رویداد۲۴ برداشتن گام نخست به سمت احیای برجام به یک گره کور تبدیل شده است. ایران و آمریکا در انتظار برداشته شدن گام‌های از سوی طرف مقابل هستند و شرط و شروط خود را اعلام می‌کنند. آیا ایران و آمریکا به نقطه مشترکی بر سر آغاز احیای برجام می‌رسند؟
جو بایدن در اولین اظهارنظر علنی خود درباره برجام بعد از نشستن بر صندلی ریاست جمهوری رسما اعلام کرده آمریکا قرار نیست مادامی که ایران غنی سازی اورانیوم را متوقف نکرده، تحریم‌ها را بردارد. او در مصاحبه با شبکه سی بی اس گفته آمریکا تا زمانی که ایران غنی سازی اورانیوم را متوقف نکند، تحریم‌ها را بر نخواهد داشت.
زمانی که خبرنگار از بایدن سوال کرد آیا آمریکا با برداشتن تحریم‌ها پیش قدم مذاکره با ایران خواهد شد، جو بایدن قاطعانه پاسخ داد: «نه».
این اظهارات بایدن بی پاسخ نماند. محمدجواد ظریف یکشنبه شب به سرعت به آن واکنش نشان داد و گفت: دولت بایدن هنوز نتوانسته برای خودش تصمیم بگیرد که چه می‌خواهد بکند و در واقع حرف‌های کلی و بی مبنا می‌زند. او به دولت بایدن فرصت داد تا دست از تناقض گویی بردارد و حرف‌هایش را اصلاح کند، اما احتمال استمرار رویه دولت ترامپ در دولت بایدن را رد نکرد و گفت: ما عجله‌ای نداریم. البته مردم ما چهار سال سختی تحمل کردند، دو ماه هم روش. دیر یا زود آمریکا ناگزیر است به برجام برگردد، چون توافق بهتری نصیبش نمی‌شود.
ظریف با اشاره به حضور مقامات دستگاه دیپلماسی دولت بایدن در مذاکرات هسته‌ای برجام گفت: این‌ها خودشان در مذاکرات بوده‌اند. همه سابقه مذاکراتی را می‌دانند و می‌دانند این بحث‌ها جای باز شدن مجدد ندارند و هرچه زمان بگذرد فقط وقتشان را هدر می‌دهند.
پیش از ظریف نیز آیت‌الله خامنه‌ای پیش شرط بازگشت ایران به تعهدات برجامی را لغو تحریم‌ها خوانده بود. رهبری در دیدار با فرماندهان نیروی هوایی ارتش سیاست قطعی ایران در قبال آمریکا را اعلام کرد و گفت: ایران هنگامی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که آمریکا همه تحریم‌ها را در عمل و نه در حرف یا بر روی کاغذ، لغو کند و این لغو تحریم‌ها مورد راستی‌آزمایی ایران قرار گیرد.
او تاکید کرد: این، سیاست قطعی و غیرقابل برگشت جمهوری اسلامی و مورد اتفاق همه مسئولان است و هیچکس از آن عدول نخواهد کرد.
در شرایط فعلی هر دو طرف بازگشت به توافق هسته‌ای را منوط به اقدامی از جانب طرف مقابل کرده‌اند. ایران اصرار دارد که آمریکا اول تحریم‌ها بردارد، واشنگتن درخواست کرده که ایران اول به تعهدات برجامی‌اش برگردد.
در این میان خبر‌هایی به نقل از مقامات دولت بایدن به دست رسانه‌ها رسیده که نشان می‌دهد آمریکا قصد دارد برای راضی کردن ایران برخی موانع بر سر راه تعاملات مالی ایران را بردارد. خبرگزاری بلومبرگ روز شنبه ۱۸ بهمن به نقل از چهار منبع آگاه نوشت دولت جو بایدن در حال بررسی راهی برای کم کردن فشار مالی بر ایران بدون برداشتن تحریم‌های اقتصادی از جمله تحریم‌های نفتی است.
بر اساس این گزارش یکی از گزینه‌های دولت آمریکا، حمایت از وام صندوق بین‌المللی به ایران برای کمک به پیامد‌های اقتصادی شیوع کرونا در این کشور است.
بیشتر بخوانید:برجام در برزخ/ آیا امیدی به دولت جو بایدن هست؟
علاوه بر آن، شب گذشته خبرگزاری رویترز اعلام کرد که بایدن ارائه امتیاز‌های محدود به ایران با هدف ترغیب تهران به مذاکره را بررسی می‌کند. سه منبع آگاه با اعلام این خبر عنوان کردند یکی از طرح‌های دولت بایدن تسهیل محدود تحریم‌ها و انتفاع کم اقتصادی ایران از برداشته شدن بخش کوچکی از تحریم هاست نه همه آن تا تهران برای مذاکره درباره مسائل دیگر پای میز مذاکره بیاید.
اما چرا به نظر دولت هر گونه تعللی در بازگشت به برجام به منزله هدر دادن وقت است؟ زمان برای ایران و آمریکا در حال تمام شدن است. آمریکا برای هر اقدامی در مورد برجام باید به دو عامل بازدارنده مهم توجه کند: اجرای مصوبه مجلس مبنی بر خروج ایران از پروتکل الحاقی و انتخابات ۱۴۰۰. این دو اهرم‌هایی در دست دولت روحانی‌اند، اما سوال اینجاست که آیا این اهرم‌ها عمل خواهند کرد؟
ظریف تهدید کرده که دولت مصمم به اجرای مصوبه مجلس مبنی بر خروج از پروتکل الحاقی و اخراج بازرسان آژانس انرژی اتمی است. او خطاب به آمریکایی‌ها گفته: سوم اسفندماه ضرب‌الاجل ایران برای توقف اجرای پروتکل الحاقی است. در این روز اتفاقاتی خواهد افتاد. البته قابل بازگشت است، ولی آمریکایی‌ها یک فرصت‌هایی را از دست خواهند داد.
سوم اسفندماه موعد اجرای قانون اقدام راهبردی برای رفع تحریم‌ها است که براساس آن اگر دوماه از تاریخ تصویب این قانون، لغو تحریم اتفاق نیفتد خروج جمهوری اسلامی از اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی باید اتفاق بیفتد.
اگرچه دولت صراحتا با مصوبه مجلس در مورد خروج ایران از پروتکل الحاقی مخالفت کرده، اما این قانون توسط شورای نگهبان تایید شده و دولت موظف به اجرای آن است. سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه تا امروز طبق قانون مصوب، غنی‌سازی ۲۰ درصد را اجرایی کرده‌اند.
ظریف به رغم مخالفت، از این قانون به عنوان تهدیدی برای تسریع بازگشت به برجام استفاده کرده است. در صورت خروج ایران از پروتکل الحاقی، ایران دیگر موظف نیست به بازرسان آژانس انرژی اتمی برای بازدید از سایت‌های مشکوک ایران ویزا بدهد.
عدم اجرای پروتکل الحاقی زمانی می‌تواند تهدیدی برای آمریکا و غرب باشد که ایران از این فرصت برای حرکت به سمت ساخت بمب اتم استفاده کند. مساله‌ای که بار‌ها از سوی جمهوری اسلامی رد شده و آیت‌الله خامنه‌ای نیز در فتوایی که در تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۸۹ صادر شده، به کارگیری بمب اتم را حرام اعلام کرده است.
با این وصف تهدید خروج از پروتکل الحاقی بیشتر متوجه ایران است. از زمان روی کار آمدن بایدن، متحدان منطقه‌ای آمریکا که در دوران ریاست جمهوری ترامپ قدرت مانور بالایی برای تحرکاتشان علیه ایران داشتند به تکاپو افتاده‌اند.
ژنرال آویو کوخاوی رییس ستاد مشترک ارتش اسرائیل اخیرا اعلام کرده به ارتش اسرائیل دستور داده خود را برای یک حمله احتمالی علیه ایران در سال آینده آماده کنند.
اسرائیل معقتد است برجام نمی‌تواند مانع ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران شود و دستور آماده باش برای حمله نیز برای شرایط بازگشت به برجام صادر شده، اما در صورت خروج ایران از پروتکل الحاقی، دیگر مانعی بر سر راه یک حمله نظامی به سایت‌های هسته‌ای ایران وجود ندارد. در این صورت اروپا و امریکا حمایت‌های سیاسی خود را نیز از ایران برداشته و در یک حمله احتمالی به ایران، جانب اسرائیل را نگاه خواهند داشت.
۲۸ خرداد ۱۴۰۰ انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار خواهد شد و بسیاری از ناظران تا این لحظه پیش بینی می‌کنند که این انتخابات به نفع اردوگاه اصولگرایان به پایان برسد. نیویورک تایمز در یادداشتی که چند ماه پیش منتشر کرده به اهمیت این انتخابات در مساله برجام پرداخته و گفته: در صورت پیروزی مخالفان روحانی در این انتخابات، هزینه بازگشت به برجام بالا خواهد رفت.
این رسانه تاکید کرده در عین حال مخالفان روحانی هم به او اجازه نمی‌دهند که قبل از انتخابات پیروزی بازگشت به برجام را از آن خود کند و سعی می‌کنند جلوی چنین اتفاقی را بگیرند. نشریه شورای آتلانتیک نیز به احتمال چنین کارشکنی در فرآیند بازگشت به برجام اشاره کرده است.
این نشریه تاکید کرده اصولگرایان سعی می‌کنند تلاش روحانی برای احیای برجام را دچار اختلال کنند. این جریان امیدوار بود ترامپ بار دیگر انتخاب شود تا احتمال پیروزی اصلاح طلبان در انتخابات ریاست جمهوری به حداقل برسد، اما با انتخاب بایدن نگران بر هم خوردن نقشه‌هایشان هستند.
بر اعتقاد نشریه شورای اتلانتیک، قانون خروج از پروتکل الحاقی در واقع اقدامی در همین جهت از سوی مجلس اصولگرایان بوده است. اصولگرایان از هیچ اقدامی برای هموار کردن راه کاندیدای خودشان در انتخابات پیش رو فروگذار نخواهند کرد. آن‌ها می‌دانند بازگشت به برجام شانس دوباره‌ای به اصلاح طلبان و میانه رو‌ها در انتخابات خواهد داد.
این دیدگاه توسط رسانه اصولگرای کیهان نیز مورد تایید قرار گرفته است. حسین شریعتمداری در سرمقاله‌ای بعد از پیروزی بایدن در کیهان نوشته اصلاح طلبان پیروزی بایدن را به فال نیک گرفتند تا بر شکست‌های هفت سال گذشته خود سرپوش بگذارند و آن را به گردن ترامپ بیاندازند.
او گفته این جریان «درپی آنند که بار دیگر پای مذاکره با آمریکا را پیش بکشند و فاجعه دیگری نظیر برجام را به ملت تحمیل کنند که در این خصوص باید گفت آب در هاون می‌کوبند، چرا که مذاکره با آمریکا به هیچ‌وجه اتفاق نخواهد افتاد.»
نشریه شورای آتلانتیک گفته: «تندور‌ها نگرانند که روحانی ورق به نفع خودش و شرکایش برگرداند و در ماه‌های باقیمانده به انتخابات ریاست جمهوری، توافق هسته‌ای را احیا و وضعیت اقتصادی را بهبود ببخشد.»
رییس جمهور ایران نیز بازی را به خوبی بلد است. به همین دلیل بلافاصله بعد از تصویب قانون مجلس مبنی بر خروج از پروتکل الحاقی، با آن مخالفت کرد و گفت: همه کسانی که در مجلس، در قوه قضاییه و نیرو‌های مسلح مشغول به کارید، دست به دست هم دهیم؛ هول نشویم. اشکالی ندارد اگر دولت موفقیتی را به دست آورد.
این موفقیت را تقدیم شما می‌کند. غصه نخورید این دولت مسائل را تمام و حل کند. بگذارید آن‌هایی که تجربه بیست و چند ساله دارند، در دیپلماسی موفق بودند و بار‌ها و بار‌ها آمریکا را در سازمان ملل شکست دادند، کارشان را با دقت انجام دهند.