نشریه «دیپلمات»:
در صورتی که نگاهی به مطالعات انجام شده در مورد ائتلاف‌های چند جانبه در منطقه آسیا داشته باشیم، متوجه می‌شویم که بیشتر روابط بین آمریکا و متحدانش مورد توجه قرار گرفته بودند.
رویداد۲۴ پیلای راخاگوپالان در نشریه آمریکایی دیپلمات نوشت: در صورتی که نگاهی به مطالعات انجام شده در مورد ائتلاف‌های چند جانبه در منطقه آسیا داشته باشیم، متوجه می‌شویم که بیشتر روابط بین آمریکا و متحدانش مورد توجه قرار گرفته بودند. برای مثال می‌توان به گفتگو‌های چهار جانبه امنیتی بین آمریکا، هند، استرالیا و ژاپن یا همکاری‌های امنیتی بین آمریکا، کره جنوبی و ژاپن اشاره کرد. اما ائتلاف‌های دیگری نیز در حال شکل گرفتن هستند که از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود. به طور ویژه گسترش همکاری‌های بین روسیه و چین در سال‌های اخیر باید مورد توجه قرار گیرد.
یکی از این موارد ائتلاف سه جانبه ایران-روسیه-چین است. تحولات و روند‌های مختلف در طول سال‌های اخیر از جمله مخالفت با سیاست‌های آمریکا در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ باعث همگرایی منافع امنیتی این کشور‌ها شده است. علاوه بر این، کشور‌های دیگر منطقه از جمله پاکستان نیز برای ملحق شدن به این ائتلاف ابراز علاقه کرده اند.
بیشتر بخوانید:
اگر ۱+۵ اشتباهات گذشته را جبران کند، آماده مذاکره هستیم
اما روابط بین این سه کشور به طور ویژه در طول هفته‌های اخیر مورد توجه قرار گرفت. قرار است سه کشور اولین رزمایش دریایی مشترک خود را اواخر این ماه در اقیانوس هند برگزار کنند. مطابق با گزارش خبرگزاری فارس ایران دریادار حسین خزندی، فرمانده نیروی دریایی ایران اعلام کرده است که سه کشور مانور سه جانبه‌ای با نام کمربند امنیت دریایی را در تاریخ ۲۷ دسامبر برگزار خواهند کرد. خزندی اشاره کرد که این عملیات بخشی از یک همکاری دریایی گسترده‌تر بین تهران و پکن است که در آینده شامل تولید زیردریایی و ناو‌های نابودگر نیز خواهد بود.
تاکنون جزئیات زیادی در مورد برنامه‌های سه کشور منتشر نشده است. هفته گذشته خزندی در مصاحبه با ایرنا اشاره کرده بود که مانور دریایی در بخش شمالی اقیانوس هند برگزار خواهد شد، اگرچه اطلاعاتی در مورد تاریخ شروع این رزمایش در اختیار رسانه‌ها قرار نداد. مطابق با گزارش‌های منتشر شده، تهران و پکن در حال بررسی یک برنامه بلند مدت در حوزه همکاری‌های امنیتی هستند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز با تایید مشارکت کشورش در این مانور گفت: «ما، جمهوری خلق چین و ایران در راستای آماده سازی برای مبارزه با تروریست‌ها و راهزن‌های دریایی مانور مشترکی را در این بخش از اقیانوس هند برگزار خواهیم کرد». این مقام روسیه در تاریخ ۲ اکتبر تاکید کرده بود که هدف از این رزمایش مشترک آموزش دادن نیرو‌های نظامی برای عملیات‌های ضد تروریسم و ضد راهزنی است.
اما بدون توجه به صحبت‌های مقامات رسمی ایران، چین و روسیه، تردیدی وجود ندارد که منافع و نگرانی‌های مشترک باعث همگرایی آن‌ها شده است. هر سه کشور روابط نسبتا خصمانه‌ای با آمریکا دارند و تمایل زیادی برای گسترش همکاری‌ها در حوزه‌های امنیتی نشان داده اند. دریادار خزندی در مصاحبه با خبرگزاری مهر ایران به این موضوع اشاره کرده بود: «مانور‌های جنگی مشترک بین چند کشور در زمین، دریا یا هوا منعکس کننده گسترش همکاری‌های امنیتی بین آن‌ها است».
اما مانور مشترک این سه کشور پیامد‌های بزرگتری برای کل منطقه به دنبال خواهد داشت. در طول سال‌های گذشته شاهد افزایش فعالیت‌های نظامی در این بخش از اقیانوس هند بوده ایم. آمریکا در ماه نوامبر امسال در راستای محافظت از کشتی‌های تجاری در آب‌های خلیج فارس عملیات دریایی مشترکی را با بحرین برگزار کرد. سطح تنش در خلیج فارس در ماه‌های گذشته افزایش پیدا کرده است. آمریکا همچنین به دنبال تشکیل یک ائتلاف دریایی بین المللی در خلیج فارس است که کشور‌هایی همچون استرالیا، بحرین، عربستان سعودی و بریتانیا در آن مشارکت خواهند کرد. بازیگران مهم دیگر نیز در حال تقویت حضور نظامی خود در این منطقه هستند. وزیر دفاع فرانسه در ماه نوامبر اعلام کرده بود که اروپایی‌ها به زودی برای کنترل کردن امنیت آب‌های خلیج فارس یک طرح همکاری اطلاعاتی را در یکی از پایگاه‌های نظامی امارات راه اندازی خواهند کرد.
ایران، روسیه و چین همچنین به طور مستقل برنامه‌هایی را برای تامین منافع خود دنبال میکنند. روسیه به دنبال ارائه چارچوبی امنیتی با عنوان «امنیت جمعی در خلیج فارس» است که مورد حمایت پکن قرار دارد. دولت حسن روحانی اخیرا ابتکاری با عنوان طرح صلح هرمز را پیشنهاد کرده است. علی شمعخانی، دبیر شورای امنیت ملی ایران اعلام کرده است که تهران از قدرت‌های خارجی برای مشارکت در این طرح دعوت نخواهد کرد و صرفا به دنبال تشکیل ائتلافی از کشور‌های همسایه است.
ایران، چین و روسیه قصد دارند که همگرایی خود در حوزه مسائل امنیتی را از طریق مانور دریایی مشترک به نمایش بگذارند. مطابق با اظهارات رهبران ایران، رزمایش سه جانبه این پیام استراتژیک را به دنیا منتقل خواهد کرد که روابط بین سه کشور به نقطه استراتژیکی مهمی رسیده است. البته مقامات چین با احتیاط بیشتری در مورد اهداف این رزمایش صحبت کرده اند، زیرا پکن دوست ندارد که در مناقشات خاورمیانه دخالت کند.
اما افزایش همکاری‌ها و تعاملات دریایی بین این سه کشور موجب نگرانی بسیاری از قدرت‌ها به ویژه آمریکا خواهد شد. همان طور که قبلا اشاره کرده ایم، سطح تنش در این منطقه در ماه‌های گذشته به شدت افزایش پیدا کرده است. علاوه بر این، دولت هند نیز نگران است که شرکای جدیدی از جمله پاکستان به این ائتلاف سه جانبه ملحق شوند. اخیرا فرمانده نیروی دریایی ایران از پیوستن اسلام آباد به این مانور دریایی استقبال کرده بود.
همگرایی امنیتی چین، ایران و روسیه به عنوان تحول بزرگی برای آینده منطقه محسوب میشود و اضافه شدن کشور‌های دیگر همچون پاکستان نیز می‌تواند به طور کلی همه معادلات امنیتی را به هم بریزد. پیش بینی میشود که در آینده چنین ائتلاف‌های سه جانبه یا چهار جانبه بیشتر مورد توجه قرار گیرند.