رویداد۲۴ روز دوشنبه حساب کاربری عرب زبان بنیامین نتانیاهو در توئیتر، خبری منتشر کرد که هنوز در صدر اخبار و تحلیل‌های رسانه‌ای منطقه‌ای قرار دارد. نخست وزیر اسرائیل مدعی شد که در این روز طی سفری به کشور آفریقایی اوگاندا با عبدالفتاح البرهان، رئیس نهاد انتقالی موسوم به «شورای حاکمیت» سودان دیدار کرد. در پی انتشار وسیع این خبر، سودان این دیدار را با تاخیر تایید کرد.
نتانیاهو در توئیتی نوشت که با دعوت یووری موسوینی، رئیس جمهور اوگاندا، با رئیس شورای حاکمیت ارتشبد عبدالفتاح البرهان در شهر انتبه دیدار کرده و با وی به توافقی بر سر شروع همکاری در زمینه عادی سازی روابط سودان و اسرائیل دست یافته است. نخست وزیر اسرائیل همچنین تصریح کرد که سودان در یک مسیر درست و مثبت گام برمی دارد و آن مسئله را به اطلاع مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، رسانده است. به گفته نتانیاهو، البرهان دنبال کمک به نوسازی کشورش هست و می‌خواهد آن را از انزوا خارج کند.
جنجال در انتبه
این خبر از دو جهت جنجالی شد. اولا، دولت سودان بیانیه‌ای صادر کرد و از این اقدام البرهان اظهار بی اطلاعی کرد. برخی گروه‌های سیاسی سودان، ضمن اعتراض به دیدار البرهان با نتانیاهو، اعلام کردند البرهان از نظر قانونی اختیار انجام چنین دیداری را نداشت. خود البرهان نیز سرانجام اذعان کرد که فراتر از اختیارات خود عمل کرده است. اما مدعی شد که دیدار با نتانیاهو در راستای تامین منافع ملی سودان بود.
سودان بعد از سرنگونی البشیر یک دوره انتقالی چند ساله را تجربه می‌کند. در این دوره، تشکل‌ها و احزاب مدنی در کنار نیرو‌های نظامی حکومت می‌کنند. شورای حاکمیت که البرهان رئیس آن است بخشی از نهاد‌های همین دوره انتقالی است و دنبال جلب کمک اسرائیل برای رفع تحریم‌های آمریکا علیه سودان و نیز حذف نام این کشور از لیست کشور‌های حامی تروریسم آمریکاست. به همین خاطر، نتانیاهو گفته تغییر مسیر سودان را به اطلاع پمپئو رسانده است. منابع رسانه‌ای اسرائیلی نیز می‌گویند البرهان در دیدار انتبه از اسرائیل برای حذف نام سودان از لیست کشور‌های حامی تروریسم درخواست کمک کرده است.
دوم اینکه، دیدار البرهان با نتانیاهو، خشم بسیاری از مردم سودان و کشور‌های عربی را برافروخت. خصوصا که این دیدار در حالی انجام شد که همین اواخر دولت آمریکا با همکاری دولت دست راستی نتانیاهو، طرح صلح ناعادلانه‌ای تحت عنوان «معامله قرن» برای مسئله فلسطین ارائه کرده بود. از همین رو، افکار عمومی جهان عرب، انتظار داشتند که دولت‌های عربی به جای عادی سازی روابط با اسرائیل، معامله قرن را محکوم کنند. اما ناگهان با خبر سازش جدیدی مواجه شدند. سودان حداقل از سال ۱۹۸۹، یعنی بعد از روی کار آمدن نظام اسلامگرای عمر البشیر، با اسرائیل دشمن بود. اما بعد از انقلاب اخیر، که به سرنگونی البشیر منجر شد، سیاست خارجی سودان با تشویق کشور‌هایی مانند امارات، مصر و عربستان تغییر کرد. حتی دیدار البرهان با نتانیاهو نیز با هماهنگی امارات و اطلاع مصر و عربستان انجام شد.
فلسطینی‌ها، دیدار البرهان را خنجری از پشت توصیف کردند. بحث و جدل درباره زمینه‌ها و اهداف دیدار البرهان و نتانیاهو هنوز ادامه دارد و این پرسش را مطرح می‌کند که آیا روند فزاینده عادی سازی روابط میان برخی کشور‌های عربی و اسرائیل بخشی از معامله قرن است؟ هنوز نمی‌توان با قاطعیت گفت که دیدار اوگاندا ارتباطی با معامله قرن دارد یا نه. اما یکی از جوانب این معامله، عادی سازی روابط کشور‌های عربی با اسرائیل است. مثلا، طبق معامله قرن، کشور‌های نفت خیز عربی باید میلیارد‌ها دلار در کشور فلسطین جدید سرمایه گذاری کنند. امری که بدون عادی سازی روابط با اسرائیل ممکن است مقدور نباشد.
نکته قابل توجه این است که به رغم اینکه کشور‌های عربی در سطح رسمی - مانند آنچه در اتحادیه عرب رخ داد - با معامله قرن مخالفت می‌کنند، اما همچنان گام‌هایی برای عادی سازی روابط با اسرائیل برمی‌دارند و اسرائیل نیز تلاش‌ها در این خصوص را تشدید کرده است. به موازات دیدار با البرهان، اسرائیل به کشور مراکش نیز پیشنهادی برای عادی سازی روابط داده است. طبق برخی گزارش‌های رسانه ای، نتانیاهو به پادشاه مراکش پیشنهاد داده که آمریکا، حاکمیت این کشور بر منطقه مورد منازعه «صحرای غربی» را به رسمیت بشناسد و در مقابل، مراکش روابطش با اسرائیل را کاملا عادی و از سفر نتانیاهو به مراکش استقبال کند. این پیشنهاد هنوز اجرایی نشده و تلاش‌ها در این خصوص هنوز ادامه دارد.
عادی سازی با اعراب و افزایش هماهنگی علیه ایران
نکته حائز اهمیت در این روند، این است که عادی سازی فزآینده روابط میان برخی کشور‌های عربی با اسرائیل در حالی اتفاق می‌افتد که تحرکاتی برای افزایش هماهنگی‌ها علیه ایران در منطقه انجام می‌شود. همزمان با جنجال البرهان، وبگاه خبری آمریکایی آکسیوس به نقل از مقامات اسرائیلی و آمریکایی مدعی شد که در ۱۷ دسامبر گذشته دیداری سری میان مقامات اسرائیل، امارات و آمریکا در کاخ سفید برگزار شده که هدف آن هماهنگی علیه ایران و تسهیل عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشور‌های عربی است.
از همین رو، به نظر می‌رسد روند رو به رشد عادی سازی روابط کشور‌های عربی با اسرائیل، بخشی از یک پازل گسترده‌تر در چارچوب دشمنی با ایران است. چون یکی از مهمترین دلایل نزدیکی اعراب با اسرائیل، دشمنی مشترک با ایران است. امری که در کنفرانس ورشو در فوریه ۲۰۱۹ و بسیاری مناسبت‌های دیگر آشکار شد. افزون بر این، محافل رسانه‌ای اسرائیل در بزرگنمایی دیدار البرهان، ادعا می‌کنند که سودان از ایران فاصله گرفته و به اسرائیل نزدیک شده است.
به گفته آکسیوس، در دیدار سه جانبه کاخ سفید، مقاماتی نظیر رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی آمریکا، و معاونش ویکتوریا کوتس، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، مئیر بن شابات، مشاور امنیت ملی اسرائیل و یوسف العتیبه، سفیر پرنفوذ امارات در واشنگتن حضور داشتند. در همین جلسه، مسئله امضای پیمان عدم تجاوز میان اسرائیل و امارات به عنوان یک گام اولیه در مسیر عادی سازی روابط دیپلماتیک میان دو طرف مطرح شده است. نتانیاهو که با اتهامات فساد مواجه شده و انتخابات جدیدی پیش رو دارد، به سختی تلاش می‌کند که از طریق عادی سازی روابط با کشور‌های عربی، موقعیت انتخاباتی خود را تقویت کند.