رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در سال ۱۳۲۱ که بیماری تیوفس در ایران شایع شد و جان بسیاری از مردمان را گرفت. این نخستین سالی بود که مردم برای عید در خانه ماندند.
شیوع بیماری‌های واگیردار در تاریخ ایران همواره فاجعه‌ای تمام‌عیار بوده است. با توجه به عقب‌ماندگی کشور از تکنولوژی و علوم روز دنیا و گسترش خرافات در دوران قاجاریه، مبارزه با همه‌گیری عملا ناممکن می‌شد. شیوع تیفوس در اسفند ماه سال ۱۳۲۱ یکی از بدترین آن‌ها بود.
در جنگ جهانی دوم سیاست خارجی رضاشاه بر مدار مسائل نژادپرستانه می‌گشت و در نتیجه این سیاست‌ها رضاشاه به سویی آلمان نازی گرایش پیدا کرده بود. با تضعیف آلمان در جنگ، متفقین ایران را اشغال کردند و ارتش رضاشاه به سرعت تسلیم شد. پس از تسلیم ایران متفقین درباره ایران تصمیم می‌گرفتند و آن را به کریدوری برای انتقال تسلیحات نظامی و مهمات تبدیل کردند.
علاوه بر این بسیاری از جنگ‌زده‌های اروپای شرقی مانند لهستانی‌ها که در جنگ با آلمان نازی آواره شده بودند به ایران آمدند. ورود این حجم از مردمان کشور‌های دیگر بیماری‌های بسیاری را به ایران آورد که یکی از مهلک‌ترین آن‌ها تیفوس بود. لباس لهستانی‌ها کثیف و آلوده به بیماری‌های واگیر دار بود.
بیشتر بخوانید:شیوع اولین بیماری همه‌گیر پس از جنگ جهانی اول
به گزارش رویداد۲۴ زمانی که لهستانی‌ها لباس‌های آلوده خود را بیرون می‌انداختند و خود را ضد عفونی می‌کردند، برخی ایرانیان آن لباس‌های کهنه را بدون توجه به مسائل بهداشتی برداشته و می‌پوشیدند. همین باعث شیوع سریع بیماری می‌شد.
لهستانی‌ها در فروردین ۱۳۲۱ وارد ایران شدند و در کمتر از یک سال تیفوس در ایران شایع شد. اسفند ماه سال ۱۳۲۱ همه‌گیری تیفوس شدت بسیار زیادی یافت و دولت در ۱۱ اسفند رسما بیانیه‌ای صادر کرد و علل گسترش تیفوس را اشغال ایران توسط بیگانگان اعلام کرد.
در تهران آن دوره، روزانه حدود ۸۰ نفر بر اثر تیفوس می‌مردند که با توجه به جمعیت ۱۸ میلیونی آن روز آمار بالایی بود. دولت محدودیت‌هایی برای آمد و شد وضع کرده بود که رعایت نمی‌شد و همین امر به شیوع بیشتر بیماری دامن می‌زد.
در آخرین روز‌های سال ۱۳۲۱ امان‌الله اردلان وزیر بهداری وقت در مجلس شورای ملی درباره موج تیفوس در کشور سخن گفت: «یک میلیون واکسن تیفوس قبلاً دستور داده شده بود و این واکسن‌ها به قاهره رسیده است. اخیراً اقداماتی شده امیدواریم زودتر وارد تهران بشود، ولی تصدیق خواهید فرمود که این اقدامات کافی برای آن منظور اساسی نیست. ما الان در بیمارستان شفا، نجات و رازی تقریباً سیصد تخت‌خواب داریم که بیمار‌های تیفوس را می‌پذیریم، ولی آنچه که مشهود است بیماری زیادتر از این است و متاسفانه محلی برای نگاهداری این‌ها نیست. باید حقایق را گفت، علاوه بر اینکه بیمار زیاد است و برای آن‌ها جا نداریم. متاسفانه بعد از معالجه هم، چون خوب مواظبت نمی‌شود، برای اینکه خوشبختانه تلفات کم است مطابق احصائیه‌ای که داده‌اند از صد نفر ۹۵ نفر خوب می‌شوند، ولی توجه بفرمایید بعد از معالجه برای اینکه بیمار زیاد داریم مجبوریم آن‌ها را مرخص کنیم، ولی نتیجه نداشتن جای خوب و غذای خوب باعث می‌شود که همان بیمار خوب شده که باید در حالت نقاهت راحتی داشته باشد، ندارد مریض می‌شود.»
بخت با ایرانیان یار بود که واکسن تیفوس در آن زمان ساخته شده بود، اما بسیاری به دلایل خرافی از زدن واکسن خودداری می‌کردند. روحانیونی بودند که واکسن را حامل جن می‌دانستند و توطئه‌ای برای کافر کردن مردم ایران.
همچنین نبود امکانات بهداشتی و حتی تغذیه درست حال بیماران را وخیم‌تر می‌کرد. دولت انجمنی برای مقابله با تیفوس ایجاد کرد که یکی از کارهایش آگاهی دادن به مردم درباره این بیماری شوم بود. اقدامات دیگر دولت عبارت بودند از: دایر کردن حمام با ۴۸ دوش در میدان سنگلج که در فاصله ۲۸ اسفند ۲۲ تا پایان آبان ۲۳، حدود ۳۴ هزار نفر مرد و زن به آن مراجعه کردند. ضدعفونی کردن ۱۰۲۸ خانه مبتلایان به تیفوس، ضدعفونی کردن ۲۷۶۹ دست لباس و اثاثیه ۲۵۰ خانوار، انتشار و توزیع ده هزار برگ اوراق تبلیغاتی برای آگاه کردن مردم.
نهایتا تیفوس تا سال ۱۳۲۴ در ایران ماند و به همراه دیگر بیماری‌های واگیر دار در طی چند سال حدود ۴ میلیون نفر از ایرانی‌ها را به کام مرگ فرستاد.