رویداد۲۴: از میان حدود ۲۰۰ کشور جهان، ایران جزو کشور‌هایی است که بالاترین میزان سانحه هوایی را دارند. سوانح هوایی به‌ویژه پس از انقلاب و در اثر تحریم‌های افزایش چشمگیری داشته است. بر اساس آمار شبکه ایمنی هوانوردی، یک هزار و پانصد و سی سانحه هوایی در میان هواپیماهای ایران رخ داده است که بین پنجاه تا هفتاد سانحه آن مرگبار بوده. علاوه بر تاثیر چشمگیر تحریم‌ها بر افزایش سوانح هوایی، به مواردی، چون آموزش و استاندارد خلبانان، ضعف کنترل کیفی، بی‌توجهی به استاندارد بین‌المللی ایمنی هواپیماها، سوء مدیریت و برنامه‌ریزی نادرست اشاره کرده اند. سوانح هوایی در حالت معمول توجه مدیران صنعت هوایی و رسانه‌ها را جلب نمی‌کنند، اما در مواردی که سانحه‌ای متوجه مسئولان بوده، توجه بسیاری به خود جلب کرده است.
نخستین سانحه هوایی معروفی که پس از انقلاب رخ داد به مهرماه سال ۱۳۶۰ بازمی‌گردد؛ سانحه‌ای که در جریان آن تعدادی از مهم‌ترین و بلندپایه‌ترین فرماندهان جنگ به شهادت رسیدند.
عملیات ثامن‌الائمه نخستین پیروزی بزرگ ایرانیان در جنگ ایران و عراق بود. این عملیات در پنجم مهرماه سال ۱۳۶۰ آغاز شد و دو روز پس از آن، نیرو‌های ایرانی به یک پیروزی قاطع رسیدند. فرماندهان ارتش و سپاه که در این عملیات شرکت داشتند برای دادن خبر پیروزی به آیت‌الله خمینی دست از پا نمی‌شناختند. تیمسار فلاحی که مسئولیت اصلی عملیات را بر عهده داشت در خاطراتش می‌نویسد: «برای دادن خبر پیروزی به امام سر از پا نمی‌شناسم.»
تمام فرماندهان ارشد عملیات ثامن‌الائمه، بجز تیمسار ظهیرنژاد، در روز هفتم مهر ماه سال ۱۳۶۰ با هواپیمای هرکولس سی۱۳۰ به تهران پرواز کردند تا به دیدار آیت‌الله خمینی بروند. در میان آن‌ها افرادی، چون یوسف کلاهدوز قائم مقام فرماندهی سپاه پاسداران، محمدجهان آرا، فرمانده سپاه خرمشهر، موسی نامجو، فرمانده دانشکده افسری، جواد فکوری، وزیر دفاع و خلبان مشهور و چیرهدست، حضور داشتند. اما هواپیمای حامل فرماندهان جنگ در نزدیکی تهران سقوط کرد و دلیل سقوط آن نقص فنی اعلام شد. محمود خرم‌دل، کمک خلبان هواپیما، حادثه را چنین شرح داده: «آن شب پس از ترک اهواز همه چیز مرتب بود تا اینکه حدود ساعت ۸ شب به نزدیک کوه‌های حسن‌آباد قم رسیدیم. یک دفعه سیستم برق هواپیما به طور کامل از کار افتاد و تاریکی همه جا را فراگرفت. تنها چراغ‌های حرم عبدالعظیم دیده می‌شدند. بر اثر قطع برق، موتور‌های هواپیما نیز خاموش شدند و سیستم هیدرولیک هدایت از کار افتاد. فکوری ابتدا به کابین خلبان آمد و با چراغ‌قوه سعی کرد که مشکل را برطرف کند و بعد برای باز کردن دستی چرخ‌ها رفت. این طور احساس می‌شد که فکوری فهمیده است مشکل فراتر از قطع برق است. هواپیما با سرعتی آهسته و به طور افقی به سمت زمین در حرکت بود. به همین دلیل هواپیما در بیابان فرود آمد. از آنجا که یکی از چرخ‌ها قفل نشده بود، هواپیما به یک سمت خم شده و روی زمین کشیده شد.»
تیمسار فکوری وارد کابینه شد و سعی کرد مشکل فنی را برطرف کند. نهایتا هواپیما در نزدیکی تهران سقوط کرد و منفجر شد و از حدود ۱۰۰ سرنشین آن ۲۲ نفر زنده ماندند. چنین رخدادی یک ضایعه تلخ برای ارتش ایران بود و شیرینی پیروزی در عملیات ثامن الائمه را برای ایرانیان تلخ کرد.
ضایعه بزرگ سقوط سی ۱۳۰ سرنوشت جنگ را نیز تغییر داد. سرنشینان حادثه فرماندهان عالیرتبه بودند (ولی‌الله فلاحی، یوسف کلاهدوز، محمد جهان‌آرا، جواد فکوری و سید موسی نامجو) و این امر به نیرو‌های ایرانی خسارت زیادی وارد کرد. از آنجایی که فقدان این تعداد از فرماندهان عالیرتبه قابل جبران نبود، عملیات آزادسازی خرمشهر که قرار بود پس از شکسته شدن حصر آبادان انجام شود، به هشت ماه بعد موکول شد.
همزمان گمانه‌زنی‌های مختلفی درباره علت سقوط هواپیما به راه افتاد. افرادی، چون کیانوری، محمود خرم‌دل و محمدعلی شریف‌النسب، این شلیک اشتباهی پدافند خودی را صد در صد مشکوک دانستند و حتی شریف‌النسب، از فرماندهان جنگ، بعد‌ها مدعی شد که محسن رضایی و رحیم صفوی در جریان «اصل ماجرا» هستند، اما به دلیل مصلحت اندیشی سکوت کرده‌اند.
بیشتر بخوانید:شلیک به هواپیمای مسافربری ایران توسط آمریکا
براساس اظهارت بسیاری از صاحب‌نظران، در روز‌های ابتدایی پس از واقعه تصور می‌شد که سقوط هواپیما در اثر حمله جنگنده‌های عراقی بوده است؛ ولی پس از مدتی اشتباه بودن این تصور روشن شد و معلوم گشت که هواپیما با اشتباه شلیک پدافند هوایی خودی ساقط شده است. ناخدا هوشنگ صمدی علت حادثه را چنین بیان می‌کند: «هواپیما را با موشک پدافند زدند و باعث سقوط آن شدند. در آن زمان من و یکی دیگر از فرماندهان ارشد نیز قرار بود با این هواپیما به تهران بیاییم. بهرام افضلی فرمانده نیروی دریایی در بندر امام حضور داشت.»
سانحه مهم دیگر، در بهمن ماه سال ۱۳۷۱ رخ داد و عبارت بود از برخورد «هواپیمای توپولوف ۱۵۴» با یک جنگنده «سوخو ۲۴» نیروی هوایی ارتش. این سانحه یکی از حوادث بزرگ تاریخ هوانوردی ایران است که باعث کشته شدن ۱۳۱ نفر شد و محل حادثه نیز فرودگاه بین‌المللی مهرآباد بود. هواپیمای توپولوف ۱۵۴ تنها ۱۵ دقیقه پس از برخاستن از زمین با یک جنگنده ارتش برخورد کرد و کلیه سرنشینان هر دو هواپیما جان باختند.
سانحه بعدی دیگری که باید به آن اشاره کرد در ۱۵ آذرماه ۱۳۸۴ در مجتمعی واقع در شهر تهران رخ داد و ۱۰۶ کشته و ۹۰ زخمی برجا گذاشت. جالب این است که در این حادثه نیز هواپیمایی که دچار سانحه شد از نوع سی ۱۳۰ بود. این هواپیمای نظامی ۹۴ مسافر داشت که شامل تعدادی از اعضای ارتش و خبرنگارانی که برای پوشش خبری رزمایش «عاشقان ولایت» راهی چابهار بودند، می‌شد. این هواپیما که از تهران راهی فرودگاه بندرعباس بود، لحظاتی پس از پرواز و در نزدیکی فرودگاه مهرآباد تهران به یک ساختمان ۱۰ طبقه مسکونی برخورد کرد. در جریان این حادثه، خلبان پس از ترک فرودگاه مهرآباد اعلام کرد که هواپیما نقص فنی دارد و تقاضای بازگشت به فرودگاه را کرد. اما در حین بازگشت دچار آتش‌سوزی شد و به ساختمان مسکونی واقع در شهرک توحید برخورد کرد. خلبان پرواز چندین بار درخواست اجازه فرود در فرودگاه امام خمینی را داده بود، اما اجازه فرود وی صادر نشده بود. چندین بار نیز درخواست فرود در فرودگاه سابق قلعه مرغی را داده بود و بازهم اجازه فرود صادر نشده بود.
از میان ۱۰۶ کشته این حادثه، ۹۴ نفر از سرنشینان هواپیما بودند و ۱۲ تن از ساکنین ساختمان مسکونی. در پی این حادثه، بسیاری انتقادات خود را متوجه ارگان‌های نظامی‌ای مانند وزارت دفاع نمودند و حتی طرحی برای استیضاح وزیر دفاع وقت، محمد نجار، در مجلس مطرح شد که بعدا از دستور کار خارج گردید.
اما شگفت آنکه کمتر از یک ماه پس از این واقعه، در ۱۹ دی سال ۱۳۸۴، سانحه هوایی دیگری رخ داد و باعث کشته شدن نیرو‌های نظامی بلندپایه‌ای، چون احمد کاظمی شد. در این سانحه هواپیمای «داسو فالکون ۲۰» در نزدیکی شهر ارومیه سقوط کرد و به گفته یحیی رحیم‌صفوی، فرمانده وقت سپاه پاسداران، علت سقوط هواپیما از کارافتادن موتور‌های آن بود.
اما این سوانح هوایی باعث تغییر رویه استاندارد‌های پرواز و کاهش سوانح هوایی نشد و سوانح متعدد دیگری نیز پس از آن رخ داد. برای مثال در تاریخ ۲ اسفند ماه سال ۱۴۰۰، حوالی ساعت ۹ صبح، یک فروند هواپیمای آموزشی «نورثروپ اف۵» نیروی هوایی در شمال غربی شهر تبریز (حوالی خیابان انقلاب)، و بر اثر اشکال فنی سقوط کرد. در در این سانحه ۲ خلبان و یک راننده کشته شدند. در چهارم اسفند ۱۴۰۱ نیز بالگرد متعلق به جمعیت هلال احمر ایران که حامل حمید سجادی، وزیر وقت ورزش و جوانان، بود در شهر بافت کرمان واژگون شد و باعث کشته شدن یکی از دستیاران وزیر و مجروح شدن ۱۵ نفر دیگر شد.