رویداد۲۴ حسن روحانی رییس جمهور ایران برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل راهی نیویورک شد. سفری که از مدت‌ها پیش زمینه سازی‌ها و همزمان سنگ اندازی‌ها بر سر راهش آغاز شده است.
روحانی تا ساعاتی دیگر در حالی عازم نیویورک خواهد شد که احتمال دیدار مستقیم او با دونالد ترامپ با انتشار برخی اخبار تقویت شده است.
اولین خبر از سوی
کریستین امانپور مجری سی ان ان منتشر شد. امانپور که به نظر می‌رسد شب گذشته با محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران گفتگوی رسانه‌ای داشته است، در توییتر خود نقل قول عجیبی از زبان ظریف کرد.
او گفت: ظریف در گفتگو به من گفته حسن روحانی قرار است با ترامپ در نیویورک دیدار داشته باشد.
امانپور از قول ظریف گفت: پیش از دیدار ترامپ باید آماده انجام کار‌های لازم باشد و اینکه ایران در ازای برداشتن تحریم‌ها حاضر است اجازه رصد دائمی تاسیسات هسته ایش را بدهد.
هنوز هیچ یک از مقامات وزارت خارجه ایران یا خود ظریف این نقل قول را تکذیب نکرده اند.
همزمان حسام الدین آشنا مشاور رسانه‌ای رییس جمهور در توییتر خود از ماموریت خطیر روحانی در سفرش به نیویورک خبر داد.
او نوشت: رئیس جمهور در آستانه انجام مأموریتی دشوار از جانب ملت ایران است؛ مأموریتی شاید دشوارتر از همیشه خالصانه محتاج دعایتان هستیم تا عزت، حکمت و مصلحت چراغ راهمان باشد.
مجموعه این اظهارنظر‌ها در کنار برخی تحولات پیشین احتمال مذاکره مستقیم میان روحانی و ترامپ را تقویت میکند، اما از سنگ‌هایی که هفته‌های اخیر بر سر راه روابط دو کشور انداخته شده نیز نباید غافل بود. در این گزارش برخی تحولات تقویت کننده و تضعیف کننده احتمال مذاکره مستقیم میان روسای جمهوری ایران و آمریکا در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی ایران را مورد تحلیل قرار داده ایم.
عوامل تقویت کننده احتمال مذاکره ایران-آمریکا
تابوی مذاکره مستقیم روسای جمهور ایران و آمریکا در واقع با تماس تلفنی اوباما با روحانی در ۵ مهر سال ۹۲ و در خلال اولین سفر او به نیویورک شکست. دو رییس جمهور به مدت ۱۵ دقیقه در حالی که روحانی روبه روی فرودگاه کندی در لیموزین تشریفات نشسته و آماده بازگشت به تهران بود با هم مذاکره کردند. مذاکره‌ای که در نهایت به توافق هسته‌ای برجام انجامید.
شش سال بعد حسن روحانی بار دیگر از اقدام خود دفاع کرد و گفت: اگر در نیویورک وزیر امور خارجه ما با وزیر خارجه آمریکا دیدار نکرده بود و من به تلفن اوباما جواب نمی‌دادم توافق با سختی و کندی انجام می‌شد.
این اظهارات روحانی یک روز پس سفر محمد جواد ظریف به محل برگزاری نشست گروه هفت عنوان شد.
روحانی به روشنی سیگنال تمایل به مذاکره را برای طرف مقابل ارسال کرد و گفت: «اگر بدانیم ملاقاتی منافع‌مان را تأمین میکند، دریغ نخواهیم کرد.»
گفتنی است که سیگنال روحانی در خلا ارسال نشد و ساعاتی بعد پاسخ خود را دریافت کرد. امانوئل مکرون در کنفرانس خبری بعد از نشست گروه هفت با دونالد ترامپ، رسما نوید مذاکره مستقیم روحانی و ترامپ را داد.
چهارم شهریور ماه امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه از آمادگی شرایط برای دیدار دونالد ترامپ و حسن روحانی خبر داد و اظهار امیدواری کرد که در چند هفته آینده این دو با هم دیدار داشته باشند.
همزمان با این تحولات تغییر مهمی در دولت ترامپ اتفاق افتاد. مهره اصلی سیاست‌های ضد ایرانی در دولت برای نمایش حسن نیت دولت آمریکا در برابر ایران از کار برکنار شد.
جان بولتون مشاور امنیت ملی ترامپ در حالی توسط رییس جمهور اخراج شد که دلیل این اخراج عدم وجود توافق نظر در مورد ایران ذکر شد.
فردی نزدیک به جان بولتون در پی اخراج او از سمتش مدعی شد که آقای رئیس جمهور در جریان گفتگویش با جان بولتون، فراتر از بحث اعطای اعتبار به ایران رفته و گفته است که احتمالا تحریم‌های آمریکا علیه ایران را لغو میکند و همین موضوع باعث شده جان بولتون تصمیم به استعفا بگیرد.
اورشلیم پست رسانه اسرائیلی امروز دوشنبه در گزارشی به نقل از یکی از دیپلمات‌های اروپایی نوشت: کمپین حداکثر فشار علیه ایران که با هدف تغییر رفتار این کشور اعمال شده بود نتیجه عکس داده و ایران به زانو در نیامده است در نتیجه گزینه باقیمانده این است که واقع بین باشیم و به یک رویکرد منطقی برگردیم.
ترامپ نیز ساعاتی پیش در جمع خبرنگاران در کاخ سفید اعلام کرد قصد مذاکره با ایران را ندارد اما این بدان معنا نیست که این مذاکره انجام نمی شود چون من خیلی آدم منعطفی هستم. با این حال ما چنین قصدی ندارم و برنامه ای برای آن نداریم.
عوامل تضعیف کننده احتمال مذاکره
دیری نپایید که رهبری به صراحت هرگونه مذاکره با آمریکا را رد کرد و گفت: آمریکا به هیچ وجه قابل اعتماد نیست.
آیت الله خامنه‌ای صبح سه شنبه ۲۶ شهریور ماه در ابتدای جلسه درس خارج فقه در آغاز سال تحصیلی حوزه‌های علمیه عنوان کرد: «هدف آن‌ها از مذاکره این است که به همه ثابت کنند فشار حداکثری جواب داد و مسئولان جمهوری اسلامی بر خلاف آنکه می‌گفتند مذاکره نمی‌کنیم مجبور شدند پای میز مذاکره بیایند، بنابراین تنها راه مواجهه با ایران، فشار حداکثری است.»
او افزود: «برای همین است که مسئولان کشور از رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه و دیگران، یک‌صدا اعلام کردند که با آمریکا مذاکره نخواهیم کرد نه مذاکره دوجانبه نه چند جانبه.»
با نزدیک شدن زمان سفر روحانی به نیویورک حادثه‌ای در منطقه رخ داد که بسیاری از معادلات را برهم زد.
حوثی‌های یمن به تاسیسات نفتی عربستان حمله کردند و نیمی از تولید نفت این کشور را عملا متوقف کرده و تا شش ماه صنعت نفت سعودی‌ها را با مشکل جدی روبه رو کردند.
هنوز ساعتی از این حادثه نگذشته بود که انگشت اتهام جنگ طلبان دولت ترامپ به سمت ایران نشانه رفت. مایک پمپئو از احتمال دست داشتن ایران در این حملات صحبت کرد و منابع آگاه و بی نام دولت آمریکا، ایران را مسئول مستقیم این حملات معرفی کردند.
گروهی که در جریان مذاکرات هسته‌ای ۲۰۱۵ از فرط نگرانی برای رسیدن به نتیجه نهایی کاری جز جنگ رسانه ای، تماس‌های مکرر با دولت اوباما و سخنرانی در کنگره نداشت، این بار با یک حمله ویرانگر تنش‌ها میان ایران و آمریکا را تا حدی بالا برد که رییس جمهور آمریکا از احتمال حمله متقابل به مسبب حادثه در صورت تایید عربستان سعودی خبر داد!
دونالد ترامپ در اولین واکنش به حمله روز شنبه ۲۳ شهریور به تاسیسات نفتی عربستان که تولید نفت این کشور را دچار اختلال جدی کرده گفت: آمریکا در صورت تایید سوءظن‌ها از سوی عربستان سعودی در مورد اینکه چه کسی عامل حمله بوده آماده اقدام نظامی است.
روز‌های بعد شاهد اعزام نیرو‌های نظامی آمریکا به عربستان سعودی بودیم. مارک اسپر وزیر دفاع ایالات متحده اعلام کرد، به دستور پرزیدنت ترامپ، آمریکا تعداد معدودی نیروی نظامی به عربستان سعودی اعزام میکند. این نیرو‌ها برای کمک به دفاع و مقابله با حملات هوایی هستند.
هجمه رسانه‌های آمریکایی به اظهارات ترامپ درباره انتظار او برای دستور گرفتن از عربستان سعودی و حمله به ایران نتیجه داد و ترامپ روز جمعه مجبور به عقب نشینی شود.
او ۲۹ شهریور اعلام کرد: خیلی‌ها می‌گویند باید سریع به ایران واکنش نظامی نشان داد؛ ولی من خویشتن‌داری بسیاری نشان می‌دهم.
با این وجود حادثه آرامکو تاثیر قابل توجهی بر احتمال مذاکره مستقیم میان سران دو کشور گذاشته است. این حادثه روابط ایران و کشور‌های باقیمانده در برجام را نیز به نوعی تحت الشعاع قرار داده و این در حالی است که انتظار می‌رفت در سفر روحانی به نیویورک، ایران به دلیل تلاش هایش برای حفظ توافق هسته‌ای از موقعیت بهتری برخوردار باشد.
نخست‌وزیر انگلیس بوریس جانسون قرار است روز سه شنبه با روحانی در نیویورک دیدار و گفتگو کند و آنطور که گاردین از جانسون نقل قول کرده، یکی از اهداف کلیدی او در مجمع عمومی سازمان ملل، کمک به «متحد کردن جهان برای پاسخ دادن به آنچه که در عربستان سعودی رخ داده است و در مدیریت ایران» است.
مشاور مکرون نیز روز پنجشنبه هفته گذشته در پاریس در جمع خبرنگاران اعلام کرد: واقعیت این است که تنش‌هایی وجود دارد و خطر افزایش تنش‌ها اقدامات دیپلماتیک ما را توجیه میکند. اما هیچ کس نمیتواند کسی را مجبور به مذاکره کردن یا نکردن کند.
جان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه نیز روز گذشته از تلاش برای کاهش تنش‌ها میان ایران و امریکا در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل خبر داد و در حالی که فرانسه ماه هاست ابتکار عمل مذاکره ایران و امریکا را دست گرفته بود، گفت: دیدار مستقیم ترامپ و روحانی اولویت اول ما نیست بلکه اولویت ما کاهش تنش است.
سنگ اندازی‌ها از جانب رسانه‌های گروه موسوم به گروه بی نیز بی وقفه ادامه دارد.
سه روز مانده به سفر ظریف به نیویورک شائبه احتمال عدم صدور ویزا برای هیات وزارت خارجه ایران در برخی رسانه‌ها منتشر شد. اگرچه چند ساعت مانده به پرواز روز جمعه، ویزای ظریف و هیات همراه او صادر شد، اما به گفته وزیر خارجه نامه‌ای ضمیمه این ویزا شده بود.
ظریف در گفتگو با شبکه سی بی اس گفت: آن‌ها طی یک نامه پیوست به روادید من به روشنی مشخص کردند که من واجد شرایط دریافت روادید نیستم، اما این کار را بر اساس چشم‌پوشی انجام می‌دهند. پس آن‌ها می‌خواستند من متوجه شوم که قرار نبوده اینجا باشم.
از طرفی اورشلیم پست رسانه اسرائیلی نیز امروز دوشنبه با یک مقام ایرانی نزدیک به رهبری نیز گفتگو کرده است. این مقام ایرانی که نامش برده نشده به اورشلیم پست گفته: چشم در برابر چشم و دندان در برابر دندان. آن‌ها فکر میکنند تحریم‌ها میتواند ما را به گوشه رینگ بیاندازد. زهی خیال باطل. هرچه قدر به ما فشار بیاید ما متقابلا فشار می‌آوریم. ایران کشوری بزرگ با ذخایری زیاد است و بدون نفت نیز می‌توانیم نجات پیدا کنیم.
این رسانه به نقل از دیپلمات‌ها و تحلیل گران مدعی شده چشم انداز مذاکره بین ایران و آمریکا در بازه زمانی کوتاه وجود ندارد.
یک دیپلمات اروپایی به این رسانه گفته: بسیاری در ایران خواستار مذاکره با آمریکا هستند، اما اینکه آن‌ها کاری کنند که به نظر نیاید تسلیم آمریکا شدند بسیار سخت است.
آیا امیدی به مذاکره هست؟
پس از مکالمه تلفنی سال ۹۲ میان روحانی و اوباما، رهبری اعلام کرد: ما از تحرک دیپلماسی دولت از جمله سفر نیویورک حمایت می‌کنیم، زیرا به دولت خدمتگزار اعتماد داریم و به آن خوشبین هستیم، اما برخی از آنچه که در سفر نیویورک پیش آمد، بجا نبود، چون ما دولت آمریکا را غیرقابل اعتماد، خودبرتربین، غیرمنطقی و عهدشکن می‌دانیم.
روحانی در فرودگاه مهرآباد پیش از عزیمت به سوی نیویورک اعلام کرده قرار است در این سفر با سران ۱۵ کشور جهان و تعدادی از «فرهیختگان و مقامات آمریکا» دیدار داشته باشد. اگرچه رییس جمهور حرفی از احتمال مذاکره با رییس جمهور آمریکا نزده، اما با بدرقه نماینده، ولی فقیه در امور بین الملل راهی نیویورک شده است.