رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در تاریخ ۳ آبان ۱۳۴۶ که محمدرضا شاه پهلوی و فرح دیبا در مراسم افتتاح تالار رودکی (تالار وحدت) حضور داشتند. اسدالله علم، امیرعباس هویدا و اردشیر زاهدی نیز در عکس مشخص هستند.
تاسیس تالار وحدت اتفاق مهمی در تاریخ فرهنگی ایران بود. عده‌ای از تکنوکرات‌های پهلوی دوم، مانند امیرعباس هویدا که در اروپا و آمریکا تحصیل کرده بودند و با ادبیات و هنر جهان آشنا بودند، می‌دانستند که در شهر‌های مدرن جهان اپرا، باله و کنسرت‌های موسیقی هنری برگزار میشود و اساسا دولت‌های جدید وظیفه دارند بودجه‌ای برای پرورش هنری شهروندان در نظر بگیرند که از هنر فاخر که بازاری در میان عامه ندارد، حمایت کنند.
تا پیش از این مردم تهران به ساختمانی نیمه‌کاره در خیابان ارفع که شروع کار آن از سال ۱۳۳۶ پایه‌ریزی شده بود، اُپرای تهران می‌گفتند، اما فرایند سرعت‌بخشی به دوره سوم برنامه‌ریزی عمرانی کشور به سرعت عمل یک‌ساله آن منجر شد و به این ترتیب تاسیس تالار رودکی کلید خورد.
سال ۱۳۴۰ که تأسیس تالار اُپرا به فکر اهالی وزارت فرهنگ و هنر رسید، جمعیت مردم تهران حدود ۲ میلیون نفر بود و مراکز تفریحی شهر را باشگاه‌های شبانه، سینماها، تئاتر‌ها و قهوه‌خانه‌ها تشکیل میداد و جای خالی تالاری برای هنر فاخر حس میشد.
بیشتر بخوانید: افتتاح سعدیه توسط محمدرضا شاه پهلوی
هزینه تالار از محل بودجه عمومی تامین و زیر نظر و تحت اختیار وزارت فرهنگ و هنر اداره میشد. این پروژه در یک سال آخر با عجله ساخته شد و به اتمام رسید. با استناد به اسناد و اخبار موجود، از میانه آبان ۱۳۴۵ قرارداد‌هایی بین دفتر فنی مهندسی آفتاندیلیان واقع در خیابان فرانسه تهران با وزارت فرهنگ و هنر بسته شد تا این مکان به هر شکل ممکن پیش از روز چهارم آبان ۱۳۴۶ افتتاح شود. [چهارم روز تولد محمدرضا شاه پهلوی بود]
به گزارش رویداد۲۴ در سال ۱۳۴۶ نامه‌ای از طرف وزیر فرهنگ و هنر وقت برای عده‌ای از صاحب‌نظران فرستاده شد تا به مناسبت افتتاح تالار بزرگی برای اجرای برنامه‌های شعر و موسیقی در تهران، اسم مناسبی انتخاب شود. به اتفاق آرای محمود حسابی سناتور و استاد دانشگاه، مهدی برکشلی یکی از بزرگترین محققان موسیقی ایران، رضازاده شفق پژوهشگر، مترجم و عضو مجلس سنا، رعدی آذرخشی شاعر و نویسنده، ذبیح‌الله صفا محقق و استاد ادبیات، بدیع‌الزمان فروزانفر پژوهشگر و استاد ادبیات، محمد محیط طباطبائی استاد ادبیات، مجتبی مینوی نویسنده و استاد ادبیات، پرویز ناتل خانلری استاد ادبیات و وزیر فرهنگ ایران در سال ۱۳۴۲ و عده‌ای دیگر، نام تالار رودکی انتخاب شد.
تالار رودکی در روز چهارم آبان ۱۳۴۶ با نمایش اُپرای «زال و رودابه» اثر ثمین باغچه‌بان و «جشن دهقان» ساخته حسین پژمان افتتاح شود. همچنین یکی از مشهورترین خوانندگان ایران یعنی «سیمین غانم» سمفونی «مرد من» را در روز افتتاحیه آن در تالار اجرا کرد. تالار رودکی و دیگر مراکز فرهنگی تهران که امروز به عنوان میراث فرهنگی می‌شناسیم ثمره ثروت فرهنگی بر آمده از دهه ۱۳۴۰ شمسی است.
اگر به چند دهه قبل‌تر برگردیم و بخواهیم رنسانس فرهنگی ایران را از دوره مشروطه حساب کنیم، باز هم در دهه ۱۳۴۰ است که ساخت مجموعه‌ای کم‌سابقه از اماکن و مراکز فرهنگی به ثمر رسید. به علت همزمانی تحولات هنری فرهنگی با مدرنیزاسیون برآمده از معماری و شهرسازی، تاسیس چنین مکان‌هایی اثرات عمیقی بر هنر و فرهنگ مدرنیستی در ایران داشت.
هدف تالار رودکی آشنا کردن عموم مردم با هنر موسیقی و هنر نمایشی ایران و جهان بالا بردن سطح فرهنگ و هنر ملی و گسترش و تعمیم پدیده‌های هنری جدید جهانی بود و از وظایف خود میدید تا اجرا‌هایی از آثار آهنگسازان و نمایش‌نامه‌نویسان جهان را در قالب اجرای موسیقی سمفونی، اُپرا، باله، تئاتر و رقص‌های ملی و محلی به مخاطب ایرانی نشان دهد. اولین بار بود که در تهران این اهداف و وظایف در کنار هم و به صورت متمرکز در یک‌جا به ثمر می‌رسید. تا پیش از آن، بار فرهنگی به شکل محدود بر عهده اداره هنر‌های دراماتیک وابسته به هنر‌های زیبای کشور بود و فضای نمایشی در پایتخت، بیشتر تئاتر‌های تخیلی و سینما‌های لاله‌زاری بود اما این برنامه‌ها سلیقه هنری شهروندان را تغییر داد و حتی منجر به تغییر پوشش مردم نیز شد. در هیچ دوره از تاریخ تهران از مشروطه به بعد، به اندازه این ده سال یعنی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ تغییر در شیوه زندگی و زیست مردمان ایران با این سرعت صورت نگرفته بود.
مهندسی فرهنگی تهران در این دهه بر ۲۶ مرکز فرهنگی بود. هرچند که در چند جای دیگر نیز همزمان فعالیت‌های فرهنگی انجام میشد، اما با تالار رودکی بود که نوعی هنر مقایسه‌ای به وجود آمد و ناگهان در تهران هنر‌های تجسمی تئاتر رقص و موسیقی و ادبیات زیر یک سقف رفت.
با وجود تالار رودکی، تعداد زیادی از هنرمندان معروف جهان فراخوانده شدند تا تصویر جدیدی از ایران فرهنگی به نمایش دربیاید. عوامل دست‌درکار با الگو‌های نوظهور پوسترسازی و عکاسی موسیقی را به هنر‌های تجسمی پیوند دادند و نگرش تازه‌ای در گرافیک مطرح کردند.
بعد از شروع به کار تالار رودکی، سقوط امپراتوری موسیقی لاله‌زاری (مطربی) به وجود آمد و مدتی بعد ارتباط مستقیمی بین موسیقی تهران و موسیقی جهان برقرار شد. برنامه‌های اپرا، باله، ارکستر‌های سمفونی، رقص‌های محلی نسل دیگری از جوانان تهران را تربیت میکرد.
بیشتر بخوانید: بازسازی آرامگاه فردوسی در دوره رضا شاه پهلوی
ایده ساخت تالار رودکی را فرح پهلوی از مشاوران فرهنگی خود شنید و به شاه پیشنهاد کرد. در واقع شاه با تأسیس سازمان هنری تالار رودکی و رویکرد مدرنیستی آن میخواست مهمترین نماد فرهنگی عصر انقلاب سفید را مهیا کند در عین حال تلاش میشد تا افکار عمومی رویکرد دقیق و درستی به فرهنگ ملی و موسیقی و آواز ایران داشته باشد.
با افتتاح این تالار هفت طبقه که سه طبقه آن گنجایش حدود هزار نفر را داشت، پادشاه یونان و ملکه، هیات رئیسه اتحاد جماهیر شوروی، رییس جمهور رومانی و بانو، رئیس جمهور چکسلواکی و بانو، امیر کویت، رئیس جمهور مجارستان و بانو، رئیس جمهور بلغارستان، خواننده‌ها، موسیقیدان‌ها، خبرنگاران، عکاسان و کارگزاران فرهنگی از نقاط جهان به تهران دعوت شدند. در طول این سال‌ها و تاریخ تهران، مکانی مثل تالار رودکی نتوانسته بود این همه طراح، نقاش، روزنامه‌نگار، خواننده، نوازنده، عکاس، نورپرداز و بازیگر را دور هم جمع کند.
این مجموعه از دو بخش تالار بزرگ و کوچک تشکیل میشد و از ابتدا قصد بر این بود که برنامه‌های معمولی موسیقی را در تالار کوچک و برنامه‌های ویژه‌تر را در تالار بزرگ به نمایش در بیاورند. اگر گنجایش تماشاچیان در تالار بزرگ را در حدود ۷۵۰ نفر در نظر بگیریم، گنجایش تالار کوچک حدود ۲۵۰ نفر بود. از ابتدای تأسیس، تالار کوچک به سخنرانی‌ها، بحث و گفت‌وگو درباره موسیقی و اجرای برنامه‌های ایرانی اختصاص داشت. بخش اداری نیز در طبقات تالار کوچک بود و کارهای وابسته به امور موسیقی را انجام میداد.
بیشتر بخوانید: تاسیس کاخ جوانان در ایران
طی سالهای متمادی تعداد زیادی داوطلب به این واحد اداری می‌آمدند و آموزش می‌دیدند. افراد می‌توانستند با داشتن برگ پایان خدمت یا معافیت غیر پزشکی، داشتن حداقل گواهینامه پایان پنجم متوسطه نظام قدیم یا معادل آن در نظام جدید و دانستن زبان خارجه (انگلیسی آلمانی فرانسه) در حد دیپلم متوسطه و داشتن سن بین ۱۸ تا ۲۶ سال، یک دوره آموزش آواز ببینید و در گروه کــُر ارکستر سمفونیک تهران استخدام شوند. این داوطلبان در مدت دوره‌ای که زیر نظر استادان با تجربه ایرانی و خارجی می‌گذراندند با ادبیات موسیقی پرورش صدا، تاریخ موسیقی سلفژ و تئوری موسیقی آشنا میشدند. برای نخستین بار تئوری‌ها و پراتیک‌های گوناگون در بروشورها، برنامه‌ها، کاتالوگ‌ها و اخبار به صورت روتین در یک مرکز هنری به وجود آمد.
همچنین برای آنکه اخبار بیشتری در اختیار تماشاگران قرار بگیرد، برنامه تالار رودکی در چهار برگ منتشر شد و با حضور محمود خوشنام در سمت مدیر روابط عمومی تالار این بولتن داخلی پس از ۹ شماره در تیر ماه ۱۳۵۰ تبدیل به نخستین جلد مجله با طرح صورت دکتر محمد معین، اثر صادق بریرانی درآمد و گرافیک شماره دوم به بعد را نیز مرتضی ممیز انجام میداد.
تالار رودکی پس از انقلاب تالار وحدت نام گرفت و هنوز یکی از مجهزترین سالن‌های تئاتر ایران است. اما برنامه‌های هنری و فرهنگی مانند سابق در آن اجرا نمی‌شود و حتی چند سال پیش نمایشگاهی از خودرو‌های لوکس در آن برگزار کردند که چنین رویدادی به خوبی استحاله یک مرکز هنری به بنگاهی اقتصادی را نشان میدهد. حتی جشنواره مد و لباس هم در این مکان برگزار شده است.