رویداد۲۴ یاسر مختاری: درمان شناختی-رفتاری (Cognitive-Behavioral Therapy یا CBT) یکی از روش‌های مهم و موثر در روانشناسی بالینی است که در درمان مشکلات روانی استفاده می‌شود. این روش بر اساس دو عنصر اصلی، یعنی شناخت (Cognition) و رفتار (Behavior) تمرکز دارد.
درمان شناختی - رفتاریCBT با کمک تحلیل و تغییر افکار و رفتارهای نامطلوب، به فرد کمک می‌کند تا مشکلات خود را شناسایی و مدیریت کند.
رویکرد CBT، معتقد است که نگرش‌ها و باورهای فرد درباره خود، دیگران و جهان در برگیرنده نقش مهمی در تشکیل رفتارها و تجربیات او دارند. شکل‌گیری این نگرش‌ها و باورها ممکن است ناهمسو با واقعیت باشد و می‌تواند موجب مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اضطراب اجتماعی و اختلالات خوردن شود.
با مشاهده رفتارها، افکار و احساسات، فرد می‌تواند الگوهای تفکر نامطلوب خود را شناسایی کند. مثلاً فرد ممکن است در موقعیت‌های خاصی به حدس و گمان‌های منفی پرداخته و به نتیجه‌گیری‌های ناصحیح برسد.
بیشتر بخوانید: رویکرد‌های درمانی در روانشناسی
در این مرحله، فرد با کمک روانشناس می‌تواند صحت و قابلیت انطباق افکار خود را بررسی کند. آیا افکار منطقی و قابل تحمل هستند یا خیر؟
در این مرحله، هدف اصلی CBT است. با کمک روانشناس، فرد به تغییر افکار منفی و نامطلوب خود می‌پردازد و در عوض افکار مثبت‌تر و سازنده‌تری را به اشتباه می‌گذارد.
در CBT، مدیریت رفتار نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. این شامل تغییر الگوهای رفتاری ناپسند و یادگیری مهارت‌های جدید، مانند مهارت‌های ارتباطی، حل مسئله، مدیریت استرس و مدیریت زمان است.
به گزارش رویداد۲۴ در رویکرد درمانی CBT از روش‌های گوناگونی استفاده می‌شود که هدف آنها تغییر افکار نامطلوب و الگوهای رفتاری غیرسالم است. در زیر به برخی از اصلی‌ترین روش‌های مورد استفاده در CBT اشاره می‌کنیم:
در این روش، فرد با کمک روانشناس به بررسی و تحلیل مجدد باورها، دیدگاه‌ها و افکار نامطلوب خود می‌پردازد و سعی می‌کند تا آنها را با باورها و دیدگاه‌های مثبت، منطقی‌تر و سازنده‌تر جایگزین کند. این تحلیل متقابل ممکن است شامل مشاهده و بررسی اثبات‌ها و تکذیب‌های بیان شده توسط فرد باشد.
در CBT، به فرد مهارت‌هایی مانند مدیریت سطح استرس، مدیریت وقت، مهارت‌های ارتباطی صحیح و راهبردهای برطرف کردن مشکلات زندگی آموزش داده می‌شود. این مهارت‌ها فرد را در مواجهه با مشکلات روزمره و مدیریت رفتارهای نامطلوب کمک می‌کند.
در این روش، فرد به تجربه‌های عملی دعوت می‌شود تا اطلاعات جدیدی را درباره باورها، شکل‌گیری افکار و رفتارهای خود به دست آورد. مثلاً فرد با دسته‌بندی اثبات‌ها و تشکک‌های خود می‌تواند از طریق انجام آزمایش‌های رفتاری، این اطلاعات را در عمل تجربه کند.
در این روش، فرد توانایی ثبت و رصد رفتارها، افکار و احساسات خود را در طول روز یا در شرایط خاصی را بدست می‌آورد. این فرایند امکان ارزیابی و آگاهی از الگوهای نامطلوب رفتاری و شناختی فرد را فراهم می‌کند.
در CBT، فرد می‌تواند وظایف تمرینی منظمی به عنوان تمرین در خانه انجام دهد. این تمرین‌ها شامل تمرین مهارت‌های مدیریت رفتاری، آموزش تمرکز مثبت و تشویق خود، روحیه‌بخشی و تصاویرسازی مثبت می‌شود.
این تکنیک‌ها و روش‌ها تنها نمونه‌ای از استراتژی‌های مورد استفاده در CBT هستند. استراتژی‌ها ممکن است بسته به نیازهای و مشکلات خاص هر فرد تغییر کنند. مهم است که در حین انجام CBT، فرد با کمک روانشناس متخصص در این روش همکاری و هماهنگی کند.
رویکرد درمانی CBT به عنوان یکی از روش‌های درمانی گسترده و گوناگون، برای مجموعه‌ای وسیعی از بیماران و مشکلات روانی قابل استفاده است. برخی از بیماران و مواردی که می‌توانند از CBT بهره‌مند شوند عبارتند از:
CBT برای افرادی که با افسردگی مبتلا هستند، بسیار موثر است. این روش می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای منفی و نامطلوب تفکر را شناسایی و تغییر دهد و راه‌های مؤثری برای مدیریت و کاهش افسردگی را دست یابد.
CBT به عنوان یکی از روش‌های اصلی در درمان اضطراب، از جمله اضطراب عمومی، اختلال وسواسی-جبری، اضطراب اجتماعی و اضطراب واجدانی استفاده می‌شود. با بهره‌برداری از آموزش مهارت‌های مدیریت استرس، شناخت نگرش‌های اشتباه و مدیریت انگیزش، فرد می‌تواند اضطراب خود را کاهش دهد و زندگی بهتری را تجربه کند.
CBT در درمان اختلالات خوردن نظیر اختلال انسدادی خوردن، بولیمیا و اضطراب خوردن معمولاً استفاده می‌شود. این روش می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای نامطلوب ارتباطی با غذا را شناسایی کند و رفتارهای خوردن ناسالم را تغییر دهد.
CBT معمولاً در درمان اعتیادهای مختلف نظیر اعتیاد به مواد مخدر و الکل، اعتیاد به اینترنت، و اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌شود. این روش می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای مفید‌تری را برای مدیریت استرس و تنفرف از جوانه‌های مخدر یا عوامل موثر در اعتیاد ایجاد کند.
برای درمان افرادی که با اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) مبتلا هستند، بسیار مؤثر است. در این رویکرد، فرد می‌تواند با کمک روانشناس در مورد تجربیات ناخواسته خود مانند خاطرات و فکرهای نامطلوب مهارت‌های مدیریت را یاد بگیرد و بهبودی را تجربه کند.
مهم است بدانید که این فقط چند نمونه از بیماران و مواردی است که CBT درمانی موثر برایشان است. اما تصمیم نهایی درمورد استفاده از CBT برای هر فرد به عهده روانشناس معالج و بر اساس ارزیابی شخصیتی و نیازهای خاص هر فرد قرار دارد. همچنین، هماهنگی و همکاری فعال فرد در جلسات CBT نقش بسزایی در موفقیت فرآیند درمانی دارد.