طوفان طبس علیه فرماندهان ارتش
رویداد۲۴ علیرضا نجفی: تصویر ثبت شده در اردیبهشت ماه ۱۳۵۹ که آمریکا در نظر داشت طی عملیات پنجه عقاب (Operation Eagle Claw) گروگان‌های خود را از ایران آزاد کند اما طوفان شن ادوات نظامی آنها را زمین‌گیر کرد.
حمله به سفارت آمریکا و گروگانگیری از دیپلمات‌های آن توسط دانشجویان خط امام یکی از نخستین بحران‌های سیاسی پس از انقلاب بود که تبعات اقتصادی و اجتماعی فراوانی برای ایرانیان داشت. ایالات متحده می‌دانست که ماجرای گروگان گیری با دیپلماسی حل نخواهد شد و عملیاتی نظامی برای آزادسازی گروگان‌ها ترتیب داد.
برژینسکی در این مورد می‌نویسد: «روز اول آوریل (۱۳ فروردین) جیمی کارتر از من خواستار تشکیل جلسهٔ اضطراری شورای امنیت ملی شد و گفت که به نظر وی زمان اقدام فرا رسیده‌است. کارتر جلسه یاد شده را با این سخنان آغاز کرد: به نظرم امکان خلاصی گروگان‌ها بسیار بعید به نظر می‌رسد و ما بایستی حاکمیت خود را اعمال کنیم و حالا وقت آن است که عمل مناسب انجام پذیرد و جدول زمانی آن هم تهیه شود؛ ما باید برای آزادی گروگان‌ها وارد عمل شویم و عملیات در اولین فرصت ممکن باید آغاز شود.»
عملیات آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در روز‌های نخست اردیبهشت ماه کلید خورد و نیروی دلتای ارتش ایالات متحده مامور اجرای آن شد. نیروی دلتا تازه ایجاد شده بود و عملیات مذکور که عملیات پنجه عقاب نام گرفت، نخستین ماموریتش بود.
تصمیم واگذاری عملیات به نیروی دلتا به هیچ وجه عاقلانه نبود؛ نیروی بی‌تجربه‌ای چون دلتا نمی‌توانست در خاورمیانه عملیات چنین خطیری را بر عهده بگیرد، اما آمریکایی‌ها این را پس از شکست عملیات فهمیدند. اطلاعات لازم برای اجرای عملیا مانند محل نگهداری گروگان‌ها نیز توسط جاسوسان سازمان سیا، به‌ویژه آشپز سفارت که توسط انقلابیون آزاد شده بود به ارتش ایالات متحده داده می‌شد. آمریکایی‌ها با جمع‌آوری اطلاعات متوجه شدند که تمامی گروگان‌ها در محوطه بیرونی سفارت قرار دارند و عملیاتی برای رهایی آنها طراحی کردند.
بیشتر بخوانید:سقوط فاجعه‌آمیز هواپیمای فرماندهان ارشد جنگ
۶ هواپیما و هشت بالگرد برای اجرای این عملیات آماده شدند. بنا بود بالگرد‌ها نخست به صحرای طبس بروند و از آنجا به استادیوم امجدیه که در نزدیکی سفارت قرار داشت پرواز کنند و پس از آزادسازی گروگان‌ها بازگردند. هواپیما‌ها نیز وظیفه سوخت‌رسانی به آنها را داشتند.
مشکلات فنی در همان ساعات اولیه عملیات را با بحران مواجه کرد و کارتر دستور لغو عملیات را داد. اما تصادف یک هواپیما با یک بالگرد باعث کشته شدن ۸ نفر از سربازان آمریکایی شد.
آمریکایی‌ها مابقی نیروهای خود را با یک هواپیما به ناو نیمیتز در خلیج فارس بازگرداندند و مابقی بالگرد‌ها نیز در صحرای طبس رها شدند. همچنین یک شهروند ایرانی که با تانکری سوخت بر در حال عبور از آن منطقه بود توسط آمریکایی‌ها کشته شد. کاخ سفید نیز بلافاصله شکست عملیات را اعلام کرد و گروهی را برای تجسس در علت شکست عملیات مامور کرد.
به گزارش رویداد۲۴ روز بعد از شکست عملیات پنجه عقاب آیت الله خمینی در سخنانی که بازتاب فراوان داشت، چنین گفت: «آیا جز این بود که یک دست غیبی در کار است؟ چه کسی هلیکوپترهای آقای کارتر را ساقط کرد؟ ما ساقط کردیم؟ شن‌ها ساقط کردند. شن‌ها مأمور خدا بودند، باد مأمور خداست.»
اما ماجرا در جایی پیچ و تاب پیدا کرد که دو فانتوم اف-۴ ارتش، هلیکوپترهای آمریکایی رها شده بر صحرای طبس را مورد حمله قرار دادند. محمد منتظرالمهدی فرمانده وقت سپاه یزد که در حال محافظت از هواپیما‌های رها شده بود در این واقعه کشته شد و سران نظام به برخی نیروهای ارتش ظنین شدند. نیروی هوایی ارتش اعلام کرد خلبانان به تصور اینکه هلی‌کوپتر‌ها در حال بلند شدن هستند به آنها شلیک کرده‌اند، اما تصور عمومی این بود که ارتش برای از بین بردن مدارک همکاری خود با آمریکا دست به چنین کاری زده است.
به گفته ابوالحسن بنی صدر فرماندهان ارتش برای اینکه آمریکایی‌ها شبانه برنگردند و بالگرد‌ها را از ایران خارج نکنند دست به چنین کاری زدند. اما برخی مقامات جمهوری اسلامی هر روز بیشتر به چند فرمانده ارتش ظنین شدند. این ماجرا باعث شد فرمانده نیروی هوایی ارتش و رئیس ستاد مشترک ارتش یک ماه پس از واقعه طبس استعفا دهند.
برخی از مسئولان نظام متقاعد شده بودند که آنها با آمریکا همکاری کرده‌اند و همین امر باعث شد حذف و تصفیه گسترده فرماندهان ارتش کلید بخورد. اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات ۱۴ شهریور ۶۰ خود می‌نویسد: «پرونده کامل حمله آمریکا به طبس را که آورده بودند، مطالعه کردم. به نظر می‌رسد در رده‌های بالا در ستاد ارتش و نیروی هوایی کسانی با آمریکا همراه بوده‌اند. من‌جمله سرتیپ باقری فرمانده آن روز نیروی هوایی و تیمسار شادمهر رئیس ستاد آن زمان، اعمال مشکوکی انجام داده‌اند.»
خلبانانی که دستور حمله داشتند بعد‌ها در مصاحبه‌های خود ادعا کردند که بنی‌صدر دستور داد که حمله به بالگرد‌ها لغو شود و به هیچ وجه موافق این حمله نبود. اما جریان غالب، انقلابیون و بنی‌صدر و چند فرمانده ارتش را همکاران با ایالات متحده خواندند. اما به این پرسش پاسخ داده نشد که چرا مقامات آمریکایی باید اسناد محرمانه همکاری ارتش ایران با خود را به کوماندو‌ها بدهند تا به محل عملیات بیاورند؟ در سال‌های بعد گفته شد که ماجرای بمباران بالگرد‌های آمریکایی سناریویی بود که برای حذف برخی فرماندهان رده بالای ارتش بوده است.
