در این بین زنان و کودکان فاقد شناسنامه قربانیان بی‌چون و چرای این وضعیت موروثی هستند. «زیور» نیز یکی از همین کودکان است. او همراه با پدر و مادر پیرش در کنار عروس‌ها و داماد‌ها و نوه‌های خانواده در خانه‌ای کوچک در یکی از روستا‌های حاشیه‌ای تهران زندگی می‌کند. هیچکس نمی‌داند دقیقا چه زمانی به دنیا آمده و چند سال دارد. حدودا ۱۰ یا ۱۱ ساله است. یک شب در کنار خانواده می‌خوابد و فردا صبح هیچ اثری از او نیست و هیچ کس نمی‌داند که چه بر سر این کودک آمده است. ماجرا به همین سادگی تمام و «زیور» ناپدید می‌شود.
نهادهای مسئول به ماجرای گم شدن کودک بی‌شناسنامه ورود نکرد
مرضیه محمد حسنی مدیرعامل انجمن یاریگران خورشید ماجرای زیور را اینگونه برای رویداد۲۴ تعریف می‌کند: چند روز پیش که برای یکی از زنان فاقد شناسنامه تحت پوشش انجمن بسته ارزاق بردیم داستان این دختربچه را برای ما تعریف کرد. حقیقت آن است که این خانم عروس خانواده و زیور نیز خواهرشوهر او بوده است.
وی ادامه می‌دهد: پدر و مادر زیور و خود او تحت پوشش ما نبودند و ما شناخت زیادی از آن‌ها نداشتیم. وقتی عروس خانواده ماجرا را برایمان ماجرا را تعریف کرد متوجه شدیم این اتفاق یک سال پیش افتاده است.
مدیرعامل انجمن یاریگران خورشید اضافه می‌کند: پدر و مادر این دختر پیر و هوش و حواس درست و حسابی هم ندارند هستند و تا جایی که می‌دانیم زیور آخرین فرزند آنهاست. خانواده اعلام کرده که کودک دزدیده شده است. ظاهرا پلیس هم به این دلیل که کودک و خانواده فاقد شناسنامه هستند رسیدگی لازم را نکرده و حتی پرونده‌ای نیز در اینباره تشکیل نشده است.
این فعال اجتماعی با تاکید براینکه ما در حال حاضر جزئیات زیادی از این موضوع نمی‌دانیم و به دلیل فرهنگ حاکم بر این منطقه مردم هم به سختی اطلاعاتی در اختیار ما قرار می‌دهند، عنوان می‌کند: روایات مختلفی در اینباره به گوش ما رسیده است. برخی می‌گویند دختر ربوده شده و به کشور افغانستان برده شده است، اما هیچ مدرکی در این خصوص وجود ندارد.
وی می‌افزاید: روایت دیگر هم این است که کودک توسط یکی از آشنایان فروخته شده که با توجه به شناختی که ما داریم به نظر می‌رسد طرح این موضوع به دلیل دلیل اختلافات خانوادگی باشد. ما در حال تحقیق هستیم تا مشخص شود آیا واقعا دزدی رخ داده یا اینکه خانواده دختر را شوهر داده‌اند و برای اینکه بد نشود داستان دزدی را مطرح کرده‌اند، زیرا پیش از این هم پرونده‌هایی داشتیم که خانواده اعلام کرده‌اند فرزندشان دزدیده شده است بعد مشخص شده که دختر خود را فروخته‌اند یا شوهر داده‌إند ما هنوز نمی‌دانیم حقیقت ماجرا چیست؟
وی می‌گوید: افراد فاقد شناسنامه با مشکلات زیادی مواجه هستند، آن‌ها از هیچ حقوق اجتماعی برخوردار نبوده و فرزندان‌شان حتی از آموزش نیز بهره‌ای نمی‌برند. ازدواج آن‌ها هیچ جا ثبت نمی‌شود؛ لذا زنان فاقد شناسنامه از هیچ حقوقی حتی مهریه برخوردار نیستند این درحالی است که کودکان دختر در این خانواده در ازای پول شوهر داده می‌شوند. اگر درباره این افراد جرمی رخ دهد یا خودشان مرتکب جرم و بزه شوند قابل پیگیری نیست. اگر این کودکان گم شوند، مورد آزار و تجاوز قرار بگیرند بازهم قابل پیگیری نیست، زیرا فاقد هویت هستند.
این فعال اجتماعی با تاکید براینکه در حالت کلی وضعیت اتباع بیگانه در کشور ما از وضعیت افراد فاقد شناسنامه بسیار بهتر است، توضیح می‌دهد: حتی اتباعی که مدرک هم ندارند شرایط بهتری دارند. ما کودکانی داریم که تبعه خارجی بوده و بدون مدرک هویتی به اداره اتباع رفته برگه تایید می‌گیرند و ثبت نام می‌کنند حتی از بچه‌های تحت پوشش ما افرادی بودند که تعیین سطح شدند و سرکلاس درس متناسب با سطح‌شان حضوریافتند و تحصیل کردند. اما بچه‌های ایرانی فاقد شناسنامه چنین امکانی ندارند و ثبت نام آن‌ها تنها در برخی مراکز خاصی که در مناطق حاشیه‌ای یا روستایی قرار دارند آنهم با سختی بسیار انجام می‌شود.
خود را تبعه بیگانه معرفی می‌کنند تا درس بخوانند
مدیرعامل انجمن یاریگران خورشید می‌گوید: برخی از افراد فاقد شناسنامه به‌خصوص آن‌هایی که به لحاظ چهره شبیه به اتباع افغانستان هستند ناچارند به نام اتباع در مدارس ثبت نام کنند. اما این اتفاق از آن جهت بد است که اگر فردی در این بین مرتکب جرم شود قابل پیگیری نیست. بدترین اتفاق برای کودکان و زنان فاقد شناسنامه آن است که کودک‌آزاری و همسرآزاری که رخ می‌دهد به دلیل نبود هویت و شناسنامه پیگیری نمی‌شود مگر در مواردی که سمن‌ها ورود کنند و بنا به قدرتی که آن سمن دارد ممکن است بتواند برخی از پرونده‌های کودک‌آزاری مرتبط با این افراد را به جایی برساند.
محمد حسنی گروه دیگر افراد فاقد شناسنامه را کودکان متولد از ازدواج‌های موقت معرفی کرده و می‌افزاید: معمولا این پدران یا زیربار مسئولیت فرزند ناشی از این ازدواج نمی‌روند یا مادر و فرزند را ترک کرده و ردی از آن‌ها پیدا نمی‌شود که این موارد وقتی مادر از افراد فاقد شناسنامه است شدت بیشتری می‌یابد. در برخی موارد با دوندگی زیاد ممکن است بتوانیم به نام مادر برای کودک شناسنامه بگیریم. اخذ شناسنامه برای این کودکان به مراتب راحت‌تر از کودکان خانواده‌های فاقد شناسنامه است.
وی با بیان اینکه برخی از زنان فاقد شناسنامه‌ای که در حاشیه تهران زندگی می‌کنند به دلایل مختلف از شهر و زادگاهشان فرار کرده‌اند، توضیح می‌دهد: مهمترین علت فرار آنان مرتبط به آزار‌های خانواده شوهر است به این معنی که در فقدان یا فوت همسر یا به شدت مورد آزار خانواده همسر قرار می‌گرفتند یا طبق رسوم باید به عقد برادر همسر درآیند برای رهایی‌ای این شرایط از محل زندگی خود فرار کرده و به حاشیه تهران پناه می‌بردند. حال وقتی به این افراد می‌گوییم که برای گرفتن شناسنامه باید به محل تولد خود بروند و استشهاد جمع کنند این زنان به شدت ترسیده و اقدام نمی‌کنند لذا این قانون هم مانعی بر سر راه دریافت شناسنامه از سوی این افراد است. ای کاش می‌شد این افراد می‌توانستند از محل زندگی فعلی خود استشهاد جمع کنند.