رویداد۲۴ واکنش‌ها به تصمیم دادگاه عالی ترکیه در لغو حکم موزه بودن بنای ایاصوفیه و تبدیل آن به مسجد، همچنان ادامه دارد. «رجب طیب اردوغان» رییس جمهور ترکیه بدون توجه به درخواست جامعه جهانی، تصمیم خود را عملیاتی و اعلام کرد برای این کار از «حق حاکمیت سرزمینی اش» استفاده کرده است.
اردوغان روز شنبه هفته جاری در یک برنامه ویدئو کنفرانسی ضمن قرائت بیانیه‌ای در این زمینه به واکنش‌ها پاسخ داد و گفت: کسانی که هیچ کاری برای توقف اسلام هراسی در جهان و کشورهایشان نمی‌کنند امروز به ترکیه برای استفاده از حق حاکمیت سرزمینی‌اش می‌تازند.
اردوغان اعلام کرد که این تصمیم مربوط به مسائل داخلی ترکیه است و دیگران باید به این تصمیم احترام بگذارند. وی با تاکید بر اینکه، ایاصوفیه جایی است که محمد الفاتح سلطان عثمانی پس از فتح استانبول نخستین نماز جمعه را در آن خوانده، گفت: مردم ترکیه تصمیم گیر اصلی درباره وضعیت ایاصوفیه هستند نه دیگران. این امری داخلی است و کشورهای دیگر باید به تصمیم گرفته شده احترام بگذارند.
دیوان عالی ترکیه روز جمعه گذشته (۲۰ تیر) با لغو حکم موزه بودن بنای ایاصوفیه، کاربری اصلی آن را «مسجد» خواند و اعلام کرد: ایاصوفیه به عنوان مسجد در سند ثبت شده و این قابل تغییر نیست. این بنا در ورودی تنگه بسفر قرار دارد.
اردوغان با اعلام اینکه هزینه ورودی ایاصوفیه برای بازدیدکنندگان از این بنا مجانی خواهد شد، گفت: این مسجد هم مانند تمام مساجد دنیا، درهایش به روی همه مردم چه مسلمان و چه غیر مسلمان باز است. ایاصوفیه به عنوان یکی از آثار تاریخی جهان، وارد وضعیت جدیدی شده و قرار هست آغوشش را به روی همه باز کند.
یادگاه امپراتوری روم شرقی و شاهکار معماری بیزانسی
ساختمان عظیم ایاصوفیه ۱۵۰۰ سال پیش به عنوان کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس در زمان امپراتوری کنستانتین دوم یا به روایتی کنستانتین کبیر در کنار محل قصر پادشاهی ساخته شد. این بنا در واقع یادگاه امپراتوری روم شرقی و شاهکار معماری بیزانسی است. پس از فتح استانبول به دست سلطان محمد فاتح، او دستور داد که کلیسای ایاصوفیه به مسجد تبدیل شود. دولت سکولار آتاتورک در سال ۱۹۵۳ تصمیم گرفت این بنا را به موزه تبدیل کند به همین منظور فرش‌های بنا را برداشت.
اردوغان برای دومین بار در تاریخ ۱۵۰۰ ساله ترکیه، روز جمعه دستور داد تا بنای ایاصوفیه به مسجد تبدیل شود و اعلام کرد این بنا برای عبادت مسلمانان باز است. اولین نماز جماعت در مسجد ایاصوفیه روز جمعه خوانده شد.
علی عرباس رییس امور مذهبی ترکیه در این باره گفت: از آنجایی که در اسلام استفاده از تصاویر افراد در مسجد حرام است، مقامات برای پوشاندن تصاویر از نورپردازی و پرده استفاده کرده‌اند که بعد از برگزاری مراسم نماز این پرده‌ها برای بازدید کنندگان کنار خواهد رفت.
واکنش‌های بین المللی به تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد
این اقدام اردوغان واکنش‌هایی را در جهان به همراه داشت. اردوغان در حالی تصمیمش برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد را عملیاتی کرد که آمریکا، متحد ترکیه در ناتو و روسیه، متحد ترکیه در سوریه نسبت به این اقدام اعتراض داشتند.
پیشتر، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، در بیانیه‌ای از دولت ترکیه خواست بنای ایاصوفیه را به صورت موزه حفظ و از تبدیل آن به مسجد خودداری کند.
وی در این بیانیه‌ای از دولت ترکیه خواست که همچنان ایاصوفیه را به عنوان نمونه‌ای از تعهد خود برای احترام به سنت‌های دینی و تاریخ متنوعی که به جمهوری ترکیه کمک کرده است حفظ و اطمینان حاصل کند که این بنا در دسترس همگان باقی خواهد ماند.
الکساندر گروشکو معاون وزیر خارجه روسیه روز شنبه تاسف مسکو از این اقدام را اعلام کرد و به آژانس خبری اینترفکس گفت: این کلیسا شاید در سرزمین ترکیه واقع شده باشد، اما بی‌شک یک میراث جهانی است.
یونان اقدام ترکیه را تقبیح کرد و آن را اقدامی تحریک آمیز علیه جامعه مسیحیان جهان خواند. فرانسه نسبت به این اقدام ابراز تاسف کرد و آمریکا آن را نا امید کننده خواند. یونان و فرانسه هر دو اقدام ترکیه را خلاف سکولاریسم جاری در قانون اساسی این کشور می‌دانند.
شورای جهانی کلیسا‌ها در یادداشتی به اردوغان تاسف خود را اعلام کرد و از او خواست تا در تصمیمش تجدید نظر کند. پاپ فرانسیس، پاپ واتیکان روز یکشنبه در نماز هفتگی خود چند دقیقه سکوت کرد و گفت: وقتی به ایاصوفیه فکر می‌کنم بسیار ناراحت می‌شوم.
آردی ازولای دبیرکل یونسکو در واکنش به این اقدام، ایاصوفیه را یکی از اماکن تاریخی ثبت شده در یونسکو خوانده و نسبت به اقدام ترکیه ابراز تاسف کرده است. او به سی ان ان گفت: ایاصوفیه یک شاهکار معماری و نمایش تصادم اروپا و آسیا طی چندین قرن است. کاربری آن به عنوان موزه نشان دهنده ماهیت جهانی آن برای میراث جهانی بود و آن را به نماد قدرتمندی از دیالوگ تبدیل کرده بود.
یوآن سوشا دبیرکل شورای کلیسا‌های جهان نیز در این باره عنوان کرد: ایاصوفیه به عنوان موزه الهام بخش مردم از همه ملت‌ها بود. این محل نشان دهنده تعهد ترکیه به سکولاریسم بود. رییس دپارتمان کلیسای ارتدوکس روسی نیز نسبت به این اقدام ابراز تاسف کرده و گفته: این فاجعه‌ای برای جهان مسیحیت بود.
تبدیل ایاصوفیه به مسجد، حرکتی سمبلیک و ژئوپلتیک؟
لوییس فیشمن استادیار دانشگاه بروکلین در یادداشتی که در روزنامه هاآرتص اسرائیل منتشر شده در واکنش به تصمیم اردوغان نوشت: رییس جمهور رجب طیب اردوغان می‌دانست که اقدامش مبنی بر تبدیل ایاصوفیه از موزه به مسجد شاید در ابعاد بین المللی برای او هزینه‌ای نداشته باشد، اما این حرکت در داخل ترکیه برای او مشکل زا خواهد بود.
او گفته مرد مقتدر ترکیه به یک پیروزی ایدئولوژیک شخصی دست پیدا کرده و در جهان اسلام خود را مطرح کرده. او هم واکنش‌های جهانی را خاموش کرده هم مخالفت‌های داخلی.
فیشمن در یادداشت خود دستور اردوغان برای تبدیل ایاصوفیه را حرکتی سمبلیک و ژئوپلتیک خواند و گفت: از بسیاری جهات حضور ۱۸ ساله اردوغان در قدرت، توانایی‌های او در عرضه بین‌الملل را تقویت کرده و امروز هدف اردوغان احیای جایگاهش در داخل است.
اردوغان در بیانیه خود، تصمیم آنکارا برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد را به آزادی قدس گره زده و آزادی مسجد الاقصی را بخشی از هدفش برای یک بیداری اسلامی خواند.
فیشمن در یادداشت خود گفته: انتخاب کلمات از سوی اردوغان با دقت انجام شده بود. در میان گروه‌های اسلام گرا، تبدیل ایاصوفیه به مسجد تنها نماد پیروزی اسلام بر غرب در یک نبرد تاریخی نیست بلکه نبرد اسلام با صلیبیون جدید را هم در بر میگرد.
به گفته فیشمن واکنش اروپایی‌ها به اقدام ترکیه تقریبا سکوت بود چرا که سرنوشت بحران پناهجویان اروپا امروز در دست آنکاراست.
به گفته این استاد دانشگاه، اپوزیسیون اردوغان نیز ترجیح می‌دهند در این شرایط سکوت کنند، نه به این خاطر که با او موافقند بلکه به این دلیل که می‌دانند این عرصه‌ای نیست که بتوانند در آن پیروز شوند.
تحلیل اکثر رسانه‌ها از تبدیل ایاصوفیه به مسجد، تصمیمی در راستای تقویت برند اردوغان به عنوان رهبر مسلمانات جهان است.
به گزارش الجزیره، رییس صندوق مارشال آلمان در ترکیه به آژانس خبری فرانسه گفته حرکت اردوغان برای مردم ترکیه بسیار خوشایند بوده و این تصمیم احساسات ملی و مذهبی مردم ترکیه را برانگیخته و به خود معطوف کرده است.
او گفت: این عرصه‌ای نبوده که اردوغان بخواهد از دست بدهد و مخالفان او هرگز نمی‌توانند در این عرصه از او پیشی بگیرند. این اقدام پتانسیل ایجاد اختلاف در بین جریان‌ها و احزاب مخالف اردوغان را دارد.
دولت باحچلی سیاست مدار ترک و رهبر حزب حرکت ملی که حزب متحد اردوغان است از اقدام دولت برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد حمایت کرده و گفته بازگشایی ایاصوفیه برای نماز مسلمانان یک مطالبه تاریخی است.
احیای امپراتوری عثمانی؛ اردوغان رهبر جهان چند قطبی
زمانی که اردوغان در سال ۲۰۱۸ برای بار دیگر به عنوان رییس جمهور ترکیه تحلیف خود را برگزار کرد، نیکلاس مادورو رییس جمهور ونزوئلا لقب «رهبر جهان چند قطبی» را به او داد.
از زمان روی کار آمدن اردوغان، ترکیه تلاش کرده جایگاه خود را به عنوان امپراتوری عثمانی سابق احیا کند. این کشور تمام تلاش خود را برای پر کردن خلا‌های قدرت در خاورمیانه با خروج آمریکایی‌ها از منطقه انجام داده است. از سوی دیگر قدرت اردوغان در نفوذ اخوان المسلمین در جهان اهل تسنن ریشه دارد. عمده‌ترین جریانی که سیاست ترکیه به آن در خاورمیانه تکیه دارد، اخوان المسلمین است. اخوان المسلمین یک جنبش اسلام‌گرای اهل سنت است که در بسیاری از کشورهای عربی طرفدار دارد. اخوان المسلمین را می‌توان بزرگترین گروه سیاسی سنی در جهان به‌شمار آورد.
بلومبرگ در گزارشی قدرت سیاسی و اقتصادی ترکیه در آفریقا و بالکان را قابل توجه خوانده و می‌نویسد: درواقع مدتی است که ترکیه قلمرو نفوذش را از شمال آفریقا تا مرکز آسیا بسط داده است.
با بهار عربی ۲۰۱۱، خاورمیانه شاید ظهور نسل جدیدی از رهبران بود به ترکیه به عنوان مدل دولت اسلامی چشم دوخته بودند. دولتی اسلامی که در آن انتخاباتی آزاد و دموکراتیک برگزار میشود و از نظر اقتصادی مدلی موفق نیز بود.
از سوی دیگر ترکیه دروازه ورود پناهجویان خاورمیانه به اروپاست و این دروازه بانی به منبع قدرت دیگری برای ترکیه در برابر کشورهای غربی تبدیل شده است.
میلیون‌ها شهروند کشورهای همسایه ترکیه که در کشورهایشان با خطراتی، چون جنگ‌های داخلی، انفجار جمعیت، فجایع زیست محیطی و شکست اقتصادی روبه رو هستند، روانه اروپا خواهند شد و ترکیه نگهبان دروازه‌های ورود آن‌ها به قاره سبز است. در حال حاضر ترکیه حدود ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار مهاجر را میزبانی می‌کتد.
بیست و هشتم فوریه سال جاری، نیرو‌های بشار اسد علیه نیرو‌های نظامی ترک مستقر در ادلب حمله‌ای ترتیب دادند که در نتیجه آن ۳۳ سرباز ترک کشته شدند. عکس‌العمل ترکیه به این حمله، بازکردن مرزها به روی میلیون‌ها پناهجوی سوری بود که برای رسیدن به اروپا به ترکیه گریخته بودند.
اتحادیه اروپا، بار‌ها اردوغان را متهم کرده که از پناهجویان برای اهداف سیاسی خود استفاده می‌کند. براساس توافق سال ۲۰۱۶ بین ترکیه با اتحادیه اروپا، آنکارا در قبال دریافت کمک مالی از این اتحادیه، متعهد شده که از عبور پناهجویان به سوی اروپا جلوگیری کند.