رویداد۲۴ نگاه خوش‌بینانه این است که موج انتقاد‌ها علیه محمدجواد ظریف از فهم نادرست مصاحبه او با اشپیگل به زبان انگلیسی ناشی می‌شود. نگاه بدبینانه اینکه حمله‌کنندگان به‌جای خواندن مصاحبه ظریف، از روی توییت رئیس‌جمهور آمریکا درباره حرف وزیر خارجه ایران، درباره این مصاحبه قضاوت کرده‌اند و نگاه بدبینانه‌تر اینکه گروهی از سیاسیون که کاملا متوجه حرف ظریف شده‌اند، از ناآگاهی کسانی در میان بدنه اجتماعی‌شان که به همان دو طریق حرف ظریف به گوششان رسیده، استفاده می‌کنند تا موجی علیه وزیر خارجه ایجاد کنند و سواری خود را روی این موج ببرند.
جمعه این هفته، مصاحبه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، با اشپیگل منتشر شد. در این مصاحبه او درباره تبعیت اتحادیه اروپا از ایالات متحده، ترور سپهبد سلیمانی توسط آمریکا در خاک عراق، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، اعتراضات عراق، شرایط خاورمیانه، ساقط‌شدن هواپیمای اوکراینی و مخفی‌ماندن دلیل سقوطش، اعتراضات آبان‌ماه در ایران، برجام، ان‌پی‌تی و بمب اتم صحبت کرد. این مصاحبه در رسانه‌های فارسی نیز ترجمه و منتشر شد، اما در دو، سه روزی که از انتشار مصاحبه گذشت، موجی علیه محتوای سؤال و جواب پایانی مصاحبه شکل گرفت.
در پایان مصاحبه، کریستین هافمن، خبرنگار اشپیگل، از ظریف درباره امکان مذاکره با ایالات متحده، بعد از ترور سردار سلیمانی می‌پرسد: «منتفی می‌دانید؟» پاسخ ظریف این است: «نه من هیچ‌وقت این احتمال را منتفی نمی‌دانم که آنها رویکردشان را عوض کنند و واقعیت‌ها را دریابند. برای ما مهم نیست چه کسی در کاخ سفید نشسته است.
مهم این است که چطور رفتار می‌کند. دولت ترامپ می‌تواند گذشته‌اش را اصلاح کند، تحریم‌ها را بردارد و به میز مذاکره برگردد. ما هنوز پای میز مذاکره‌ایم. آنها هستند که مذاکره را ترک کرده‌اند. ایالات متحده ضرر زیادی به مردم ایران زده است. روزی خواهد آمد که ناچار شوند جبرانش کنند. ما صبر زیادی داریم».
وقتی ظریف سؤال «مذاکره» را می‌چرخاند
پاسخ ظریف، راهبرد همیشگی او را دنبال می‌کند. موضعی که وزیر خارجه ایران در میانه تمام تنش‌ها با دولت ترامپ داشته، همین است که ایده «خودداری ایران از مذاکره» را با این تصویر رد کند که ایران پای همان میز مذاکره‌ای که به توافق برجام منجر شد نشسته است. روایتی که وزارت خارجه ظریف از صحنه داشته، همواره در مقابل روایت غربی است که از نیامدن ایران پای میز مذاکره می‌گوید. او همواره گفته است ما جایی نرفته‌ایم که بخواهیم برگردیم و این آمریکا بوده که با خروج از برجام، «صندلی» خود در میز مذاکره را خالی گذاشته است. به همین مناسبت او همواره در پاسخ به سؤال احتمال مذاکره که از موضع ایران می‌پرسد، سؤال را به سمت آمریکا برمی‌گرداند و ازهمین‌رو سؤال اشپیگل را هم نه از نگاه احتمال راضی‌شدن ایران به مذاکره با آمریکا که از زاویه احتمال بازگشت ایالات متحده به مذاکراتی که در جریان بوده و هست تحلیل می‌کند: «رویکردشان را عوض کنند و واقعیت‌ها را بپذیرند». این حرف جدیدی از زبان ظریف نیست.
کلمه‌بازی، از ترامپ تا اصولگرایان
همین حرف، اما از دو مسیر به یک جنجال در فضای سیاسی ایران تبدیل شد؛ شاید برای رفع نیاز کسانی در میان مخالفان ظریف که در آستانه انتخابات، موضوعی برای گفتگو لازم داشتند تا به‌جای موضع دفاع، در موضع حمله قرار گیرند.
یک خط در این حمله، ترجمه کلمه people در جمله ظریف به معنای «مردم» و سپس تعبیر آن به «مردم ایران» است. با این ترجمه، القا می‌شود که ظریف دارد می‌گوید مردم ایران پس از ترور سپهبد سلیمانی واقعیت‌ها را بپذیرند و حاضر به مذاکره با آمریکا شوند. این ترجمه، عمدا یا سهوا، ابتدایی‌ترین کاربرد این کلمه در زبان انگلیسی را معیار می‌گیرد و کاربرد‌های ارجاعی دیگر این لغت را نادیده می‌گیرد که در اینجا برای اشاره به طرف‌های دیگر تقابل و بازیگران دیگر صحنه مذاکره به کار رفته است. این علاوه‌بر ساختار دستوری و معانی این کلمه در فرهنگ لغت، از بقیه جملات ظریف نیز قابل درک است که تماما خطاب به طرف‌های مقابل و به طور خاص، آمریکا به کار رفته است. چه معنایی دارد که ظریف در اولین جمله پاسخ خود از مردم ایران بخواهد واقعیت‌ها را بپذیرند و بعد رفتار آمریکا در خروج از صحنه گفتگو را به نقد بکشد؟ آیا او از مردم ایران می‌خواهد واقعیت نیاز به اصلاح رفتار ترامپ و برداشتن تحریم‌ها را بپذیرند؟!
خط دیگری که در این حمله به کار آمده، از توییت رئیس‌جمهور ایالات متحده ناشی می‌شود که با اشاره به مصاحبه ظریف به فارسی و انگلیسی توییت کرده بود: «وزیر امور خارجه ایران می‌گوید ایران خواستار مذاکره با ایالات متحده است، اما می‌خواهد که تحریم‌ها برداشته شود. @FoxNews @OANN نه، مرسی!»
ظاهر ماجرا نشان می‌دهد ترامپ در حال تفسیر به رأی از صحبت‌های ظریف باشد، اما ذکر نام «فاکس‌نیوز» و «وان‌آمریکانیوز» در این توییت درباره مصاحبه ظریف با اشپیگل، با توجه به سوابق رئیس‌جمهور آمریکا در استفاده از رسانه‌های دست‌راستی آمریکا نشان می‌دهد او احتمالا این جمله را از گزارش‌های این رسانه‌ها گرفته است.
توییت ترامپ، البته واکنش ظریف را نیز به دنبال داشت: «برای دونالد ترامپ بهتر است که اظهارات و تصمیمات سیاست خارجی خود را بر اساس واقعیات بنا کند و نه بر اساس عناوین اخبار فاکس‌نیوز یا مترجمین فارسی خود. برای آگاهی بهتر، وی می‌تواند متن کامل مصاحبه من با اشپیگل به زبان انگلیسی را بخواند. اگر آن متن طولانی است، پس فقط این را بخوان». او سپس تصویری از سؤال‌وجوابی را که در ابتدای متن اشاره شد مطرح می‌کند.
او کمی بعد در توییت دیگری تأکید می‌کند: «دونالد ترامپ همچنان آرزوی یک دیدار دوجانبه را در سر دارد تا هوسش برای یک «توافق ترامپی» ارضا شود. این خیالی باطل است. تنها چارچوب ممکن برای گفتگو، میز مذاکره ۱+۵ که خودش آن را ترک کرده، بازگشت به دوره قبل از سال ۲۰۱۷ و جبران خسارت ایران است».
اعتراض خیابانی مجاز
باوجوداین، بازی تبلیغاتی ترامپ با عبارت «نه، مرسی»، در ایران و توسط مخالفان ظریف، عمدتا در میان بدنه جریان اصولگرای ایران ادامه پیدا کرد؛ تا جایی که پای توییت رئیس‌جمهور آمریکا بروند و بگویند ظریف وزیر خارجه واقعی ایران نیست. این بازی البته به مجلس و نیز به کف خیابان نیز کشیده شد؛ دو جایگاهی که در آن، مخالفت با ظریف یا هر کس دیگری که در جبهه موافقان اصولگرایی نباشد، همواره بی‌هزینه و بی‌محدودیت بوده است.
این حمله در خیابان با حضور در مقابل ساختمان‌های وزارت خارجه برگزار شد. طبق گزارشی که ایسنا داده است، گروهی با تجمع در مقابل ساختمان نه شرقی نه غربی وزارت خارجه، علیه وزیر شعار دادند. ایسنا این شعار‌ها و نوشته‌های روی پلاکارد‌ها را این‌طور فهرست می‌کند: «مرگ بر سازشکار؛ مرگ بر منافق؛ مرگ بر اسرائیل؛ مرگ بر انگلیس؛ ظریف حیا کن، وزارت خارجه را رها کن، ایرانی می‌میرد، ذلت نمی‌پذیرد؛ الله اکبر؛ مرگ بر ضد ولایت فقیه؛ مرگ بر منافق سازشکار؛ نه سازش، نه تسلیم، نبرد با آمریکا؛ حرف ما یک کلام، انتقام انتقام؛ خونی که در رگ ما است، هدیه به رهبر ما است؛ مذاکره با دشمن، خنجرزدن به میهن و...». به طور خلاصه، شعار‌هایی که موضع تکراری ظریف درباره مذاکره را به عنوان چرخشی خائنانه از منافع ایران، منافع نظام و خون شهدا تصویر می‌کند. ایسنا در گزارش خود ادامه می‌دهد: «در این تجمع یک روحانی به نمایندگی از شرکت‌کنندگان صحبت کرد و اظهارات ظریف و پاسخ ترامپ به وی را حقارت‌آمیز خواند و مدعی شد این سخنان اقتدار کشور را زیر سؤال برده است». او گفت: «همه در کشور باید در راستای گرفتن انتقام خون شهید سلیمانی از آمریکا حرکت کنند و همه ما فریاد بزنیم هیهات منا الذله». آتش‌زدن پرچم آمریکا هم از برنامه‌های این مراسم بود که با قرائت بیانیه‌ای به پایان یافت. حضار هنگام خروج، سفارت بریتانیا را هم از شعار «تعطیل باید گردد» بی‌نصیب نگذاشتند.
هیاهوی مجلسی
موضعی که در خیابان خائنانه توصیف شد، در مجلسی که کمتر از یک ماه تا انتخابات فرصت دارد، به درخواست استعفا و برکناری و محاکمه ظریف رسید. حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر، میمه و برخوار، در تذکر شفاهی در جلسه علنی «مواضع شبهه‌ناک» ظریف را مغایر با «مثلت عزت، حکمت و مصلحت» خواند: «آقای ظریف، اگر به عنوان وزیر امور خارجه درک صحیح از شرایط کنونی به‌ویژه بعد از شهادت شهید سلیمانی ندارید که واویلا! اگر دارید و این موضع ناصواب را می‌گیرید، جای بسی تعجب است».
محمدرضا پورابراهیمی، نماینده کرمان، «اظهارنظر‌های سخفیف وزیر امور خارجه» را ناراحت‌کننده دل مردم ایران خواند: «موضوع استیضاح وزیر امور خارجه درباره اظهاراتی که انجام داده است، در دستور کار هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی قرار گیرد». سیدامیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی، نماینده مشهد، پیشنهادی برای «حسن ختام» مجلس دهم داشت: «آیا بهتر نیست که مجلس دهم برای حسن ختام و عاقبت‌به‌خیری که هم شده با یک اقدام مثبت و حرکتی در شأن مجلس برای آلام قلب جریحه‌دار‌شده مردم... از قوه قضائیه بخواهیم طبق قانون مؤاخذه شوند و حتی اخراج وی از وزارت امور خارجه فراهم شود؟». او ادامه داد: «ظاهرا ایشان به دورهمی با آمریکایی‌های جنایت‌کار و تروریست علاقه‌مند هستند».
محمدجواد کولیوند تذکر شفاهی ملایم‌تری داشت: «موضع‌گیری‌های بین‌المللی باید در مسیری قرار گیرد که وحدت ملی را حفظ کند. باید از تفرقه جلوگیری کرد. بعضی موضع‌گیری‌ها به دلخون‌شدن مردم منجر می‌شود. باید از این صحبت‌ها اجتناب کرد». علیرضا سلیمی، نماینده محلات و دلیجان، درباره احتمال خائن‌بودن ظریف خوشبین‌تر بود: «کسی که صحبت از مذاکره با آمریکا می‌کند خائن بوده یا حماقت دارد چطور می‌توان دم از مذاکره زد. آقای ظریف باید صحبت‌هایش را اصلاح کند، چون موضع‌گیری‌ای که دونالد ترامپ هم بعد از آن داشت، برداشت خوبی از آن نشد».
مجتبی ذوالنوری، نماینده قم، اما تعبیر دیگری از حرف ظریف داشت: «والله ما مخالف مذاکره با دنیا نیستیم. ما فقط می‌گوییم کج‌راه نروید و مذاکره را با التماس گدایی نکنید».
هشدار وزارت خارجه درباره دو قطبی «مذاکره-عدم مذاکره»
دیروز وزارت خارجه با بیانیه‌ای به حملات به وزیر واکنش نشان داد. در این بیانیه موضع وزارت خارجه درباره برجام و خروج آمریکا از آن و در ادامه اقدام به ترورش آمده است: «تمامی تلاش آمریکا آن است که موضع برتر ایران یعنی «حمایت از مذاکرات قانونی انجام‌شده در برجام» را از دست ایران خارج کرده و تصویری «ضد مذاکره» از ایران را به نمایش گذارده و نهایتا میز مذاکره غیرقانونی و تحمیلی را جایگزین برجام نماید».
این بیانیه ادامه می‌دهد: «از این رو تاکید بر مذاکرات قانونی در چارچوب کمیسیون مشترک برجام در مقابل مذاکرات خارج از برجام - که دولت قانون‌ستیز آمریکا به‌دنبال آن است - ضرورت داشته و نباید به هیچ وجه این سنگر که از مشروعیت بین‌المللی برخوردار است، به دولت مستکبر و قانون‌گریز آمریکا وانهاده شود». این بیانیه اشاره می‌کند: «برخلاف بعضی سوء‌برداشت‌ها، این موضع نماد قدرت ایران بوده و این ایالات متحده است که مایل است به لطایف‌الحیل میز برجام را که برای خود تله می‌داند برهم زند».
بیانیه وزارت خارجه به «برداشت‌های نادرست» می‌پردازد و هشدار می‌دهد: «ایجاد دوقطبی «مذاکره - عدم مذاکره» در شرایط فعلی سیاست خارجی و فضای انتخاباتی داخلی، اثرات مخرب بر منافع ملی کشور و اعتماد عمومی جامعه خواهد داشت و کسانی که برای مطامع انتخاباتی زودگذر منافع و سرمایه‌های ملی را قربانی می‌کنند مسلما در برابر خدا، مردم و تاریخ باید پاسخ‌گو باشند».
دلواپسان همواره
این موضع‌گیری‌ها و حملات البته برای وزیر خارجه ایران جدید نیست. او از زمانی که از تابوی گفتگو با یک مقام آمریکایی عبور کرد و با جان کری، وزیر خارجه باراک اوباما، در مذاکرات برجام طرف شد، هدف حملاتی این‌چنینی بود؛ از برگزاری همایشی برای اعلام «دلواپسی» درباره روند مذاکرات که عبارت جدیدی به فرهنگ لغات سیاسی ایران افزود، تا درگیری شدید لفظی مهدی کوچک‌زاده، نماینده وقت تهران، در صحن علنی مجلس با ظریف. وقتی محمدجواد ظریف و جان کری در میانه مذاکرات در کشوری ثالث، بخشی از گفتگو‌های خود را در حال قدم‌زدن انجام دادند، موجی از حملات مشابه شکل گرفت که پیاده‌روی ظریف را تخطی از عزت ایران توصیف می‌کرد، البته هیچ‌کدام از این تریبون‌ها واکنشی نشان ندادند، زمانی که خبر‌هایی از تلاش اسرائیل برای شنود در محل مذاکرات رسید و مشخص شد چرا دو وزیر خارجه خیابان را برای گفتگو برگزیدند.
فکت‌شیت‌هایی که وزارت خارجه آمریکا در آن روایت خود را از روند مذاکرات می‌داد، محل ارجاع اصولگرایان در حمله به ظریف و همراهانش بود، تا جایی که روح‌الله حسینیان، دیگر نماینده وقت تهران، با استناد به ادعای بتون‌ریزی در رآکتور در آنها، علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، را به دفن زیر بتون تهدید کرد. اظهارنظر‌های ظریف و معاونانش در صحنه‌های خارجی همواره از سوی مخالفان داخلی‌اش به عنوان فرصت حمله در صحنه داخلی دیده شده است.