداران بزرگ به انگیزه حمایت یا شناسایی موقعیت خرید در حین معاملات به مشارکت بیشتر در سمت خرید مشغول شدند، اما توان رویارویی با نیروی عرضه چندان نبود تا از شدت عرضه در بازار به نحوی ملموس کاسته شود.
به همین دلیل در آخرین دقایق معاملات، با وجود فروکش نسبی عرضه، اما اغلب نماد‌ها در پایین‌ترین قیمت مجاز روزانه معامله شدند. به بیان آماری، در پایان معاملات روز گذشته آخرین قیمت ۹۴ درصد تعداد نماد‌ها در محدوده منفی رقم خورد و بیش از ۷۰ درصد از این نماد‌ها در پایین‌ترین سطح قیمت روزانه به معاملات خود خاتمه دادند.
نکته مهم در این رابطه، جمع‌آوری صف‌های فروش در برخی از نماد‌ها طی ساعات پایانی معاملات بود. با کاهش فشار فروش در ساعت پایانی معاملات آخرین قیمت سهم در برخی از نماد‌ها از کف روزانه جدا شد و در سطوحی بالاتر نشست. این رویداد در شماری از نماد‌ها تا آستانه صفر تابلو هم پیش رفت.
با وجود این، حجم عرضه‌ها چنان قدرتی داشت که مجال عرض اندام به سهامداران عمده نداد. بازتاب حجم نامتوازن عرضه و تقاضا را می‌توان در باقی ماندن صف فروش در بیش از نیمی از نماد‌های بورسی دید.
با وجود جمع‌آوری حجم سنگین عرضه از سوی بازیگران بزرگ بازار، ارزش صف فروش در پایان معاملات دیروز به رقم ۱۱۸ میلیارد تومان رسید. این موج فزاینده فروش اگرچه با تلنگر اخبار منفی آغاز شد، اما هم‌افزایی عوامل درونی هم به آن دامن زد.
در واقع، همان پیوستن معامله‌گران خرد به موج‌های دسته‌جمعی، آن هم بدون توجه کافی به معیار‌ها و روش‌های تحلیلی این بار در جهت برگشت و در مسیر اصلاح دامن سهام را گرفت.
در این فرآیند، ترس از ریزش بیشتر قیمت‌ها به‌عنوان عاملی روانی، فروشندگان را متاثر ساخت و شدت و عمق بیشتری به فشار عرضه در قلب بازار بخشید.
در برخی از سهم‌ها به دلیل نداشتن متقاضی هم‌تراز، فروشندگان در فرآیند تجمیعی در صف فروش رسوب کردند و همزمان در برخی دیگر از سهم‌ها خریداران با حضور در سطوح پایین قیمت، حجم و ارزش معاملات را افزایش دادند و فشار چشمگیری بر شاخص کل وارد کردند.
در میان صنایع مختلف بازار، سهام گروه‌های خودرویی و بانکی و در عین حال، سهم‌های اصطلاحا کوچک و متوسط در صف فروش قفل شدند و از سوی دیگر، در گروه‌های بزرگ اعم از فلزات اساسی، معدنی و پتروپالایشی شاهد دست‌به‌دست شدن سهام در کف قیمت مجاز روزانه و افزایش حجم معاملات بودیم.
ذره‌بین بورس‌بازان روی خبر‌های منفی
در روز‌های ماقبل که بازار سهام تقریبا به‌صورت پیوسته در مسیر صعودی می‌تاخت، ذهن بازار، بیشتر به دلایل رفتاری به ریسک‌ها وزن به مراتب کمتری در راهبرد‌های معاملاتی خود می‌داد.
به‌طور خاص در بین تازه‌وارد‌های بورسی کمتر معامله‌گری به هشدار تحلیلگران درخصوص توجه به معیار‌های ارزندگی و عیار بنیادی سهم توجه نشان می‌داد و حرکت‌های دسته‌جمعی در بازار سهام موج می‌زد.
اما با انتشار اخبار منفی، غالب بورس‌بازان تحت تاثیر کژرفتاری مرسوم در بازار‌های مالی ریسک‌ها را پرمخاطره‌تر از گذشته در نظر آورده و در جهتی کاملا معکوس به سمت عرضه هجوم بردند.
به نظر می‌رسد تجمیع و تشدید ریسک‌های محیطی در چرخش شاخص بورس طی این دو روز تاثیر محسوسی داشته است. بالا گرفتن دوباره اختلافات میان آمریکا و چین بر سر تعرفه‌های وارداتی و نگرانی از انقباض تجارت جهانی و افت سرعت رشد اقتصاد‌های بزرگ عاملی است که قیمت جهانی سهام و مواد خام را در بازگشایی بازار جهانی طی این هفته تحت‌الشعاع قرار داد.
توییت تهاجمی ترامپ اگرچه واکنش تندی از سوی بازار‌ها در پی داشت، اما معامله‌گران جهانی پس از واکنش سریع، طی روز گذشته از زیر بار فشار روانی اظهارات ترامپ تا حدودی رهیدند. این موضوع، هم در بازار نفت، هم سهام و هم فلزات نمودار شد. با وجود این، روز گذشته بورس تهران در محاصره فروشندگان هراسان، به افت شدید خود ادامه داد.
از این منظر، تداوم ریزش سهام بورس تهران را نمی‌توان صرفا برخاسته از تلاطم‌های جهانی دانست بلکه عوامل دیگری هم در این روند موثر به نظر می‌رسند.
چندصدایی ریسک‌ها
از دیگر دلایل فشار بر موج شدید عرضه در بورس تهران باید به بیانیه جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهوری آمریکا، اشاره کرد. چنین می‌نماید که خبر افزایش تحرکات نظامی در خلیج فارس طی دو روز گذشته توجه بسیاری از اهالی بازار‌ها را به خود جلب کرده است.
واکنش منفی بازار‌های سهام و ارز به این موضوع در حالی بود که برخی از تحلیلگران سیاسی این اظهارات را صرفا منازعه‌ای لفظی و در عین حال خالی از بار عملی قلمداد کردند.
از طرف دیگر، بحث بر سر سخنرانی حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشور درخصوص برجام، مساله داخلی دیگری بود که از منظر طیفی از معامله‌گران و تحلیلگران فشار روانی را بر بازار‌ها افزون‌تر کرد.
چنانکه می‌دانیم توافق هسته‌ای تا پیش از خروج آمریکا در رفع تنش‌های خارجی تاثیر شایانی داشت و حال با برهم خوردن معادلات در روابط خارجی، اثر صحبت‌های روحانی بر سیاست خارجی در گرانیگاه مشکلات و تحریم‌ها بار دیگر محل گمانه‌زنی قرار گرفته است.
اگر فرض بگیریم که تب عرضه در معاملات دیروز به موضع‌گیری رئیس‌جمهوری کشور در قبال آمریکا و برجام ارتباط دارد می‌توان از برداشت منفی اهالی سهام در این باره سخن گفت.
به‌طور کلی، بررسی واکنش بازار‌ها به مجموعه این عوامل که هر کدام حاوی ریسک‌های همسویی هستند، جالب توجه است. در بین بازار‌های مختلف، نفت که به اظهارات رئیس‌جمهوری آمریکا و تهدیدات نظامی مشاور وی واکنش نشان داده بود، پس از افت سریع تا حدودی آرامش خود را باز یافت.
جالب است که بازار ارز تهران نیز در مقایسه با بورس، به ریسک مزبور واکنش به مراتب کمتری نشان داد. طی دو روز اخیر که شاخص اصلی سهام بیش از ۷ درصد سقوط کرد، دلار به رشد ۵/ ۳ درصدی بسنده کرد و سکه حتی افزایش کمتری از دلار را به ثبت رساند. اگر بازار ارز را دماسنج سیاسی بازار‌ها بدانیم، می‌توان سقوط بورس طی این دو روز را واکنش تند و بیش از حد به عامل سیاسی تعبیر کرد.
دمیدن به هیجان با دست خودی
در بین عوامل متعدد که طی این دو روز بر شدت عرضه و افت قیمت سهام افزود می‌توان به موج تازه‌وارد سرمایه‌های خرد اشاره کرد. واقعیت این است که بخش عمده‌ای از روند صعودی بورس تهران از اواخر سال گذشته تا شنبه این هفته مرهون پیوستن پول‌های جدیدی بود که به انگیزه کسب بازدهی به سمت سهام سرازیر شدند.
این فرآیند گرچه توام با آثار و نتایج مثبت است، اما به دلیل عمق کم بازار و ضعف تحلیلی اهالی تازه‌وارد تالی فاسد‌هایی هم دارد. معمولا معامله‌گران خرد یا حقیقی دمدمی‌مزاج‌تر از سرمایه‌گذاران حرفه‌ای هستند و بیشتر تحت تاثیر موج‌های دسته‌جمعی قرار می‌گیرند.
به همین دلیل، بروز پدیده صف چه در سمت خرید و چه در سمت فروش این گروه از معامله‌گران را به واکنش‌های آنی وا‌می‌دارد. در این جریان، محدودیت دامنه نوسان نیز عاملی است که می‌تواند بر شدت هیجان بیفزاید. از این منظر، محدودیت دامنه نوسان نه تنها فرآیند رسیدن قیمت‌ها به تعادل را طولانی‌تر می‌کند بلکه درست به همین دلیل از تخلیه زودتر هیجان جلوگیری می‌کند.
استحکام سهام بنیادی در سیل عرضه‌ها
روز گذشته در برخی نماد‌ها شاهد جمع‌آوری صف فروش و فاصله‌گرفتن قیمت از کف روزانه بودیم. این اتفاق مشخصا در گروه فلزات بیشتر به چشم آمد.
به نظر می‌رسد دریافت سیگنال‌های مساعد از سوی بازار کالاها نقش مثبتی در این روند داشته است. چنان که می‌دانیم بورس کالا محل تلاقی بازار جهانی و بازار ارز است.
در این بین، رفع تدریجی مداخلات سیاست‌گذار در قیمت‌گذاری محصولات پایه نیز در حال انعکاس در تالار معاملات بورس کالاست که بازتاب اثرات آن در قیمت سهام مرتبط قابل رصد و پیگیری است.
دیروز بورس کالا میزبان چندین عرضه بود. در کنار عرضه محصولات فولادی، حضور پررنگ خریداران و تلاش برای ثبت تعادل جدید جالب توجه بود. کشف نرخ برابری بالاتر دلار برای قیمت محصولات مختلف کالایی اعم از فلزات رنگین و فولاد و محصولات پتروشیمی نشان‌دهنده تداوم حرکت آشتی‌جویانه بازار‌های رسمی با بازار آزاد است.
در مهم‌ترین رویداد دیروز، محصولات اصلی شرکت فولاد مبارکه اصفهان (ورق گرم و سرد) ضمن ثبت افزایش بیش از ۱۰ تا ۱۲ درصدی متوسط قیمت، رکورد جدیدی را بر جا گذاشت.
همین عامل نیز در بهبود نسبی سمت تقاضا و جدایی قیمت این سهم و برخی از هم‌گروهی‌ها از محدوده کف مجاز تاثیر بسزایی داشت. به‌طور کلی، شاهد شدت کمتر فشار فروش در سهم‌های اصطلاحا بنیادی و در نقطه مقابل، قفل شدن صف فروش سهامی بودیم که طی این مدت در پی جریان پول از ارزش ذاتی خود فاصله گرفتند.