چرا حماس با وجود پیش‌بینی تلفات زیاد به اسرائیل حمله کرد؟

پرویداد۲۴ لیلا فرهادی: اینکه آیا حماس تلفات انسانی و تشدید دامنه جنگ به چیزی که اکنون در حال وقوع است را پیش‌بینی می کرده یا نه؟ چرا با وجود این پیش‌بینی دست به حمله پیش‌دستانه به اسرائیل زده است؟ سوالاتی است که نیویورکر از زاویه دید یک رسانه چپی آمریکایی به آن پاسخ داده است. لازم به ذکر است که رسانه‌های معیار لیبرال دموکرات در آمریکا، منتقد اسرائیل و حامی فلسطین‌اند.

رهبران سیاسی حماس غافلگیر شدند

نیویورکر گزارش خود را با صبح شنبه هفتم اکتبر و شوکه شدن یکی از رهبران ارشد سیاسی حماس آغاز کرده و نوشت «موسی ابومرزوق از رهبران ارشد سیاسی گروه مبارز فلسطینی حماس، صبح شنبه با خبر حمام خون از خواب بیدار شد. فرماندهان نظامی حماس که در غزه مستقر بودند، آنقدر مصمم بودند که نقشه خود را برای تهاجم پیش از سپیده دم به اسرائیل مخفی نگه دارند که جزئیات و زمان حمله را حتی از رهبران سیاسی سازمان از جمله ابومرزوق که در تبعید در دوحه قطر زندگی می‌کردند، پنهان کرده بودند.»

او در یک مصاحبه تلفنی به نیویورکر گفته که او بدون پیش بینی چیزی شب هفتم اکتبر را خوابیده بود. ابومرزوق گفته: «همه رهبران حماس که نظامی نبودند، این خبر را صبح روز شنبه دریافت کردند.» این ادعا با توجه به نفوذ سرویس‌های اطلاعاتی اسرائیل و نظارت‌هایی که معمولاً روی رهبران تبعیدی حماس صورت می‌گرفت، قابل قبول بود و عاقلانه نبود که به ابومرزوق از قبل خبر حمله داده شود.

حمله حماس مرحله خطرناک جدیدی را در مناقشه اسرائیل و فلسطین ایجاد کرده است. نیویورکر در ادامه گزارش این سوال را مطرح کرده که چرا حماس، که از سال ۲۰۰۷ بر غزه حکومت می‌کند، دست به این حمله زده، در حالی که هزینه چنین حمله‌ای برای غیر نظامیان فلسطینی قابل پیش‌بینی بوده است؟

نیویورکر روز ۱۲ اکتبر، با ابومرزوق، رهبر سیاسی قدیمی حماس، صحبت کرده و می‌گوید او در خط مقدم با غرب در ارتباط بوده با این امید که درک واضح‌تری از تفکر استراتژیک حماس به آن‌ها بدهد.

ابومرزوق به نیویورکر گفته به از موفقیت این حمله غافلگیر شده است. نیروهای حماس حدود ۲۲ حفره در دیوار امنیتی اطراف غزه ایجاد کرده بودند و به بیش از بیست شهر و روستای اسرائیل نفوذ کرده بودند. او گفته که رهبران حماس انتظار داشتند که یگان‌های نظامی اسرائیل مستقر در اطراف غزه «قوی‌ترین و آموزش‌دیده‌ترین لشکرها» با «اطلاعات و استحکامات فراوان» و همچنین کمک از «افسران اطلاعاتی که اطلاعات زیادی درباره تحرکات ما دارند» مستقر کرده باشند، اما در عوض جنگنده‌های اسرائیلی با سردرگمی عقب‌نشینی کردند. او گفت: ما هرگز چنین انتظاری نداشتیم. اشاره ابومرزوق به نوع غافلگیری حماس با ارزیابی‌های رهبران نظامی اسرائیل مطابقت داشت.

ابومرزوق تاکید کرده که اگرچه از جزئیات نهایی بی‌اطلاع بود، اما او و دیگر رهبران سیاسی حماس از راهبرد کلی حمله، از جمله مقیاس و سطح پیشروی خبر داشتند. او گفت: «سربازان کسانی هستند که اجرا می‌کنند. آن‌ها از سیاست‌های کلی که توسط دفتر سیاسی ما ارائه می‌شود، تبعیت می‌کنند. ما در مورد تاریخ حمله غافلگیر شدیم، اما در مورد سطح اقدامات نه.»

او در مقطعی از گفتگو با نیویورکر گفته که گردان‌های عزالدین قسام شاخه نظامی حماس ساعاتی قبل از شکستن دیوار امنیتی تصمیم به تهاجم گرفته‌اند، اما در جای دیگری از مصاحبه، به برنامه‌ای اشاره کرد که «سال‌ها قبل آماده شده بود»

 ابومرزوق توضیح داد که این حمله «چیزی نبود که قسام بتواند پنج سال پیش انجام دهد.» او همچنین تاکید کرده که «آن‌ها برای انجام همه این کار‌ها آموزش دیده بودند و آماده بودند. این یک چیز خودجوش نبود.»

ابومرزوق در مورد برنامه حماس برای گروگان‌ها به نیویورکر گفته «ما قرار نیست مردم بی‌گناهی که زندانی شدند را نگه داریم.» (این که آیا رهبران نظامی حماس با این اظهارات موافق هستند یا نه، مشخص نیست و باید دید) او گفته که حماس ممکن است به دنبال مبادله تعدادی از سربازان اسرائیلی با فلسطینی‌هایی باشد که در زندان‌های اسرائیل نگهداری می‌شوند.

بیشتر بخوانید:

آیا حمله اسرائیل به غزه همان یورش وعده داده شده بود؟

گزینه پیش روی اسرائیل در مقابل حماس چیست؟

آیا نیروهای محور مقاومت وارد جنگ با اسرائیل خواهند شد؟

جنگ فلسطین و اسرائیل به کل خاورمیانه کشیده می‌شود؟

آیا مردم غزه از حمله حماس به اسرائیل خوشحالند؟

نیویورکر در ادامه گزارش تفصیلی خود گفته غیرنظامیان غزه فرصت زیادی برای اعتراض به بهای سنگینی که اکنون برای حمله حماس می‌پردازند، ندارند. کنترل شدید حماس بر غزه جای زیادی برای مخالفت یا انتقاد باقی نمی‌گذارد. اما «ابوسادا» اندیشمند علوم سیاسی مستقر در شهر غزه در یک تماس تلفنی از غزه به نیویورکر گفته که تفاوت در نگرش بین رهبران حماس و سایر ساکنان غزه واضح است.

او گفته «مردم فلسطین در غزه چیز‌های زیادی برای از دست دادن دارند. بیشتر فلسطینی‌ها نمی‌خواهند بمیرند و نمی‌خواهند به این شکل زشت و زیر آوار بمیرند. اما سازمان ایدئولوژیکی مانند حماس معتقد است که مردن برای یک هدف عادلانه، بسیار بهتر از زندگی در این زندگی بی‌معنی است.»

خانواده ابومرزوق در شهر رفح غزه زندگی می‌کنند و یکی از برادران او به نام یوسف در هفته‌های اخیر در یک حمله هوایی کشته شده است. ابومرزوق صحبت‌ها در مورد از دست دادن برادر خود را منحرف کرد و تاکید کرد که غزه چنین قربانی‌هایی را پذیرفته است: او می‌گوید «فلسطینی‌ها حاضرند بهای بیشتری برای آزادی خود بپردازند.»

حماس اسرائیل را فریب داد؟

ابومرزوق، هفتاد و دو ساله، سه سال پس از اعلام استقلال دولت اسرائیل به دنیا آمده است. او که توسط والدین بی‌سواد پناهنده‌ای که به رفح گریخته بودند بزرگ شده، اهل کتاب و مذهبی بوده و در جوانی به اخوان المسلمین گرایش پیدا کرده است.

او در سال ۱۹۸۲ به ایالات متحده نقل مکان کرد و در آنجا مدرک دکترای مهندسی گرفت. پس از ظهور حماس در سال ۱۹۸۷، ابومرزوق یکی از رهبران آن شد و مرتباً بین ایالات متحده و خاورمیانه در سفر بود. سال ۱۹۹۵، وی پس از ورود به فرودگاه جان اف کندی بازداشت و برای بیش از یک سال به زندان و سلول انفرادی، در مرکز اصلاح و تربیت متروپولیتن، در منهتن افتاد.

پس از یک نبرد طولانی با استرداد احتمالی او به اسرائیل در دادگاه، در سال ۱۹۹۷، وزارت خارجه ایالات متحده ترتیب اخراج او به اردن را داد. (در اواخر همان سال، ایالات متحده حماس را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کرد.)

پس از حمله حماس به اسرائیل، تعدادی از تحلیلگران، از جمله برخی از نزدیکان به حماس، اظهار داشتند که این گروه عمداً نیرو‌های امنیتی اسرائیل را به سمت یک احساس امنیت کاذب سوق داده بود.

در چند سال گذشته، حماس به طور فزاینده‌ای مایل به تعدیل شدیدترین مواضع خود و انجام معامله با اسرائیل به منظور بهبود زندگی ساکنان غزه بود. در سال ۲۰۱۷، ابومرزوق به ترویج به تدوین یک سند سیاستی حماس کمک کرد که از یهودستیزی تهاجمی در منشور اصلی این سازمان که خواستار نابودی دولت یهود شده بود، اجتناب می‌کرد.

حماس پیش از حمله ۷ اکتبر از تلاش دیگر شبه‌نظامیان یا غیرنظامیان ساکن غزه برای حمله به نیرو‌های اسرائیلی جلوگیری کرده بود و عملاً وارد یک توافق امنیتی آرام با اسرائیل شده بود.

حماس از طریق واسطه‌ها با اسرائیل به توافقاتی هم دست یافته بود و صد‌ها میلیون دلار کمک‌های بلاعوض قطر را برای خانواده‌های فقیر جذب کرده بود. با این کمک‌ها برق بیشتری برای ساکنان غزه فراهم می‌کرد، حقوق ماهیگیران را در سواحل غزه تقویت می‌کرد و تعداد مجوز‌ها برای ساکنان غزه جهت کار در اسرائیل را افزایش می‌داد. اواخر سال ۲۰۲۰، حماس متعهد به شرکت در انتخابات ملی فلسطین هم شده بود.

چرا حماس به اسرائیل حمله کرد؟

آیا این سازش آشکار، همگی بخشی از یک برنامه برای خرید زمان بوده تا حماس یک حمله وحشیانه را تدارک ببیند؟ ابومرزوق در گفتگو با نیویورکر اصرار دارد که این تلاش‌ها برای مذاکره و همزیستی واقعی بوده است. او اسرائیل و قدرت‌های غربی را به دلیل خنثی کردن اقدامات حماس سرزنش می‌کند. او به این رسانه آمریکایی گفته: «ما همه راه‌ها را برای به دست آوردن برخی از حقوق خود دنبال کردیم. ما درِ آشتی را زدیم و اجازه ورود ندادند، درِ انتخابات را زدیم و از آن محروم شدیم. ما در همه راه حل‌های سیاسی را در کل جهان زدیم، گفتیم ما صلح می‌خواهیم، در ازای آن فقط مقداری از حقوقمان را به ما بدهید؛ اما ما را راه ندادند. وی افزود: ما همه مسیر‌ها را امتحان کردیم. ما یک راه سیاسی پیدا نکردیم که ما را از این باتلاق بیرون بیاورد و ما را از بند اشغال رهایی بخشد.»

نیویورکر می‌گوید «شواهدی در تایید روایت ابومرزوق وجود دارد. در سال‌های اخیر، حماس مایل به همزیستی با دولت یهود به نظر می‌رسید. اما همانطور که ابومرزوق اذعان کرده، حماس هرگز از خواسته‌های اصلی خود مانند استقلال کامل فلسطین و حق آوارگان فلسطینی برای بازگشت به وطن خود دست نکشید. این گروه سلاح‌های خود را رها نکرد. او به نیویورکر گفته «با این حال ما کسی را گمراه نکردیم. ما هرگز این شعار‌ها را پنهان نکردیم.»

خبرنگاران نیویورکر ابومرزوق برای توضیح درباره استراتژی و زمان بندی جنگ تحت فشار قرار دادند. سوال این رسانه این بوده که، حماس با این حمله (نیویورکر در مصاحبه خود از عبارت ریختن خون بیگناهان استفاده کرده است) چه چیزی می‌تواند به دست آورد؟ چرا الان؟

پاسخ ابومرزوق بار‌ها و بار‌ها این بود که باید شکست دائمی حماس در رسیدن به بخشی از حقوق فلسطینی‌ها را به رسمیت بشناسند. او گفته «ما از همه کشور‌های جهان خواستیم که به ما کمک کنند، از ما محافظت کنند و جلوی افراط‌گرایی شهرک نشینان را بگیرند. اما وضعیت بدتر شد.»

وی خاطرنشان کرد که دولت اسرائیل به طور فزاینده‌ای راست‌گرا شده و برخی از وزرا حضور گسترده یهودیان را در مسجد الاقصی، یکی از مقدس‌ترین مکان‌ها هم در اسلام و هم در یهودیت و نماد هویت ملی فلسطین، تشویق می‌کردند. دولت اسرائیل سطوح جدیدی از حمایت و به رسمیت شناختن شهرک سازی‌های یهودی را در سراسر کرانه باختری گسترش داده بود. ماندگاری این شهرک‌ها، تمایل فلسطینی‌ها برای ایجاد یک کشور در آن سرزمین را به یک خیال واهی بدل کرده بود. خشونت شهرک نشینان علیه فلسطینی‌ها در حال افزایش بود و درگیری با نیرو‌های امنیتی اسرائیل در کرانه باختری منجر به کشته شدن بیش از دویست فلسطینی در سال جاری شده بود.

در همین حال، مقامات اسرائیلی محدودیت‌های شدیدتری را بر زندانیان فلسطینی اعمال می‌کردند. ابومرزوق گفته: ما با آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها و همه مردم برای احقاق حقوق مردم فلسطین بدون هیچ منفعتی صحبت کردیم. او گفته «از سال ۱۹۴۸ تا به امروز هیچ چیزی در مورد ایده دو دولت به دست نیامده است. ما مردمی تحت اشغال هستیم.»

درگیری داخلی بین گروه‌های فلسطینی چطور به تقویت حماس انجامید؟

نیویورکر در گزارش خود نوشته می‌توان حملات اخیر را بخشی از نبرد داخلی فلسطینیان هم دانست. اقدامات حماس کار را برای تشکیلات خودگردان فلسطینی که تحت کنترل رقبای سکولار حماس است، سخت‌تر خواهد کرد.

با ایجاد توافقنامه صلح اسلو، تشکیلات خودگردان فلسطینی یک زمانی به عنوان گروه پیشرو برای ایجاد یک کشور فلسطینی تلقی می‌شد. امروز این امکان و حتی دلیل وجودی چنین تشکیلاتی هم از بین رفته است. نیرو‌های امنیتی تشکیلات خودگردان با درگیری غیرنظامیان فلسطینی با شهرک نشینان اسرائیلی که به خشونت بینجامد مقابله می‌کردند و عملاً به اشغال کرانه باختری کمک می‌کردند.

حماس، با زخمی کردن اسرائیل و پرداختن بهای انتقام آنها، احتمالاً خشم تازه‌ای را در کرانه باختری نسبت به اشغالگران و تشکیلات خودگردان فلسطین برانگیخته است و در عین حال، وضعیت حماس را به عنوان صدای مقاومت فلسطینیان تقویت کرده است.

ابومرزوق به نیویورکر گفته که تشکیلات خودگردان فلسطین مرده است. او گفته «این تشکیلات وجود ندارد. سیاست‌های سخت‌گیرانه بنیامین نتانیاهو عملاً به موجودیت سیاسی این تشکیلات پایان داده است.»

ابومرزوق گفته که انگیزه واقعی حمله حماس احساس ناامیدی و شکست بود. حماس، بسیار ضعیف‌تر از اسرائیل، دارای اختلاف با غرب، رها شده توسط حاکمان عرب، و سرخورده از تشکیلات خودگردان فلسطین، تصمیم گرفته بود به تنهایی بایستد.

نشریه آمریکایی نیویورکر از ابومرزوق پرسیده که آیا این حمله خونین به غیر از اقدامات تلافی جویانه ویرانگر اسرائیل، دستاوردی داشته است؟ او پاسخ داده: این اولین بار است که فلسطینی‌ها از مرز‌ها عبور می‌کنند و در سرزمین تاریخی خود می‌جنگند. اسرائیل خارج از مرزهایش با ما جنگ می‌کرد، ما را می‌کشت و زندانی می‌کرد. حالا برعکس است اکنون نسل‌های آینده اسرائیل می‌دانند که نمی‌توانند به اشغال فلسطینی‌ها ادامه دهند و نمی‌توانند برای همیشه به جنگ‌های خود ادامه دهند.» او معتقد است «این بزرگترین دستاورد حمله حماس به اسرائیل بوده است.»

ابومرزوق اذعان کرده که درگیری جدید نمی‌تواند مانع از ادامه روابط کشور‌های عربی با اسرائیل شود و فلسطینی‌ها را حتی بیشتر منزوی می‌کند. او تصریح کرده که «در بهترین حالت، این امر صرفاً تحرکات اخیر عربستان سعودی را در این راستا به تاخیر می‌اندازد.»

ابومرزوق این بار خبرنگاران نیویورکر را تحت فشار قرار داده و گفته «اگر بعد از این جنگ قرار بود ما مجبور شویم که در قفس زندگی کنیم و اگر این حمله برای حماس انتحاری بوده، چرا نتانیاهو و جو بایدن این حمله را جشن نگرفتند؟»

بیش از بیست و پنج سال پیش «مری آن ویور» نویسنده نیویورکر، با ابومرزوق در مرکز اصلاح و تربیت متروپولیتن دیدار کرده بود. ابومرزوق در آن زمان به ویور گفته بود: «اگر تاریخ را بخوانی، می‌دانی که خشونت خشونت می‌آورد: تحمیل اراده از طریق زور بازو، راه‌حل نیست. باید مصالحه کرد. باید یکدیگر را درک کنیم. کسی که از قوه قهریه استفاده می‌کند، شاید به طور موقت برنده باشد، اما در دراز مدت یک بازنده است.»