دکتر قائمی دبیر انجمن ویروس‌شناسی ایران در این گفتگو به آخرین ادعا‌ها و نتایج مطرح شده پیرامون بیماری کرونا پاسخ داد: آیا برخی گروه خونی‌های در برابر کرونا آسیب‌پذیرترند؟ چرا مردان بیشتر از زنان در ابتلا به کرونا تلفات می‌دهند؟
رویداد۲۴ در چند هفته گذشته بدون تردید محدودترین کنش‌های انسانی در جوامع و کشور‌های مختلف به بحث ویروس کووید ۱۹ یا کرونا ارتباطی عمیق پیدا کرده و کمتر حوزه‌ای را می‌توان یافت که به نوعی درگیر در بحث شیوع این بیماری ناشناخته و کشنده نباشد. در این میان، به صورت روزانه مطالعات و نتایجی پیرامون درمان و ابعاد مختلف این بیماری ویروسی منتشر می‌شود. در راستای پی‌گیری صحت و راستی‌آزمایی واپسین نتایج و ادعا‌های مطرح شده پیرامون ویروس کرونا با دکتر امیر قائمی، دبیر انجمن ویروس‌شناسی ایران و دانشیار انستیتو پاستور گفتگویی اختصاصی انجام داده است که در ادامه پاسخ‌های وی آمده است.
این روز‌ها برخی ادعا‌ها نیز پیرامون آسیب‌پذیر بودن برخی گروه‌های خونی همانند گروه خونی A در برای ویروس کرونا مطرح شده، این مساله را تا چه اندازه دارای اعتبار ارزیابی می‌کنید؟در پاسخ به این پرسش می‌توان به یکی از تحقیقاتی که اخیرا انجام گرفته اشاره کرد. در مطالعه‌ای ارتباط گروه‌های خونی متفاوت در سیستم ABO در بیش از ۲۱۰۰ بیمار آلوده با ویروس کرونا در بیمارستان‌های شهر ووهان و شنژن در قیاس با افراد سالم مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داده که افراد مبتلا به گروه A درصد بیشتری از افراد مبتلا به عفونت ویروس کرونا هستند و افراد با گروه خونی O درصد پایین از افراد آلوده را نشان دادند. استدلالی که محققین این بررسی ارائه نمودند به احتمال وجود برخی آنتی بادی‌های مشخص در خون است که بعنوان دلیل این تفاوت آسیب‌پذیری اشاره کردند. ادعای مطرح شده بر پایه یک مطالعه مقدماتی در جمعیت افراد آلوده ارائه شده است و پایه علمی مناسبی تاکنون برای آن ارائه نشده است؛ بنابراین هر چند دلیلی برای نگرانی بیشتر افراد دارای گروه خونی A نسبت به سایر گروه‌های خونی نیست، اما می‌تواند سرآغاز مطالعاتی در این حوزه در آینده برای محققین گردد.
برخی فرضیات دیگر پیرامون ابتلای بیشتر مرد‌ها نسبت به زنان تا چه اندازه مورد تایید است؟در بررسی‌هایی که اخیرا توسط اداره کنترل و پیشگیری چین منتشر شده است تقریبا میزان آلودگی زنان و مردان مشابه ارزیابی شده است. تفاوت اصلی که برای مردان و زنان گزارش شده میزان بیشتر مرگ و میر در مردان است. در همین حال نسبت مشابهی اخیرا در ایتالیا نیز از نظر تعداد مرگ و میر مورد تایید قرار گرفته است. هر چند که در ایتالیا میزان آلودگی مردان از زنان نیز بالاتر بوده است. در جمع بندی این نتایج به گفته محققین دانشگاه جان هاپکینز، جنسیت نیز همانند سن می‌تواند به‌عنوان ریسک فاکتوری برای ویروس کرونا در نظر گرفته شود که دلایل این ادعا را قوی بودن سیستم ایمنی در زنان نسبت به مردان، رعایت رفتار‌های بهداشتی بیشتر در زنان نسبت به مردان و وجود رفتار‌هایی مثل استعمال سیگار در مردان بیشتر از زنان منتسب نموده‌اند. هورمون جنسی استروژن و ژن‌های مرتبط با ایمنی در کروموزوم ایکس که در زنان دو عدد و در مردان یک عدد وجود دارد، از عوامل موثر در تقویت ایمنی در زنان نسبت به مردان می‌باشند که می‌تواند تاییدی بر این فرضیه باشد.
نقش جنسیت در میزان مرگ و میر قبلا در بیماری‌های سارس و مرس که هم خانواده ویروس کرونا هستند نیز نمایان شده بود بطوری که آمار حکایت از مرگ و میر ۵۰ درصد بیشتر مردان در قیاس با زنان در سال ۲۰۰۳ در هنگ کنگ داشته‌اند که به نوعی دیگر تاییدی بر این فرضیه است.
آیا همچنان فرضیه بدون خطر بودن ویروس کرونا برای بچه‌های خردسال مورد تایید است؟بررسی‌های متفاوت که تاکنون بر روی میزان آسیب‌پذیری رده‌های متفاوت سنی با عفونت‌هایی تنفسی به‌خصوص آنفلوانزا و ویروس کرونا انجام پذیرفته، نشان داده‌اند که میزان عفونت در کودکان کمتر از سایر رده‌های سنی است و با علائم خفیف‌تری عفونت را بروز می‌دهند که این مسئله در کودکان زیر دوسال که شیر مادر تغذیه می‌کنند بیشتر مشاهده می‌شود. در گزارشی که اخیرا توسط آکادمی کودکان ایالات متحده منتشر شده است از بین ۲۲۰۰ کودک مبتلا به ویروس کرونا حدود ۹۰ درصد دارای علائم خفیف و متوسط یا بدون علامت بوده‌اند. لازم به ذکر است که حدود ۶ درصد از این کودکان معادل ۱۲۵ کودک نیز در این بین علائم شدید با درگیری چندین بافت از جمله ریه‌ها، قلب و کلیه‌ها و یک مورد مرگ را نیز نشان داده‌اند. دلیل عفونت پایین‌تر و آمار مرگ‌ومیر پایین‌تر در کودکان با توجه به ایمنی رو به تکاملاشان هنوز به روشنی مشخص نشده است، اما یکی از فرضیاتی که در این خصوص مطرح شده است به گیرنده ویروس کووید-۱۹ می‌تواند مرتبط باشد بنام آنزیم مبدل آنژیوتنسین angiotensin converting enzyme II, or ACE۲ بنحوی که این گیرنده در کودکان در میزان پایین‌تر و به شکلی متفاوت وجود داشته باشد که سبب آسیب پذیری پایین‌تر کودکان در برابر آن عفونت گردد که البته این فرضیه تایید نشده نیاز به بررسی در آینده دارد.
این نکته حائز اهمیت است که کودکان با علائم خفیف یا حتی بدون علامت نقش مهمی بعنوان ناقل برای انتقال ویروس به سایر رده‌های سنی می‌توانند ایفا نمایند که از آن‌ها به‌عنوان گسترش دهنده قوی (super spreader) نام برده شده است.
شکل: میزان مرگ و میز در گروه‌های متفاوت سنی در چین (منبع: اداره کنترل و پیشگیری از بیماری چین)
انتخاب: یکی دیگر از ادعا‌های مطرح شده از سوی استرالیایی‌ها بوده که مدعی کشف ژنوم ویروس کرونا شدهاند. این امر چه تاثیری در نتیجه درمان کرونا و کشف واکسن این بیماری دارد؟تاکنون بالغ بر ۸۰ ویروس کووید-۱۹ از سراسر دنیا تعیین توالی شدهاند و ژنومشان بصورت آنلاین در دسترس محققان قرار گرفته است. مطمئنا شناسایی و آنالیز ژن‌های متفاوت ویروس و بررسی ویژگی‌های مولکولی ویروس نقش شایانی در توسعه درمان و واکسن برای این ویروس می‌توانند ایفا نمایند و هر چه این مطالعات عمیق‌تر شوند با اطمینان بیشتری می‌توان در خصوص کارایی واکسن‌های طراحی شده قضاوت کرد. از سوی دیگر شناخت ژنوم ویروس کووید-۱۹ شواهدی در خصوص منشا ویروسی که امروزه با آن مواجه هستیم را در اختیار بشر قرار داده است و نشان داده است که این ویروس دارای قرابت ۹۶ درصدی با ویروس کرونا خفاش از جنس رینولوفوس می‌باشد.
انتخاب: مصونیت جمعی (گله‌ای) تا چه اندازه می‌تواند در پیشگیری از ویروس کرونا موثر باشد؟ایمنی جمعی یا Herd Immunity واژه‌ای است که هنگامی رخ می‌دهد که تعداد مکفی از انسان‌ها در جمعیت با ویروس مواجه و آلوده می‌شوند و سبب کند شدن یا توقف انتشار و سرایت ویروس می‌شوند. این امر در صورتی محقق می‌گردد که عفونت مجدد امکان‌پذیر نباشد. چون در این صورت ایمنی جمعی اثرگذار نخواهد بود و عملا سناریوی مناسبی نیست. تاکنون مواردی از عفونت مجدد دیده شده است، اما اینکه این عفونت ناشی از عفونت راجعه و عدم بهبودی کامل است نامشخص است. عدم وجود دانش کافی در خصوص میزان پایداری ایمنی در افراد بهبود یافته و میزان ایمنی در این افراد از دیگر نکاتی است که امکان پاسخ مناسب به ایمنی جمعی را در این مقطع ناممکن می‌سازد و نیاز به تحقیقات بیشتر برای این منظور وجود دارد.
چه میزان می‌توان به تولید واکسنی موثر در آینده امیدوار بود؟خبر خوب در خصوص ویروس‌های کووید-۱۹ که تاکنون توالی ژنومشان مشخص شده است این مسئله است که بیش از ۸۰ ویروسی که توالی ژنومشان مشخص گردیده است شباهت‌های زیادی با هم نشان می‌دهند و این مسئله شانس موفقیت در زمینه توسعه واکسنی موثر را در آینده افزایش می‌دهد. نکته مهم در خصوص ویروس‌های خانواده ویروس کرونا این بود که با توجه به اینکه ژنومشان از جنس RNA می‌باشد احتمال ایجاد تنوع و تغییر در این دسته ویروس‌ها بیشتر می‌باشد که این مسئله می‌توانست بر نگرانی‌ها برای توسعه واکسن موثر برای این عامل بیفزاید، اما خوشبختانه تغییرات محدود ویروس‌های کووید ۱۹ تاکنون زمینه مناسبی برای توسعه واکسن در آینده را می‌تواتند فراهم آورد.
انتخاب: اخیرا آمریکا مدعی شده که کیت ۴۵ دقیقه‌ای برای تشخیص ویروس کرونا را تولید کرده است. این موضوع نیز تا چه اندازه مورد تایید است؟کیت مورد اشاره که توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده تایید شده است در صورت وجود حساسیت لازم می‌تواند سرعت تشخیص موارد مشکوک را افزایش دهد و در قطع زنجیره انسانی موثر باشد. هر چند برای قضاوت کامل باید منتظر بود تا جزئیات و نحوه عملکرد آن مشخص شود.
سخن پایانی با مردم؟
درپایان علاقمند هستم تا نکات کلیدی سخنرانی اخیر تدروس آدهونام، مدیر سازمان بهداشت جهانی در خصوص ویروس کرونا را ارائه نمایم.
- شهر ووهان، که محل آغاز شیوع بیماری در چین بود، برای نخستین بار هیچ نمونه مبتلایی جدیدی گزارش نکرد و این دستاورد را باید جشن گرفت.
- گرچه سالمندان در بالاترین سطح از خطر ابتلا و آسیب قرار دارند، اما ما به این نتیجه رسیده‌ایم که جوانان نیز از خطر برکنار نیستند. آمار کشور‌های مختلف جهان نشان می‌دهد که افراد زیر ۵۰ سال سهم قابل توجهی را در میان بیماران نیازمند بستری داشته‌اند.
-پیام من به جوانان این است که شما آسیب‌ناپذیر نیستید. ویروس کرونای ۲۰۱۹ می‌تواند شما را برای هفته‌ها بستری کند و حتی شما را بکشد حتی اگر بیمار نیستید، انتخاب شما برای رفتن یا نرفتن به جایی، می‌تواند در مرگ یا زندگی فرد دیگری موثر باشد.
- نکته کلیدی در شکست کووید ۱۹ همبستگی انسان‌های مختلف در هر سن و نژاد است.
- می‌دانیم که زندگی خانواده‌ها دچار تغییرات چشمگیری شده است. خانواده من نیز مستثنی نیستند و به دلیل بسته شدن مدارس دختر من به صورت آنلاین در کلاس‌هایش شرکت میکند. در طول این دوره دشوار، لازم است که مراقب سلامت جسمانی و روانی خود باشید.
- نخست تغذیه سالمی داشته باشید. این کار به سیستم ایمنی شما کمک میکند که به درستی عمل کند.
- نوشیدنی‌های قنددار و مضر را به حداقل برسانید.
- سیگار نکشید. کشیدن سیگار باعث می‌شود در صورت ابتلا به ویروس، به بیماری سختی دچار شوید.
- ورزش کنید. سازمان بهداشت جهانی نیم ساعت فعالیت فیزیکی روزانه را برای بزرگسالان و یک ساعت فعالیت فیزیکی روزانه را برای کودکان توصیه میکند.
- اگر قوانین محلی و ملی‌تان اجازه می‌دهد برای پیاده روی یا دوچرخه سواری به بیرون بروید، در حالی که فاصله خود را با اطرافیان حفظ می‌کنید. اگر ناگزیرید که در خانه بمانید ورزش کنید.
- اگر در خانه کار می‌کنید به مدت طولانی در یک موقعیت ننشینید. به ازای هر سی دقیقه، سه دقیقه به خود استراحت دهید.
-موسیقی گوش دهید، کتاب بخوانید و بازی کنید.
- اگر مضطرب می‌شوید اخبار را زیاد دنبال نکنید. اطلاعات خود را روزی یک یا دو دفعه از منابع قابل اتکا دریافت کنید.
ویروس کرونای ۲۰۱۹ چیز‌های زیادی را از ما می‌گیرد، اما به ما این فرصت را بخشیده که زیر لوای انسانیت در کنار هم بایستیم، با هم کار کنیم، با هم بیاموزیم و با هم رشد کنیم.