رویداد۲۴ سعید شمس: حمید نوری از مسئولان قضایی ایران در دهه شصت است که به ادعای دادگاه سوئد با اتهام «مشارکت در اعدام‌های سال ۱۳۶۷» شنبه ۹ نوامبر ۲۰۱۹ در سوئد محاکمه شد و از همان زمان در آن کشور زندانی و در نهایت بیست و ششم خرداد ماه ۱۴۰۳ آزاد شد. او در دادگاه تجدیدنظر سوئد به جرم ادعا شده از سوی سوئد در خصوص مشارکت در کشتار زندانیان دهه ۶۰ به حبس ابد محکوم شد.
جلسه دوازدهم دادگاه تجدیدنظر حمید نوری، دوشنبه ۱۹ ژوئن یعنی سه روز پیش در دادگاه منطقه‌ای آتوندا برگزار شد. وکلای حمید نوری در جلسه دادگاه تجدید نظر لایحه‌ای اعتراضی داده بودند و به دلیل «سو استفاده از دادرسی عادلانه» خواستار ابطال کیفرخواست او شده بودند. وکلای حمید نوری مدعی شده بودند که حمید نوری فریب خورده است. با اینحال دادستان‌ها گفتند به این درخواست پاسخ نمی‌دهند چراکه نوری داوطلبانه به سوئد رفته است. در این دادگاه تجدید نظر به بررسی لایحه اعتراضی وکلای نوری پرداخته شد.
او با طیف‌های متعددی از شاکیان یکی از پرحاشیه‌ترین دادگاه‌های این چند سال اخیر را داشته است. کسی که در آن سال‌های پر التهاب ایران در قوه قضاییه مشغول به کار بوده است. پس از آزادی اسدالله اسدی، یکی از دیپلمات‌های ایرانی که در بلژیک محاکمه شده بود، زمزمه‌ها برای بازدگرداندن حمید نوری به کشور از طریق مبادله زندانیان را تقویت کرده بود. امیر عبدالهیان ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۱ در پاسخ به تماس تلفنی «آن لینده»، وزیر امور خارجه سوئد، در خصوص مسائل دوجانبه و بویژه کنسولی گفت‌وگو کرد و خواستار آزادی «حمید نوری» شد.
حمید نوری ۶۴ ساله در نهمین روز از سال۱۳۴۰ در تهران متولد شد. بر اساس اطلاعات موجود در فضای مجازی، او در سال‌های پایانی دهه شصت به عنوان کارمند قوه قضائیه فعالیت داشته است. حمید نوری که با نام مستعار «حمید عباسی» در دهه شصت در قوه قضاییه فعالیت داشته گفته می‌شود که یکی از دستیاران قاضی مقیسه در دادیاری زندان گوهردشت کرج(رجایی شهر) بوده است. او پیشتر سابقه حضور در سپاه پاسداران را نیز داشته است.
حمید نوری در ۱۸ آبان ماه ۱۳۹۸ از فرودگاه امام خمینی تهران به سمت استکهلم پرواز کرد که در در فرودگاه استکهلم-آرلاندا با حکم دادسرای این کشور بازداشت موقت شد. یکی از برنامه‌ریزان دستگیری حمید نوری در این خصوص گفته است:«منشأ قضیه از دخترخوانده حمید نوری شروع می‌شد. در حقیقت ارتباطی که ایشان با من داشتند. ما طبق یک برنامه‌ریزی پیش رفتیم و به نحوی حمید نوری را به تله انداختیم؛ بلیت سفر و رزرو هتل را برای حمید نوری انجام دادیم و هزینه‌های آن هم از طرف ما پرداخت شده‌است و به محض رسیدن به فرودگاه دستگیر شد. دستگاه قضایی سوئد کاملاً و با جزئیات این مسائل را می‌داند. ما حتی یک روز پیش از آنکه حمید نوری به سوئد بیاید می‌دانستیم که او دستگیر خواهد شد.» پس از بازداشت حمید نوری خانواده او تصریح کردند که بیش از دو سال پس از بازداشت موفق به دیدن او نشده‌اند. آنان در بیانیه‌ای نوشتند: «به‌عنوان خانواده تا مدت‌ها هیچ اطلاعی از عنوان اتهامی و وضعیت وی نداشتیم. حتی با پیگیری‌هایی که داشتیم تا مدت‌ها نتوانستیم خبری از وضعیت ایشان بگیریم. این اقدام دولت سوئد در بازداشت این تبعه ایرانی تا زمانی که به خانواده‌اش اطلاع داده شد، می‌تواند مصداق ناپدیدشدگی اجباری باشد.» آن زمان برخی رسانه‌های دست راستی نیز مدعی بودند که حمید نوری از سال 70 بازنشسته شده و به خاطر حل اختلافات خانوادگی دخترخوانده‌اش به سوئد سفر کرده بود.
نزدیک به ۲۱ ماه بعد از دستگیری حمید نوری، دستگاه قضایی سوئد در نوزدهمین روز از مرداد ماه ۱۴۰۰ اولین دادگاه او را برگزار کرد. با این توضیح که روند این دادگاه بی سابقه بود و بعد از آن هم تا پایان سال ۱۴۰۰ بیش از ۷۰ بار نوری را به پای میز محاکمه دادگاه بردند تا رکوردی کم سابقه از حضور یک متهم در دادگاه به ثبت برسد. آن زمان وکلای نوری مدعی شده بودند که دادگاه سوئد فاقد صلاحیت رسیدگی به این پرونده است و دادگاه سوئد صلاحیت رسیدگی به وقایع ۳۴ سال پیش در ایران را ندارد و باید این پرونده را برگرداند.
پرونده حمید نوری را میتوان یکی از پیچیده‌ترین پرونده‌های این چند سال دانست. به طوریکه محاکم قضایی خارجی اتهام‌های سفت و سختی را به او نسبت می‌دهند. گزارش‌های واصله از دادگاه نشان می‌داد، حمید نوری از سوی دادستان به مشارکت در جرائم جنگی و قتل عمد متهم شده است. با این حال یکی از وکیل‌هایش آن را رد کرده و گفته بود: «حمید نوری بی‌گناه است.»
در جریان دادگاه حمید نوری گروه‌های مخالف جمهوری که به دسته و گروه‌های مختلف وابسته بودند، با حضور در مقابل ساختمان دادگاه از بازداشت او استقبال کردند. با این همه برخی افراد مثل حسن نوروزی نماینده مردم رباط کریم در مجلس شورای اسلامی در اظهارنظری صریح دادگاهی شدن حمید نوری را توطئه علیه جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد. در این پرونده تعدادی از شاهدین حضور یافتند که گفته می‌شد از افراد جان به در برده از اعدام‌های دهه شصت هستند و برخی نیز از خانوده جان باختگان بودند. این دادگاه در رسانه‌های بین‌المللی نیز بازتاب داشت.
حمید نوری در ۲۳ تیر ماه ۱۴۰۱ با تشخیص قاضی دادگاه استکهلم به حبس ابد محکوم شد که این حکم در سرتاسر دنیا با واکنش‌های مثبت و منفی زیادی روبه رو شد. این رای در حالی صادر شد که از سوی سیستم رسمی ایران تحرکات زیاد و رایزنی‌های گسترده‌ای انجام شد تا به نوعی از محکومیت قطعی حمید نوری جلوگیری شود که در همین راستا کاظم غریب آبادی معاون امور بین الملل قوه قضائیه و دبیر ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران یکشنبه ۱۹ تیر ۱۴۰۱ طی نامه‌ای به «میشل باچلت» کمیسرعالی حقوق بشر سازمان ملل متحد خواستار پاسخگو کردن دولت سوئد برای بازداشت و محاکمه غیرقانونی و نقض فاحش حقوق بشر حمید نوری تبعه ایرانی زندانی در این کشور، آزادی فوری و جبران خسارات معنوی و مادی وارده به وی شد. پس از اعلام این حکم افرادی به آن واکنش نشان دادند از جمله «حسن نوروزی»، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس که گفته بود: «حکم دادگاه سوئد علیه حمید نوری غیرقابل قبول و جانبدارانه است.» برخی رسانه‌های اصولگرا نیز این اقدام را توطئه علیه جمهوری اسلامی دانسته بودند.
حمید نوری را یکی از رکوردداران گذراندن زندان انفرادی بدانیم. هانا لارسون، وکیل سوئدی حمید نوری در بخشی از اظهارات خود به مدت طولانی بازداشت وی اشاره کرد.
لارسون در این باره گفته است که «حمید نوری اکنون ۳.۵ سال را در بازداشتگاه‌های سوئد به صورت انفرادی گذرانده و در اصل این یک رکورد برای مدت بازداشت به شمار می‌رود و بدرفتاری‌هایی که با وی شده نیز بسیار فجیع است.» این مساله در رسانه‌های داخلی به شدت بازتاب پیدا کرد.
بیشتر بخوانید: اسدالله اسدی کیست؟
حمید نوری در حالی متهم به دخالت در اعدام‌های 1367 است که باتوجه به اینکه این موضوع به 35 سال پیش بر می‌گردد، باید این پرونده را پرونده ای بسیار پیچیده بدانیم. به همین دلیل در سال 1401 یک مستندساز در ملاقاتی ادعای احتمال سقوط جمهوری اسلامی را با او مطرح کرده و وعده آزادی در ازای پذیرش همه اتهامات را به نوری داده است. اما وی امتناع کرده و گفته است نمی‌توانم چشمم را بر حقایق ببندم.
ایرج مصداقی، حمید اشتری و مختار شلاوند از نخستین کسانی هستند که پیش از بازداشت حمید نوری از او شکایت و تصویر او را شناسایی کردند. حمید اشتری که در زمان اعدام‌های تابستان ۱۳۶۷ در بند جهاد زندان گوهردشت بود، شهادت داد که بارها حمید نوری را پیش و پس از کشتار زندانیان سیاسی دیده‌است. اشتری در شهادت خود، به مسئولان وقت زندان گوهردشت بین سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۷ اشاره کرده و ادعا کرده که حمید نوری یکی از مسئولان دادیاری زندان گوهردشت بوده است.
دادگاه جفری رابرتسون، اریک داوید، یان یارپه، شادی صدر، مارک کلامبری، اووه برینگ، سالی لانگوورت، دیوید کلفنذ و پیام اخوان را به عنوان شاهدان متخصص احضار کرد.
رسانه‌های ااصولگرا بارها اخباری مبنی بر آزاد حمید نوری در زندان سوئد منتشر کرده‌اند و مدعی هستند به قوانین بین المللی درباره حقوق زندانیان بی توجهی می‌شود که یکی از آزار‌ها، نگهداری او در سلول انفرادی طی سه سال‌ونیم گذشته و تعویض مداوم بازداشتگاه بوده است. گفته می‌شود آن‌ها در سلول کوچک نوری یک فرد با مشکلات روحی و روانی را در کنار نوری گذشته‌اند و از آنجایی که آن فرد مسائل بهداشتی را رعایت نمی‌کند، حمید نوری وضعیت غیرقابل تحملی در سلول دارد.
در زندان‌های همه کشورهای جهان زندانیان حقوق اولیه‌ای دارند که «ملاقات با خانواده» یکی از اصلی‌ترین حق یک زندانی تلقی می‌شود. اما گفته می‌شود در طول بیش از ۳.۵ سال گذشته مقامات سوئدی همواره بدون هیچ دلیل موجه یا ثابتی در تماس‌ها و ملاقات‌های حمید نوری با خانواده‌اش اخلال ایجاد کرده‌اند و گاه تماس‌های تلفنی او با خانواده را تا چندین ماه قطع میکنند.
در زمان شیوع ویروس کرونا اخباری مبنی بر ابتلای وی به کرونا منتشر شد و گفته می‌شد که در آن زمان خدمات کافی پزشکی در اختیارش نبود. همچنین نوری مشکل حاد ضعف در بینایی داشته است که نه تنها پزشکی چشم‌هایش را در این مدت معاینه نکرده است، بلکه عینکش را هم نمی‌تواند عوض کند و به همین دلیل مشکل بینایی‌اش حاد شده است.
پسر حمید نوری در گفتگویی ضمن تشریح شرایط پدرش به نکته قابل تاملی اشاره میکند. او با اشاره به قانون گریزی‌های دادگاه سوئد گفته است: «یکی از مهمترین استناد‌های دادستانی سوئد در دادگاه پدرم برای اینکه ثابت کند او فرد مهمی در نظام جمهوری اسلامی ایران است، وجود پیامک تبریک سال نوی حسن روحانی در گوشی پدرم بود که برای همه ایرانیان ارسال شده بود!»
عطیه نوری دختر حمید نوری که در ۱۸ بهمن ماه ۱۴۰۱ برای حضور در دادگاه تجدیدنظر پدرش به استکهلم رفته بود، درباره مشاهداتش از روند بررسی پرونده گفته است : «امروز صبح به وقت محلی دادگاه شروع شد، اما خیلی جالب بود که پدرم در دادگاه حضور نداشت و دادگاه بدون حضور متهم شروع شد. تمام وقت صبح دادگاه تمام شد اما پدر من در دادگاه حاضر نشد. کسی که دسترسی به چشم‌پزشکی ندارد و نمی‌تواند به دلیل مشکلات چشمی لوایح و پرونده خود را مطالعه کند تا به خوبی از خود دفاع کند، آیا حقوق او زیر پا گذاشته نشده است؟ همه اینها نشان می‌دهد که حقوق پدر من پایمال می‌شود.»
سازمان مجاهدین طی مدتی که دادگاه حمید نوری برگزار می‌شد، مرتباً تجمعاتی را برگزار می‌کردند. دختر نوری مواجهه‌اش با آن‌ها را اینطور توضیح داده است: «بار اولی که به سوئد آمدیم حدود ۲۰۰ نفر از آنان جلوی دادگاه حضور داشتند و دسته‌جمعی به ما فحش می‌دادند و توهین می‌کردند. ما سعی می‌کریم این توهین‌ها را نشنیده بگیریم. اما توهین‌ها فقط به من و برادرم ختم نشد و به فرزند ده ساله من هم فحش دادند. یک بار از بازداشتگاه به سمت محل اقامت خود می‌رفتیم که در اتوبوس یک خانم به ما فحاشی کرد و تروریست خواند. دختر کوچک من به قدری ترسیده بود که دست و پاهایش می‌لرزید با اینکه گناهی نداشت.»
هرچه هست مشخص نیست حمید نوری تا چه زمانی در زندان خواهد ماند. اگرچه او حبس ابد گرفته است اما به هر حال اتفاقی مشابه اسدالله اسدی نیز یکی از گزینه‌های روی میز است که دست کم امکان تحقق دارد. در مورد خیلی از حوادث آن زمان از جمله افرادی که اعدام شدند، شاید بسیاری رازها با همین افراد دفن شده باشد و دادگاه سوئد سعی در فهمیدن برخی از اتفاقات آن روزهای پرحادثه دارد. دادگاهی که رسانه‌ها آن را سیاسی و توطئه می‌دانند. با اینحال موافقان و مخالفان این دادگاه هر دو اتفاق نظر داشتند که این دادگاه یکی از نادرترین دادگاه‌های مسئولان جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
حمید نوری بیستم ششم خرداد ماه ۱۴۰۳ در پی مبادله زندانی میان جمهوری اسلامی ایران و کشور سوئد آزاد شد.