رویداد۲۴ پنج سال قبل با امضای برجام و گشایش‌های بین‌المللی، تهران محلی برای مذاکرات اقتصادی فعالان اقتصادی ایرانی و خارجی شده بود. این ماه‌عسل دوام زیادی نداشت و دیپلماسی تجاری ایران بعد از خروج آمریکا از برجام دوران پرافت‌‌و‌خیزی را تجربه می‌کند.
در حال حاضر فعالیت‌های بین‌المللی تجاری ایران در بدترین شرایط است. بر اساس آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس، تمرکز تجارت ایران روی کشورهای محدودی است؛ این در حالی است که تعداد کشور‌هایی که در دهه هشتاد تا ۸۰ درصد از درآمد‌های صادراتی ایران را تامین می‌کردند، ۲۳ کشور بود که در دهه ۹۰ این تعداد به ۹ تا ۱۰ کشور تقلیل پیدا کند.
در این میان تمرکز شدید در بازارهای هدف صادراتی به خصوص در سه کشور امارات متحده عربی، چین و عراق از میان ۱۴۷ کشور مقصد صادراتی در سال ۱۳۹۷ باعث شد که تنها ۵۴ درصد از ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران به این سه کشور اختصاص پیدا کرد.
در حال حاضر بیشترین صادرات غیرنفتی ایران را عمدتا مواد خامی تشکیل می‌دهند که در سبد صادراتی از ارزش افزوده کمی برخوردارند. محصولات معدنی، محصولات شیمیایی و صنایع وابسته به آن از سال ۱۳۸۶ جزء دو قسمت نخست ارزآورترین کالاهای صادراتی غیرنفتی هستند که تا پایان سال ۱۳۹۷ در همین موقعیت باقی ماندند.
گروه مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد مانند کائوچو و سایر اشیاء نیز از سال ۱۳۹۰ به دو گروه نخست ارزآور پیوسته است؛ به‌طوری که در پایان سال ۱۳۹۷ نزدیک به دو سوم درآمد ارزی از محل صادرات این سه گروه تامین شد.
بیشتر بخوانید: امارات جایگزین عراق/ صادرات ایران در دوران کرونا چگونه است؟
به گزارش رویداد۲۴ تمرکز بالای واردات به کشورهای کمی محدود شده و حدود ۴۳ درصد واردات طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ از سه کشور چین، امارات و کره جنوبی بالغ بر ۷۰ درصد بوده است.
در حال حاضر سهم کالاهای اساسی از کل واردات به بالاترین حد خود طی ۸ سال گذشته رسیده که یک علت مهم آن می‌تواند سیاست ارزی و اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به این کالا‌ها باشد.
ارزش دلاری صادرات غیرنفتی طی سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۷ از ۴/۲ میلیارد دلار به ۴۴/۷ میلیارد دلار رسیده است. به عبارت دیگر، طی هفده سال، ارزش دلاری صادرات غیرنفتی با نرخ رشد متوسط سالیانه ۱۶/۲۳ درصد ۱۰/۶ برابر شده است.
بررسیهای آماری نشان می‌دهد در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۷ تعداد بازارهای صادراتی افت داشته است. در سال ۱۳۸۷ بیشترین بازار صادراتی از نظر تعداد ۱۷۰ کشور بوده و کمترین آن هم مربوط به سال ۱۳۹۳ با ۱۴۰ کشور است. با این حال، روند کلی نشانگر کاهش تعداد کشور‌ها یا بازارهای هدف در این سال‌هاست.
ایران در سال گذشته ۱۳۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تن کالاهای غیرنفتی به ارزش ۴۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار صادر کرد. بیشترین تجارت ما با کشورهای آسیایی و همسایگان که از مهمترین شرکای تجارت خارجی محسوب می‌شوند، صورت گرفته است؛ به طوری‌که پارسال، کشورهای چین با ۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، عراق با ۸ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار، ترکیه با ۵ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار، امارات عربی متحده با ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، افغانستان با ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار و سایر کشور‌ها با ۱۰ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار واردات، بزرگترین کشورهای واردکننده کالاهای غیرنفتی از ایران بودند.
چین با صادرات ۱۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، امارات عربی متحده با ۸ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار، ترکیه با ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، هند با ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و آلمان با ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار بیشترین کالا‌ها را پارسال به ایران فرستاده‌اند.
بررسی کالاهای وارداتی نیز نشان می‌دهد که بیش از ۸۵ درصد واردات کشور در پارسال، مواد اولیه یا واسط مورد نیاز کارخانجات و بخش تولید یا ماشین آلات تولیدی را تشکیل می‌دهد و در همین مدت، علاوه بر ذخایر راهبردی، ۲۵ میلیون تن کالای اساسی و نهاده‌های تولید و نهاده‌های دامی وارد کشور شده که این امر، نقش مهمی در تعادل‌بخشی به بازار و جلوگیری از تکانه‌های شدید اقتصادی در سال گذشته داشته است.
بنابر اعلام مقام عالی گمرک در سال گذشته تراز بازرگانی کشور منفی و با احتساب صادرات برق و خدمات فنی و مهندسی، مثبت بوده با این‌حال هر تُن کالای وارداتی ۱۲۲۰ دلار ارزش داشت، در حالی‌که ارزش هر تن کالای صادراتی ایران فقط ۳۰۹ دلار بود. این درحالی است که بنا بر آمار در سال ماقبل آن (۹۷) متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی ۱۳۳۰ دلار و قیمت متوسط هر تن کالای صادراتی در آن سال ۳۷۸ دلار بوده است.
با توجه به تجربه روند کاهشی ارزش صادرات در سال ۹۸ نسبت به ۹۷ با وجود رشد وزنی آن که حکایت از صادرات منابع و مواد خام به‌جای بهره‌مندی و به‌کارگیری از تولید صادرات‌محور و صادرات محصول با ارزش‌افزوده بالا دارد و پیش‌بینی کاهش شدید واردات و تکیه بازار داخل بر محصولات تولیدی در سال جاری، انتظار می‌رود تجارت خارجی ایران در ۹۹ نیز روندی مشابه داشته و البته از آنجا که احتمالا سهم صادرات کشور به سبب عدم سرریز نیاز داخلی کمتر خواهد بود.