رویداد۲۴ لیلا فرهادی: چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای ایران و آمریکا به طرز چشمگیری تغییر کرده است؛ این چشم‌انداز از «تقریبا قطعی» در اسفند ۱۳۹۹ و قبل از ریاست جمهوری رئیسی تا «تقریبا قطعی» در اولین تابستان روی کارآمدن دولت جدید و «تقریبا غیر ممکن» در پاییز سال گذشته اوایل ماه جاری، به حالتی «امیدوارکننده» در هفته‌های اخیر رسیده است.
پس از بیش از دو سال مذاکره پشت در‌های بسته، ایالات متحده و ایران به یک توافق بر سر مبادله زندانیان رسیدند و قرار شد در ازای آزادی پنج شهروند ایرانی-آمریکایی از ایران، چند ایرانی زندانی در زندان‌های آمریکا آزاد شوند و ایالات متحده دسترسی به میلیارد‌ها دلار وجوه مسدود شده ایران در کره‌جنوبی را آزاد کند. هرچند امضای یک توافق برای بازگشت به برجام همچنان دور از ذهن به نظر می‌رسد، اما روابط با آمریکا به طور قابل توجهی گرم شده است.
«آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا گفته این توافق با هیچ جنبه دیگری از سیاست واشنگتن در قبال ایران «ارتباط ندارد» و تنها بر آزادی شهروندان و ساکنان آمریکایی که به اشتباه در تهران بازداشت شده‌اند، تمرکز دارد اما وزارت امور خارجه ایران گفته که بخش جدایی ناپذیر اجرای این توافق، دسترسی به ۶ میلیارد دلار از وجوه مسدود شده این کشور در کره جنوبی است.
برخی از منتقدان آمریکا را متهم کرده‌اند که با این توافق، به «باج‌خواهی» ایران دامن زده است. «تام کاتن» سناتور جمهوری‌خواه ایالات متحده، در بیانیه‌ای در اوایل ماه اگوست جو بایدن، رئیس‌جمهور این کشور را به «عمل مماشات‌گرایانه» متهم کرد که ایران را «جسورتر» خواهد کرد. در عین حال برخی تحلیلگران معتقدند واضح است که ایران انتظار داشته باشد در ازای این توافق به وجوه مسدود شده‌اش در کره جنوبی دسترسی داشته باشد، چون این پول مال خودشان است و اینطور نیست که ایالات متحده به آن‌ها پولی می‌دهد.
تحرکاتی از سوی ایران نشان می‌دهد بازار چانه‌زنی در مذاکرات بین دو کشور داغ است. ایران بعد از چهار دهه پرونده یک حادثه را باز کرده و در دادگاهی عجیب، آمریکا را به پرداخت چند صد میلیون دلار غرامت محکوم کرده است. شعبه ۵۵ بین‌الملل دادگستری تهران بعد از ۴۳ سال به شکایت حقوقی بازماندگان و آسیب‌دیدگان کودتای نوژه رسیدگی کرده و دولت آمریکا را به پرداخت مبلغ ۳۳۰ میلیون دلار غرامت به خانواده قربانیان این حادثه محکوم کرده است.
بیشتر بخوانید: ویژگی مذاکرات جدید ایران و غرب چیست؟
کودتای نوژه در واقع اتفاقی است که در ۱۸ تیرماه ۱۳۵۹ از پایگاه هوایی نوژه در همدان آغاز شد. در این اتفاق که دو سال بعد از انقلاب رخ می‌داد، «سپهبد سعید مهدیون» فرمانده پیشین نیروی هوایی ایران به همراه چند تن از دیگر فرماندهان نظامی دوره شاهنشاهی قصد حمله به منزل آیت‌الله خمینی در تهران و سپش حمله به برج مراقبت فرودگاه مهرآباد را داشتند. آیت‌الله محمدکاظم شریعتمداری مرجع تقلید عالی‌رتبه به اتهام دست داشتن در همین کودتا مجبور به اعتراف تلویزیونی و سپس حصر خانگی شد.
محمد ری‌شهری رئیس وقت دادگاه‌های انقلاب اسلامی در کتاب خاطرات خود گفته حدود ۶۰۰ نفر در رابطه با این کودتا در سراسر کشور بازداشت شدند و در نهایت ۱۲۱ نفر از دستگیرشدگان در دادگاه انقلاب اعدام شدند. یک روز بعد از روشن شدن کودتا، جمهوری اسلامی، آمریکا و شوروی را به طرح کودتایی علیه خود متهم کرد. با این‌حال ۴۳ سال بعد تنها یکی از این دو عامل، محکوم به پرداخت غرامت شده است.
علی باقری کنی معاون سیاسی وزیر خارجه مذاکره با طرف آمریکایی در حاشیه نشست پیش روی مجمع عمومی در سازمان ملل را تایید کرده است. به نظر می‌رسد موضوع غرامت قربانیان کودتای نوژه هم سناریویی در راستای بالا بردن قدرت چانه‌زنی ایران در این مذاکرات باشد.
برخی ناظران می‌گویند توافق ایران و آمریکا به این دلیل حاصل شده که دولت بایدن می‌خواهد اطمینان حاصل کند که جنگ به بخش دیگری از جهان سرایت نخواهد کرد و از روابط ایران با روسیه نگران است. این نگرانی برای دولت بایدن به اندازه‌ای قوی است که شاید علنا اعلام نکردند، اما رویش را برگردانده و اجازه فروش نفت را به ایران داده است.
بلومبرگ در روز‌های اخیر در گزارشی در مورد روابط آمریکا و ایران نوشته است که دیپلماسی محرمانه بین دولت‌های ایران و آمریکا به کاهش سرعت غنی سازی توسط ایران و همزمان تغییراتی در شرایط بازار جهانی نفت منتهی شده است و نوعی ترتیبات غیررسمی دوجانبه نفتی بین دو طرف ایجاد کرده است. در این گزارش آمده است که مقامات آمریکایی به طور خصوصی اعتراف کرده‌اند که به تدریج تحریم نفتی ایران را کاهش داده‌اند که نتیجه آن افزایش فروش نفت ایران به بالاترین سطح از زمان بازگشت تحریم‌ها در پنج سال پیش و بیشترین میزان فروش نفت به چین بوده است.
سایت خبری «اویل پرایس» هم این گزارش‌ها را تایید کرده و گفته دولت بایدن از اینکه قیمت نفت را پایین نگه داشته راضی است. بر اساس گزارش این رسانه، صادرات نفت خام ایران در ماه می از ۱.۵ میلیون بشکه در روز فراتر رفته و به بالاترین سطح از سال ۲۰۱۸ رسیده است. تهران می‌گوید تولید نفت خام را به بالای ۳ میلیون بشکه در روز رسانده است که باز هم بالاترین میزان از سال ۲۰۱۸ است. ورود این نفت به بازار، در پایین نگه داشتن قیمت‌ها نسبت به آنچه عربستان سعودی و اوپک انتظارش را داشتند، نقش داشته است.
روزنامه اسرائیلی هاآرتص گزارش داده که مذاکرات ایران و آمریکا با سرعتی بیش از حد انتظار پیش می‌رود و احتمال دستیابی به توافق در عرض چند هفته وجود دارد. مفاد قرارداد احتمالاً شامل توقف فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم ۶۰ درصدی و بالاتر از سوی ایران در ازای صدور مجوز برای فروش بیش از ۱ میلیون بشکه نفت در روز است.