معامله اردوغان و ترامپ بر سر سوریه چه بود؟

رویداد۲۴  ترکیه با هدف انجام عملیات نظامی علیه احزاب مسلح کردی در شمال سوریه، با کاخ سفید به تفاهم رسید. رئیس‌جمهور آمریکا، در اقدامی غیرعادی، با عملیات ترکیه علیه کرد‌های متحد آمریکا موافقت کرد. برخی کارشناسان معتقدند آنکارا و واشنگتن بر سر سوریه معامله کرده‌اند.

 علمیات ترکیه در شمال سوریه به زودی آغاز می‌شود و نیرو‌های آمریکایی هم در آن منطقه حضور نخواهند داشت. کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای، این خبر را اعلام کرد. ترکیه در چند سال اخیر، چند بار در خاک سوریه عملیات محدودی انجام داده بود که هیچکدام نتوانستند احزاب مسلح کردی در شمال سوریه را کاملا ریشه کن کنند. از این رو، ترکیه بار‌ها تهدید کرده که علیه این احزاب عملیات انجام دهد. این تهدیدات، چیز جدیدی نیست، اما نکته مهم ماجرا این است که این بار آمریکا عملیات ترکیه را اعلام کرد.

یک‌شنبه شب، کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای از تماس تلفنی رجب طیب اردوغان و دونالد ترامپ خبر داد. در این بیانیه آمده است که ترکیه به زودی در شمال سوریه عملیاتی آغاز خواهد کرد. نیرو‌های مسلح آمریکا از این عملیات حمایت نخواهند کرد و در آن نقشی نخواهند داشت. افزون بر این، نیرو‌های نظامی آمریکا در منطقه عملیات حضور نخواهند داشت.

تغییر بزرگ
از سال ۲۰۱۶ تاکنون، ترکیه حداقل دوبار در خاک سوریه عملیات نظامی انجام داد. نخستین عملیات با نام «عملیات سپر فرات» در آگوست ۲۰۱۶ شروع شد و در آن ترکیه با نیرو‌های موسوم به «نیرو‌های دمکراتیک سوریه» (متشکل از احزاب مسلح کردی و برخی نیرو‌های عرب) درگیر شد. هفت ماه بعد این عملیات، بدون اینکه احزاب مسلح کردی را از بین ببرد، به پایان رسید. عملیات دوم، با نام «عملیات شاخه زیتون» در ژانویه ۲۰۱۸ در منطقه عفرین آغاز شد. مهمترین درگیری‌ها در این عملیات، حدودا دو ماه طول کشید. اما این عملیات هم به رغم بیرون راندن کرد‌ها از عفرین، نتوانست احزاب مسلح کردی را کاملا از بین ببرد. در جریان این دو عملیات، نیرو‌های کردی از شهر‌هایی مانند الباب، جرابلس، اعزاز و عفرین، اخراج شدند. اما هنوز هم نیرو‌های کردی مستقر در شهر تل رفعت، گهگاهی به این شهر‌ها حمله می‌کنند. عملیات جدید ترکیه، این نیرو‌ها را هدف قرار خواهد داد.

آمریکا از هر دو عملیات ابراز نگرانی کرد و بر نیرو‌های کردی به عنوان شریکی مهم در مبارزه با گروه داعش تاکید کرد. در تمام مدتی که ترکیه به انجام حمله به شمال سوریه تهدید می‌کرد، آمریکا از پذیرش حمله ترکیه خودداری می‌کرد. مقامات آمریکا و برخی رسانه‌های این کشور، کرد‌های سوریه را متحد مهم آمریکا می‌دانستند. اما ترامپ این سیاست را تغییر داد و نه تنها با عملیات ترکیه در سوریه موافقت کرد بلکه حتی قبل از ترکیه، این عملیات را رسما اعلام کرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، روز شنبه اعلام کرد ترکیه آماده انجام علمیات در شرق رود فرات در شمال سوریه است. اردوغان، با بیان اینکه هدف ترکیه برقراری صلح در شرق فرات از طریق پاکسازی منطقه از «تروریست‌ها» است، گفت: «ما طرح اقدام و آمادگی‌های‌مان را کامل کردیم. دستورات لازم داده شد.» به گفته رئیس‌جمهور ترکیه، زمان عملیات مشخص شده و به زودی انجام خواهد شد. این عملیات شامل نیرو‌های هوایی و زمینی خواهد بود.

ترامپ می‌گوید عملیات ترکیه در شمال سوریه به زودی آغاز می‌شود و نیرو‌های آمریکایی هم از منطقه عملیات خارج خواهند شد.

معامله‌ای در کار است؟
در شمال سوریه نیرو‌های عرب و کردی متعددی وجود دارند که مهمترین آن‌ها، «حزب اتحاد دمکراتیک» (PYD) است. این حزب کردی، که مساحت قابل توجهی از شمال و شمال شرق سوریه را در کنترل دارد، هزاران فرد مسلح را در قالب نیرو‌های موسوم به «یگان‌های مدافع خلق» (YPG) ساماندهی کرده است. این یگان‌ها، مهمترین بخش گروه «نیرو‌های دمکراتیک سوریه» (معروف به قسد) است.

ترکیه، قسد را تهدیدی جدی برای امنیت ملی خود می‌داند. اما از آنجا که آمریکا روابط نظامی نزدیکی با این گروه داشت، ترکیه نتوانست آن را نابود کند. اکنون ظاهرا، آمریکا قسد را تنها گذاشته است.

در پی موافقت ترامپ با عملیات ترکیه در شمال سوریه، روز دوشنبه، نیرو‌های آمریکا عقب نشینی از مناطق عملیات را آغاز کردند. واضح است که کاخ سفید یک تصمیم استراتژیک گرفته و کرد‌های سوریه را در برابر عملیات قریب الوقوع ترکیه تنها گذاشته است. پرسش اصلی این است که چرا آمریکا ناگهان سیاست چند ساله حمایت از کرد‌های سوریه را تغییر داد و به این شکل، «متحدان کلیدی» خود در جنگ با داعش را رها کرد.

برخی ناظران معتقدند که آنکارا و واشنگتن بر سر سوریه معامله کرده‌اند. دولت آمریکا رسما اعلام کرده در موضوع کرد‌ها مداخله نخواهد کرد و مخالفتی هم با حضور نیرو‌های نظامی ترکیه در سوریه ندارد. سیامک کاکائی، کارشناس مسائل ترکیه، با اشاره به این معامله، به فرارو گفت: «خود این مساله حاکی از این است که آمریکایی‌ها به نوعی بعد از مدت‌ها برای مداخله (ترکیه) در این منطقه چراغ سبز نشان داده اند و این توافقی است که بین آمریکا و ترکیه صورت گرفته است.»

اکنون پرسش اصلی این است که این معامله یا توافق چیست؟

پس از ظهور داعش، احزاب کردی سوریه به سختی تلاش کردند که خود را بهترین شریک در مبارزه با این گروه تروریستی نشان دهند و در ابتدای امر هم توانستند حمایت آمریکا را بدست آورند. اما اکنون پس شکست داعش، یا حداقل تضعیف آن، ظاهرا احزاب کردی، اهمیت خود را نزد آمریکا از دست داده‌اند. گذشته از این، دونالد ترامپ تمایل شدیدی به خارج کردن نیرو‌های آمریکا از سوریه دارد و حتی دستور خروج این نیرو‌ها را داده بود، اما به دلیل پیچیدگی‌های اوضاع میدانی سوریه، نتوانست این دستور را کاملا عملی کند. زمانی که جان بولتون در کاخ سفید بود، ترکیه او را مانعی سر راه خروج نیرو‌های آمریکا از سوریه می‌دانست. بولتون رفت و ترامپ یک گام به خارج کردن نیرو‌های کشورش از سوریه نزدیک شد. اردوغان، همواره سعی می‌کرد مستقیما با ترامپ صحبت کند، چون نگران بود که اطرافیان ترامپ نظر او را عوض کنند. ظاهرا، تاکتیک اردوغان به نتیجه رسید و ترامپ، حمایت از کرد‌ها را متوقف کرد.

در حال حاضر، کاخ سفید دو هدف اساسی را در شمال سوریه دنبال می‌کند. اول، مقدمات خروج نیرو‌های آمریکا از شمال سوریه را فراهم کند. دوم، تکلیف اسرای داعش در سوریه را مشخص کند. اردوغان با درک این دو هدف، پیشنهادات اغواکننده‌ای به ترامپ داد. او مسئولیت این اسرا را برعهده گرفت. کاخ سفید صریحا به این مسئله اشاره کرد. کاخ سفید می‌گوید بسیاری از اسرای داعش از اروپا آمده بودند. آمریکا به فرانسه، آلمان و سایر کشور‌های اروپایی فشار آورده است که این اسرا را تحویل بگیرند. اما اروپایی‌ها این را قبول نکردند. آمریکا نیز هزینه نگهداری از این اسرا را قبول نخواهد کرد. ترکیه مسئولیت نگهداری از این اسرا را پذیرفت.

از سوی دیگر، ترکیه امیدوار است که با اخراج نیرو‌های کردی از برخی مناطق شرق فرات، آورگان سوری، که عمدتا عرب هستند، را در این منطقه اسکان دهد. اردوغان روز شنبه صریحا به این مسئله اشاره کرد و گفت: «هم به خاطر امنیت ملی و هم برای (تضمین) بازگشت سوری‌ها از ترکیه به کشور خودشان، ترکیه باید این عملیات (در شرق فرات) را انجام دهد و موفق شود.»

اردوغان در شمال سوریه دو آرزو دارد: ۱- کسب حمایت آمریکا از عملیات نظامی ترکیه در سوریه یا حداقل قطع کمک‌های نطامی آمریکا به کرد‌های سوریه. ۲- ریشه کن کردن احزاب مسلح کردی در سوریه. آرزوی اول محقق شد. محقق شدن آرزوی اول، راه تحقق آرزوی دوم را هموار می‌کند. واضح است که چرخش ترامپ علیه کردها، فرصت کم نظیری در اختیار ترکیه قرار داده تا به یک نگرانی چندساله خاتمه دهد. اما باید دید احزاب کردی چه می‌کنند. آن‌ها به ترکیه هشدار داده‌اند که حمله به شمال سوریه، به «جنگ تمام عیاری» منجر خواهد شد.