رویداد۲۴ جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده، وعده داده است که دوباره به توافق هسته ای ایران می پیوندد؛ این مساله ایست که تهران پس از خروج دولت رئیس جمهوری دونالد ترامپ از توافق در حدود دو سال پیش، خواهان آن بود. اما انتظار می رود بازگشت هر دو طرف به تعهدات پیشین با چالش هایی مواجه شود چرا که هر دو طرف باید برای اعتمادسازی در یک فضای کاملا متفاوت از پنج سال پیش تلاش کنند.
یکی از چالش های اصلی این است که از نظر مقامات ایرانی هیچ جایی برای مذاکره مجدد در مورد برجام، توافق تاریخی که آنها در سال 2015 با ایالات متحده و دیگر قدرت های برجسته یعنی چین، فرانسه، آلمان، روسیه و بریتانیا امضا کردند، نمی بینند. ایران بیشتر ترجیح می دهد ایالات متحده را به دلیل آسیب اقتصادی و میلیاردها دلار درآمدی که در پی تحریم های یک جانبه دولت ترامپ پس از خروجش از توافق متحمل شده، تحت فشار بگذارد.
سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اخیرا دیدگاه کشورش را به وضوح بیان کرده است: «آنچه جمهوری اسلامی ایران به طور مکرر بیان کرده، این است که برجام محصول مذاکرات طولانی مدت بین ایران و 1+5 بوده و قابل بازگشایی یا مذاکره مجدد نیست. ایالات متحده قطعنامه 2231 شورای امنیت را نقض کرده، از برجام خارج شده و به مردم ایران آسیب رسانده است.» او سپس خواسته های ایران برای مسئولیت پذیری ایالات متحده مطرح کرد: «بنابراین، ایالات متحده باید مسئولیت قانونی نقض قطعنامه 2231 را بر عهده بگیرد. ایران در موقعیتی است که خواستار این مسئولیت پذیری شود و ایالات متحده باید به دلیل رفتارهای غیرقانونی و ضد ایرانی خود پاسخگو باشد.»
بیشتر بخوانید: چه موانعی بر سر راه مذاکره آمریکا و ایران وجود دارد؟
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، نیز در اولین اظهارات رسمی خود در پی پیش بینی پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، خواسته های مشابهی را مطرح کرده بود: «سیاست های مضر ترامپ نه تنها با مخالفت ملت های سراسر جهان، بلکه با مخالفت مردم آمریکا روبرو شد. دولت آتی ایالات متحده باید از فرصت استفاده و اشتباهات گذشته را جبران کند.»
مشخص نیست که گزینه هر نوع جبران خسارتی می تواند روی میز قرار بگیرد یا خیر. همچنین، مشخص نیست که خسارت واقعی کارزار «اعمال فشار حداکثری» ترامپ علیه جمهوری اسلامی چقدر بوده است. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، این خسارت را چیزی حدود 70 میلیارد دلار برآورد کرده است.
تحریم های ایالات متحده علیه ایران به ویژه در سال جاری میلادی به دلیل مشکلات مضاعف شیوع کووید-19 مشکل ساز شدند.
روحانی پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ را پیروزی «مقاومت قهرمانانه» کشورش در برابر «جنگ اقتصادی تحمیلی» توصیف کرده و پیروزی بایدن را اصرار ملی در ایالات متحده برای ارزیابی مجدد سیاست خارجی دانسته است. روحانی گفت: «اکنون نوبت مقامات منتخب و رهبران جدید در ایالات متحده است که پیام ملت خود را به خوبی درک کنند و این اراده را برای تغییر سیاست خارجی و روابط خود با سایر ملت ها به اجرا بگذارند.» او گفت: «این بدان معنی است که بازگشت به حاکمیت قانون، قوانین و تعهدات شناخته شده بین المللی، احترام به حقوق ملت ها و جبران خسارت از جمله الزامات بازیابی اعتبار جهانی آمریکا است.»
با این حال، بسیاری از مقامات ایرانی می گویند که هیچ ترجیحی در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده نداشته اند و صرف نظر از نتیجه، خواستار بازگشت کامل آمریکا به برجام بدون هیچ پیش شرطی بوده اند و هستند.
بایدن وعده بازگشت به توافق را داده است به این شرط که ایران هم مجددا به تعهدات برجامی خود بازگردد؛ منظور آندسته از تعهداتی است که ایران پس از شکست جامعه بین المللی در برقراری روابط عادی تجاری از آنها عقب نشینی کرد. از جمله این موارد می توان به محدودیت غنی سازی اورانیوم در سطح 3.67 درصدی، ممنوعیت تولید در تاسیسات غنی سازی فردو و متوقف کردن نصب سانتریفیوژهای پیشرفته اشاره کرد.
در سیاست خارجی بایدن آمده است: «اگر تهران به تعهدات خود در توافق بازگردد، رئیس جمهوری بایدن هم مجددا به توافق باز خواهد گشت. با استفاده از دیپلماسی سخت گیرانه و حمایت متحدانمان برای تقویت و گسترش توافق و مقابله با سایر فعالیت های بی ثبات کننده ایران تلاش خواهیم کرد.» در این بیانیه همچنین از رویکرد ترامپ به دلیل «تحریک ایران به شروع مجدد برنامه هسته ای به شکلی مناقشه آمیز و نزدیک کردن منطقه به یک جنگ فاجعه بار دیگر» انتقاد شده است.
شاید بتوان گفت که نگران کننده و خطرناک ترین زمان در میانه تشدید تنش ها بین ایالات متحده و ایران در سال های اخیر، حمله دولت ترامپ در عراق و ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس ایران بود.