رویداد۲۴ مریم آیتی: نوروز یک جشنواره باستانی است، جشنی که همزمان با بیداری طبیعت برگزار میشود و آمدن بهار را رسما اعلام میکند، خاستگاه این جشن بیهمتا ایران است، اما این جشن در بخشهایی از آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، بالکان و حتی در شرق آفریقا نیز برپا میشود.
قدمت نوروز و وجود این جشن به زمانهای پیش از هخامنشیان و مادها برمیگردد، و زمانی که آریاییها به این منطقه آمدند بن مایههای باور به فروهرها را با خود به همراه آورده بودند، به مرور زمان این باورها با آیینهای دیگری مانند نوروز که در اصل ریشه در سنتهای بومیان و مردم اصیل ایران دارد، منطبق شده و شکل ملموستری به خود گرفته است.
نوروز در ایران، تعطیلات دو هفتهای است و مهمترین جشن سال به شمار میرود. جشن نوروز از آخرین سهشنبه قبل از سال نو با نام چهارشنبه سوری آغاز میشود. این جشن در آیین زرتشتیان برای نشان دادن پایان زمستان بود. ایرانیان در این جشن در خیابانها، کپههای آتش برپا میکنند و از آن میپرند و میگویند، «زردی من از تو سرخی تو از من» در واقع با خواندن این شعر، آرزوی سلامت برای سال آینده خود خواهند داشت.
در گذشته، چهارشنبه سوری با قاشقزنی همراه بود. مردم چادرهای بلند میپوشیدند تا هویتشان مشخص نشود، بعد همراه با قاشقزدن به درب خانهها میرفتند و هدیه درخواست میکردند. از طرفی، روزهای نزدیک به نوروز بازارهای ایران پر از هیجان و شور و شوق است؛ و مردم به خرید سال نو میپردازند.
ایرانیان سنت دیگری برای نوروز به نام سفره هفت سین دارند که از هفت عنصر تهیه میشود که همه آنها با حرف «س» شروع میشوند.
سبزه به مفهوم تولد دوباره، سنجد به مفهوم عشق، سیب برای سلامت و زیبایی، سیر به عنوان نماد سلامتی، سمنو به مفهوم ثروت و باروری، سرکه به عنوان نماد طول عمر و سماق نماد شروع روز جدید است. در کنار این هفت عنصر آینه، ماهی قرمز و گلهایی مثل سنبل هم قرار میدهند.
در شب نوروز، ایرانیان در کنار خانوادهها هستند و شام سال نو را که معمولا سبزی پلو با ماهی سفید است، میخورند. آش رشته هم از غذاهای مرسوم برای جشن نوروز ایرانیان است. شیرینی معمول عید هم نخودی است و بزرگترها به کوچکترها عیدی میدهند.
حاجی فیروز ایرانیان هم در این ایام ظاهر میشود. حاجی فیروز شخصیت سنتی نوروز است که ریشه آن به بردگی قدیم میرسد. حاجی فیروز فردی با لباس قرمز و دست صورت سیاه است که در خیابانها به رقص و آواز میپردازد.
تعطیلات بلند مدت نوروز ایرانیان با سیزده بدر تمام میشود. سیزدهمین روز بهاری، روزی است که ایرانیان برای پیکنیک از خانههای خارج میشوند و به مناطق جنگلی و تفریحی حومه شهرها میروند. غذا میخوردند و جشن و پایکوبی میکنند و در پایان روز سبزههای عید را گره میزنند و به آب روان میاندازند.
نوروز در تاجیکستان، نمادی از نیاکان، دوستی و زندگی است. بنا بر باور مردم این کشور، در عید نوروز همه موجودات بار دیگر زنده میشوند. جالب است که مردم تاجیکستان نیز قبل از رسیدن نوروز خانه تکانی میکنند و همه چیز را دوباره از نو بر سر جای خود قرار میدهند.
یکی از مراسمهای زیبای مردم تاجیکستان به این صورت است که خانم خانه در فصل پاییز به کوه میرود و با جمع کردن شاخ و برگ درختان دو عدد جارو قرمز رنگ درست میکند. سپس به خانه برگشته و این دو جارو تا نوروز در خانه نگهداری میکند.
در نهایت در صبح روز عید نوروز بعد از طلوع خورشید، جاروها را به صورت عمودی بر سر در خانه نصب میکنند. این حرکت و رنگ سرخ جاروها نمادی از پیروزی و برکت است.
یکی دیگر از کارهایی که مردم تاجیک در روز اول عید نوروز انجام میدهند آویزان کردن پارچه قرمز بر سر در خانه هاست. همانطور که میبینید رنگ سرخ اهمیت ویژهای در مراسم نوروز دارد.
پخت انواع نان و شیرینی و غذاهای مخصوص همچون باج نیز رواج بسیاری دارد. باج در واقع همان کله پاچه گوسفند است که به همراه گندم پخته میشود.
از رسوم سنتی که در تاجیکستان در نوروز برگزار میشود، رقصیدن و کشتی و ورزشی سنتی شبیه چوگان است. همچنین یک میز که با هفت «س» تزیین میشود به نام dastarkhon چیده میشود. برخی از تاجیکها هفت میوه هم درست میکنند.
در تاجیکستان سنتی است که در آستانه نوروز کانالهایی اطراف خانه میکنند و آنها را پر از آب میکنند که این کار را برای سلامتی در سال جدید انجام میدهند. شمع و آب و آتش هم از نشانههای جشن سال نو است. از دیگر آداب و رسوم آنها در نوروز مراسم سمنو پزی و گل گردانی است.
نوروز در افغانستان نیز ارج و منزلت دارد. گل سرخ یکی از نمادهای اصلی نوروز در افغانستان است. مردم افغان در عید نوروز خانهها و طاقچهها را پر از گل سرخ میکنند.
روز اول عید نوروز در افغانستان با بالا بردن پرچم حضرت علی در یکی از مساجد آغاز شده و به مدت ۴۰ روز نیز ادامه پیدا میکند. جالب است بدانید که افراد نیازمند و کسانی که گرفتاری خاصی دارند در کنار این پرچم مراسم چله نشین برگزار میکنند تا حاجت خود را بگیرند.
یکی از باورهای مردم افغان این است که اگر در روز اول عید باد نوزد و پرچم به آرامی و بدون تکان و لغزش به بالاترین نقطه ممکن برسد، نشانی از این خواهد بود که سالی نکو و خوب در انتظار شان است.
خانه تکانی، برگزاری مسابقات ورزشی مانند بزکشی، شتر جنگی، شتر سواری، قوچ جنگی و کشتی از جمله سایر مراسمهایی است که در عید نوروز در کشور افغانستان رواج دارد.
در مزار شریف که یکی از ولایتهای افغانستان است، کوهستان و تپههای زیادی وجود دارد که روی آنها گلها و گیاهان خاصی از جمله لالهی وحشی و گل سرخ میروید، با دیدن این گلها مردم از افغانستان به سوی مزار شریف میروند تا روئیدن گلها را روی تپه جشن بگیرند.
کشاورزان در افغانستان هم نقش مهمی در ایام نوروز دارند، آنها محصولاتشان را در معرض دید عموم قرار میدهند و به فروش میرسانند، در سالهای اخیر مسئولین رده بالای افغانستان هم از محصولات کشاورزان دیدن میکنند، این رسم بیشتر در شهرهای بزرگ بخصوص کابل رونق دارد.
نوروز به طور گستردهای در سراسر افغانستان جشن گرفته میشود. معمولا در این جشن دسر هفتمیوه درست میکنند. هفت میوه از ترکیب هفت میوه و آجیل از جمله کشمش قرمز، کشمش سیاه، کشمش زرد، سنجد، پسته، زردآلوی خشک و سیب خشک تهیه میشود.
شام نوروزی افغانستان معمولا شامل سبزیپلو با خروس یا ماهی سفید است. در این جشن شعرهای فارسی خوانده میشود و همچنین نمایشهایی با مضامین نوروزی اجرا میشود. پخت سمنو در افغانستان جزو ضروریات است و خانمها در حین پخت سمنو به خواندن آهنگهای عامیانه میپردازند.
همه اعضای خانواده خصوصا کودکان لباسهای نو و رنگارنگ به تن کرده بر گرد سفره جمع میشوند و منتظر تحویل سال میباشند. بزرگ خانه بر صدر مجلس مینشیند، دعای شکرگزاری میخواند، از خداوند میخواهد تا سال نو برای شان سال صلح و امنیت، آسایش، آرامش و باخیر و با برکت باشد.
مردم ترکیه نیز از زمانهای قدیم عید نوروز و فرا رسیدن آن را جشن میگرفته اند. در تاریخچه نوروز در کشور ترکیه آمده است که در زمانهای گذشته حکیم باشی دربار، معجونی را با ترکیب کردن ۴۰ ماده غذایی مختلف تهیه میکرده که باعث شفای دردهای پادشاه و درباریان میشده است. نوروز در ترکیه نمادی از اتحاد و همبستگی است و از همین رو بسیاری از مردم ترکیه هنوز هم اهمیت خاصی برای آن قائل میشوند.
در ترکیه نوروز را تعطیل رسمی اعلام میکنند و مردم ترکیه به آن اعتقاد دارند. در سراسر آناتولی، یادبودهای مختلفی در ارتباط با نوروز وجود دارد که ازیک منطقه تا منطقهی دیگر متفاوت است، اما این مراسم اغلب شامل قرار دادن کاسهی آب در حیاط به امید رسیدن به خواستههای خود، برافروختن آتش، پیک نیک در دامن طبیعت و آرزوی موفقیت برای یکدیگر در سال آینده میشود.
در برخی قسمتهای ترکیه در نوروز مردم به زیارت اهل قبور خود میروند. مردم ترکیه نیز همانند ما ایرانیان سبزه سبز میکنند و در این روز لباسهای نو و رنگی میپوشند، علاوه بر اینها در این روز نوشیدنی مخصوصی سرو میکنند که از چهل مادهی مختلف تشکیل شده است. تاریخ عید نوروز در ترکیه برابر ۲۱ مارس میباشد.
در آلبانی و کوزوو نوروز سلطان جشنی ملی است که با صوفیه بکتاشی پیوند خورده است. نوروز در آلبانی برای همه عزیز و محترم است و با عقاید مذهبی مردم پیوند خورده است. صوفیان آلبانی نوروز را به عنوان بزرگداشت تولد امام علی میشناسند، در حالی که برای آلبانیهای سکولار جشن آن با آغاز بهار پیوند خورده است.
در تکیه صوفیهای آلبانی و کوزوو، نوروز زمانی برای دید و بازدید است و غذاهایی مانند گوسفند برای پذیرایی میهمانان طبخ میشود. مراسمهای مناجات و دعاهای مرتبط با این روزها نیز برگزار میشود.
در واقع نوروز یکی از بزرگترین جشنهای مردم آذربایجان به حساب میآید. یکی از رسمهای زیبای مردم این کشور سرودن ترانههای خاص و زیبا برای نوروز است. بسیاری از مردم آذربایجان در نزدیکی عید نوروز لباسهای نو میخرند و خانه تکانی میکنند. جالب است بدانید که در آذربایجان نیز سفره هفت سین از اهمیت والایی برخوردار است و مردم از روزها قبل به دنبال این هستند که لوازم لازم برای چیدن سفره هفت سین را جور کنند.
پختن و سرو سمنو از مهمترین آداب در هنگام نوروز و در آذربایجان میباشد، سمنو نشانهی برکت است.
آذریها خانوادههای داغ دار را در ایام نوروز از یاد نمیبرند، به دیدار آنها میروند و با هم به زیارت قبرهای خویشاوندان از دست رفته میروند.
از چند روز قبل از شروع سال نو، آذریها شروع به جمعآوری هیزم میکنند و کپههای آتش برپا میکنند و بعد از خاموش شدن از روی آنها میپرند تا همه بدیهای سال گذشته سوزانده شود و سال جدید خوبی داشته باشند.
نوروز در آذربایجان جشن غذا هم هست. غذاهای رایج آذربایجان برای جشن نوروز پیلاو (pilav)، دلمه، شکربورا و نوعی شیرینی است که با بادام و گردو درست میشود. همسایهها غذاها را با همدیگر به اشتراک میگذارند و کودکان با خواندن آهنگهای عامیانه درب خانهها میروند تا شیرینی جمع کنند.
در بسیاری از خانه səməni (سبزه با نوار قرمز) به نشانه ورود بهار گذاشته میشود. در شهر قزاق نوعی سنت است که در آن مردم لباسهای با طرح ضربدر میپوشند و در خیابان به رقص میپردازند.
نوروز در اجتماعات آذری گرجستان هم برگزار میشود. در آن رقصهای سنتی اجرا میشود و جوانان سوار بر اسب به خیابان میآیند و مسابقات کشتی برگزار میکنند.
برگزاری عید نوروز برای ارمنیها نیز از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است و مردم این کشور با برگزاری آداب و رسومی که از گذشتگان خود به میراث مانده است عید نوروز را به خوبی هرچه تمام برگزار میکنند.
در ارمنستان هم جشنهایی مشابه آذربایجان و گرجستان در شروع بهار برگزار میشود؛ که شامل آتشبازی، رقص و آب بازی است.
نوروز در قزاقستان نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مردم قزاق عید نوروز را یک عید مقدس و خاص در نظر میگیرند. اگر در روز اول عید نوروز باران یا برف ببارد نشانه این است که سال پر برکتی در انتظار همه خواهد بود. پوشیدن لباسهای نو و رنگ روشن از رسومات دیگر مردم این کشور برای عید نوروز است. یکی از رسمهای جالب مردم قزاق در عید نوروز روشن کردن شمع در بالای درگاه خانه هایشان است.
مردم این کشور حتما قبل از رسیدن عید نوروز خانه تکانی میکنند و معتقدند که خانه تمیز در ابتدای سال بدبختیها و مریضیها را تا پایان سال از خانه دور میکند. یکی دیگر از رسوم جالب مردم قزاق در عید نوروز پخت غذایی خاص با گوشت است. معمولا دخترها با پختن این غذا و بردن برای یک فرد خاص، به طور غیر مستقیم علاقه خود را به آن فرد نشان میدهند.
در قزاقستان مردم سعی میکنند در نوروز لباسهای تمیز و سفید رنگ بپوشند و در میهمانیها شانه هایشان را به نشانهی دوستی به هم میزنند.
قزاقها در نوروز یک نوع آش خاص دارند که آن را پخته و به هم تعارف میکنند، به این آش کوژه میگویند.
برگزاری مسابقههای قدیمی و اصیل در قزاقستان رواج دارد و انواع مسابقههای گوناگون در این دیار برپا میگردد.
در قزاقزستان دسترخان در یورتهای (چادر) بزرگ توسط عشایر برپا میشوند. در نوروز وعده غذایی از هفت جزء تشکیل شده است که شامل آب، گوشت، نمک، شیر و ماست و حبوبات است. این مواد نماد هفت فضیلت هستند و این غذا برای مهمانان سرو میشود. در بسیاری از شهرها پیام رسانها پیغام دعوت مردم در جشنها را پراکنده میکنند. در قزاقستان مردم مانند قهرمانان مردمی از جمله Zhirenshe و Karashash لباس میپوشند و در خیابانها قدم میزنند.
در قرقیزستان نیز در روز اول بهار (نوروز) مردم از ساعات ابتدایی این روز از خانه خارج شده و در میدانهای شهر گرد هم میآیند و نوروز را به هم تبریک میگویند. در این میدانها بازارهای محلی تشکیل میشود و مردم به بازدید از آنها و تماشای نمایشهایی همچون اسب سواری و مسابقاتی مانند اولاک تارتیش میپردازند. قرقیزها در این روز غذای مخصوصی میپزند که به غذای زن فقیر معروف است.
ازبکستان یکی دیگر از کشورهایی است که نوروز در آن جشن گرفته میشود. کشور ازبکستان در گذشته بخشی از ایران بوده است و به همین دلیل زبان مردم این کشور فارسی تاجیک است. همین مسئله باعث نزدیکی فرهنگ دو کشور است و از همین رو عید نوروز در این کشور از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است. از سال ۲۰۱۰ عید نوروز در ازبکستان به رسمیت شناخته شده و به عنوان یک جشن ملی برگزار میشود.
در عید نوروز ازبکها جشنها و نمایشهای زندهی خیابانی برپا میکنند و تقریبا از چند روز پیش از فرارسیدن نوروز در کوچه و خیابانهای کشور ازبکستان فستیوالها و رقص و آوازهایی را در خیابانها میتوانید شاهد باشید.
یکی از رسمهای جالب ازبکها به مناسبت عید نوروز کاشتن نهال و توجه به پاکیزگی محیط پیرامون است که از آداب قابل توجه و محسوس در این ایام است.
پختن سمنو و چشیدن این خوراکی خوشمزه در ازبکستان نیز رواج دارد، ازبکها گاهی در سمنو سنگ ریزه میریزند و اعتقاد دارند این کار نشان دهندهی مشکلاتی است که در زندگی با آن رو به رو خواهیم شد. ازبکها هم رسم دارند که برای عید نوروز سبزه پرورش دهند.
مردم پاکستان به عید نوروز و روز اول آن عالم افروز میگویند. عالم افروز به معنای تازه رسیده است. دلیل این نام گذاری اعتقاد مردم پاکستان به این باور است که در نوروز همه چیز در دنیا درخشانتر و روشنتر میشود. مردم پاکستان به ادب اهمیت زیادی میدهند و سعی میکنند که هیچ حرف نامناسبی را در روز اول عید بر زبان نیاورند. شعرهایی به زبان دری، اردو و حتی عربی توسط شاعران پاکستانی به مناسبت عید نوروز خوانده میشود.
مردم پاکستان هم نیز همانند ایرانیان با فرارسیدن ایام نوروز اقدام به خانه تکانی و رفت و روب خانه هایشان مینمایند. از خصوصیات بازر نوروز در پاکستان برپایی مسابقات کهن است، مسابقه هایی، چون اسب دوانی و کشتی و هوا کردن بادبادک.
خریدن و پوشیدن لباسهای نو و رنگارنگ در میان اقوام پاکستان هم از رسوم ایام عید محسوب میشود.
پاکستانیها خوراکیهایی شیرین مانند حلوا، شکلات، ادو، گلاب حامن، رس ملائی، برفی، شکم پاره، کریم رول، سوهن حلوا و شیرینی به یکدیگر تعارف میکنند و آمدن فصل بهار را نوید میدهند.
پهن کردن سفرهای به نام سفره امیرالمومنین که در آن هفت میوه خشک شده، سبزیجات، شیرینی و کلوچههایی به نام کلوچه نوروزی و مرغ با پلو قرار داده شده و مخصوص نوروز و پذیرایی از یکدیگر است، از سنتهای بارز مردم پاکستان در نوروز است.
در نوروز مردمان پاکستان بر روی پشت بامها رفته و به رقص و شادی و پخش کردن شیرینی و خوراکی میپردازند، به گفتهی برخی این جشن بسیار مشهور و محبوب، رسمی است که بر اثر اختلاط آداب و رسوم ایرانیان با سنتهای هند و چین به وجود آمده است.
برای کردهای خاورمیانه نوروز با داستان کاوه آهنگر که از اسطورههای فارسی شاهنامه است، پیوند خورده است. کاوه آهنگر سلحشوری بود که علیه حکومت ظالمانه ضحاک قیام میکند. در نوروز بزرگداشت این قهرمان جشن گرفته میشود و مردم کردستان برای این پیروزی آتش به پا میکنند و از روی آن میپرند و اطراف آن به رقص و آواز و پایکوبی میپردازند.
در میان کردهای ترکیه، عراق و سوریه، نوروز سیاسی است به همین دلیل چندین دهه ممنوع بود. چون داستان کاوه آهنگر مقاومت مردمی را نشان میدهد.
بسیاری از کردها در عید نوروز به روستاها میروند و از هوای گرم روستاها لذت میبرند و لباسهای سنتی و روشن کردی میپوشند.
سبز کردن سبزه مخصوصا کنجد، پوشیدن لباسهای رنگارنگ، رقص و پایکوبی در دامن طبیعت از آداب و رسومی است که کردها در این روز به جا میآورند و به این ترتیب به استقبال بهار میروند. آنها سعی میکنند در نوروز پیوند خود را با طبیعت عمیقتر و نزدیکتر کنند و طبیعت را پاس بدارند.
در میان سنتهای نوروزی کردها، سفرهی هفت سین دیده نمیشود و تنها برخی از آنها به خانه تکانی میپردازند.
نوروز در کشورهای دیگر به هندوستان نیز رسیده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید اتفاقا نوروز برای هندیها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از آن جایی که طبق مطالعات انجام شده، هندیها و ایرانیها جز اقوام آریایی بوده اند میتوان دلیل شباهتهای زیاد مراسم نوروز در ایران و هند را توجیه کرد.
در بین تمام کشورهایی که نوروز را جشن میگیرند، شاید تانزانیا کمتر از همه شناخته شده باشد. حدود هزار سال پیش، گروهی از ایرانیان شیراز به جزیره زنگبار در ساحل تانزانیا مهاجرت کردند؛ که این مهاجرت با افزایش روابط از طریق خلیج فارس افزایش یافت. شیرازیها که به زنگبار رفتند جشن نوروز را هم همراه خود به آنجا بردند. با گذشت زمان این جشن با نام موکا کوگوا (Mwaka Kogwa) پذیرفته شد و مانند تعطیلات کریسمس، جشن نوروز هم با سنتهای خاص خود جشن گرفته میشود.
مشهورترین سنت موکا کوگوا در روستای Makunduchi برگزار میشود. در آنجا، مردان از ساقه موز برای دعوایی نمادین جهت از بین بردن نارضایتیهای سال گذشته استفاده میکنند. در همین حال زنان در مزارع اطراف روستا آواز میخوانند. در این جشن همه غذاهای متنوع میپزند و به هر مهمانی که از اطراف خانه هایشان عبور میکنند غذا میدهند. چون این اعتقاد وجود دارد که گذراندن این جشن بدون مهمان، بدشانسی به همراه دارد. مانند تمام جشنهای نوروزی در موکا کوگوا مردم آتش برپا میکنند و به رقص و آواز میپردازند.
شباهت زیادی بین آداب و رسوم ایرانیان و آداب و رسوم مردم سینکیانگ در نوروز وجود دارد. در حقیقت آنها نیز با برگزاری آیینهای قدیمی که بسیار شبیه به فرهنگ و آداب و رسوم ما ایرانیان است همه ساله فرا رسیدن فصل بهار را با انجام خانه تکانی، چیدن سفره هفت سین، تهیه لباس نو و دید و بازدید جشن میگیرند.
آداب و رسوم مردم سین کیانگ در نوروز بسیار مشابه با آداب و رسوم ما ایرانیان است. در واقع آنها با برگزاری جشنها و آیینیهایی که بسیار به فرهنگ و آداب و رسوم ما شبیه است هر سال آمدن بهار را جشن میگیرند.
خانه تکانی پیش از عید، تهیه و پوشیدن لباس نو، چیدن سفرهی هفت سین، جمع شدن اعضای خانواده در شب عید، بازدید و احترام کوچکترها نسبت به بزرگان خانواده، دادن عیدی به کوچک ترها، پخت شیرینیها و غذاهای مخصوص در عید نوروز که ریشه در فرهنگ مردم منطقه و مردم ایران دارد، بخشی از آداب و سنتهای نوروز در سین کیانگ است.