رویداد۲۴ جدیدترین کشتی رزمی اضافه شده به ناوگان نیروی دریایی سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، شهید مهدوی، یک کشتی تجاری مجهز به موشک‌های بالستیک است. تحلیلگران آن را به عنوان بازگشت کشتی‌های کیو (Q-ship)، نوع گمشده‌ای از کشتی‌های جنگی محبوب در طول جنگ‌های جهانی، توصیف کرده اند. نام کشتی‌های کیو از لنگرگاه کویینزتاون (Queenstown) در ایرلند می‌آید که در طول دوران جنگ جهانی اول مسئول تبدیل بسیاری از کشتی‌های بخار تجاری به کشتی‌های جنگی بود.
هدف از کشتی‌های Q که برای شبیخون زدن به شکارچیان و طعمه‌ها طراحی شده‌اند، این است که با حمل و نقل دریایی محلی ترکیب شده و خود را به عنوان کشتی‌های تجاری معمولی جا بزنند، قبل از اینکه پرده را از روی سلاح‌هایشان برداشته و شلیک کنند.
ناو لجستیکی شهید مهدوی در ابتدا به عنوان یک کشتی کانتینری غیرنظامی ساخته شد که برای حمل کالا در سراسر جهان در کانتینر‌های حمل و نقل فولادی طراحی شده بود. این کشتی تقریباً ۲۱۳.۳ متر طول داشته و در حالت خالی حدود ۳۵،۰۰۰ تن وزن دارد. این کشتی می‌تواند ۴۴،۰۱۲ تن محموله کانتینری را نیز حمل کند. همه این‌ها برای یک کشتی کانتینری کاملاً عادی است. اما آنچه مسلماً عادی نیست این است که ناو شهید مهدوی برای پرتاب موشک‌های بالستیک مجهز شده است.
این ناو در سال ۲۰۲۴ دو فروند موشک بالستیک میان برد دزفول را پرتاب کرد. دزفول در اصل توسط صنایع هوافضا توسعه داده شد و برد آن کمی کمتر از ۱،۰۰۰ کیلومتر اعلام شده است و یک کلاهک معمولی با قدرت انفجاری بالا به وزن ۶۳۰ کیلوگرم را حمل می‌کند.
شهید مهدوی در واقع بخشی از نیروی دریایی ارتش ایران نیست، بلکه به نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تعلق دارد. نیروی دریایی سپاه پاسداران مسئول عملیات در نیمه غربی خلیج فارس است، در حالی که نیروی دریایی ارتش ایران مسئولیت نیمه شرقی، اقیانوس هند و فراتر از آن را بر عهده دارد. همچنین کنترل بخش اعظم موشک‌های بالستیک ایرانی بر عهده سپاه پاسداران است.
مفهوم کشتی Q به جنگ جهانی اول بازمی‌گردد. نیروی دریایی آلمان از زیردریایی‌ها یا یو بوت‌ها (u-boat) برای ممانعت از تجارت دریایی بین اروپا و سایر نقاط جهان استفاده می‌کرد. زیردریایی‌ها آلمانی، کشتی‌های غیرنظامی را که مظنون به حمل تسلیحات نظامی برای متفقین بودند، پیدا می‌کردند، به آن‌ها دستور توقف می‌دادند و سپس خدمه سوار شده و این کشتی‌ها را بازرسی می‌کردند.
اگر کشتی‌ها واقعاً حامل تجهیزات نظامی بودند، زیردریایی به خدمه دستور می‌داد تا سوار قایق‌های نجات شوند و سپس کشتی را غرق می‌کرد – در صورت امکان با توپ روی عرشه یا در صورت لزوم با اژدر. این کار از نظر قانونی در آن زمان مجاز بود، و در مقایسه با آنچه که بعداً اتفاق می‌افتاد، کاملاً انسانی به نظر می‌رسید.
نیرو‌های دریایی متفقین با ساختن کشتی‌های جنگی کوچکتر و سریع‌تر متخصص در تعقیب کردن زیردریایی‌ها و سازماندهی کاروان‌ها به این تهدید زیردریایی آلمانی‌ها پاسخ دادند. آن‌ها همچنین کشتی‌های کیو را اختراع کردند، کشتی‌های تجاری و غیرنظامی را گرفته و آن‌ها را با توپ‌های روی عرشه با امکان شلیک سریع که قادر به سوراخ کردن بدنه زیردریایی‌ها بودند، تجهیز کردند.
کشتی‌های کیو توپ‌های خود را با پارچه یا تخته می‌پوشاند و به حرکت در دریا‌ها می‌پرداختند و منتظر می‌ماندند تا یک زیردریایی آن‌ها را رهگیری کند. اگر یک زیردریایی آلمانی به قصد بازرسی به کنار کشتی کیو می‌آمد، کشتی کیو از توپ هایش رونمایی کرده و به سمت آن آتش می‌گشود.
کشتی‌های کیو تسلیحات سنگینی نداشته و برای سایر کشتی‌های سطحی خطرناک نبودند، اما برای زیردریایی‌ها خطرناک بودند – وقتی بدنه زیردریایی سوراخ می‌شد، دیگر نمی‌توانست زیر آب برود. زیردریایی که نتواند برای فرار به زیر آب برود، عمر زیادی نخواهد داشت.
هنگامی که کشتی‌های کیو شروع به کشتار زیردریایی‌ها کردند، زیردریایی‌ها نیز به محض رویت کردن کشتی‌های تجاری متفقین آن‌ها را غرق نموده و اژدرهایشان را از یک موقعیت غوطه ور و محافظت شده شلیک می‌کردند. این رویه منجر به ادعا‌هایی شد مبنی بر اینکه این عمل یک جنایت جنگی است، که مسلماً چنین بود.
در جنگ جهانی دوم، کشتی‌های کیو کمی متفاوت عمل کردند. قدرت‌های بزرگ دریایی – آلمان، بریتانیا، ژاپن و ایالات متحده – همگی از کشتی‌های Q استفاده می‌کردند. بر خلاف بقیه، آلمان از کشتی‌های کیو خود نه تنها به عنوان طعمه برای زیردریایی‌های دشمن استفاده کرد، بلکه برای اینکه کشتی‌های متفقین را به این فکر بیاندازد که خودی هستند، استفاده می‌کرد و در ادامه سوار این کشتی‌ها می‌شد و آن‌ها را غرق می‌کرد.
از بخت بد ناوگان کشتی‌های کیو آلمان، آن‌ها با نیرو‌های دریایی بسیار بزرگتری مواجه می‌شدند؛ و هنگامی که متفقین مشکوک می‌شدند که یک کشتی Q آلمانی در منطقه وجود دارد، یک نیروی دریایی برتر مانند نیروی دریایی سلطنتی می‌توانست یک جستجوی مسلحانه ترتیب دهد که شکارچی را به طعمه تبدیل می‌کرد.
کشتی‌های کیو در عصر موشک از محبوبیت افتادند، بدون اینکه هیچ نمونه واقعی از این کشتی‌ها از سال ۱۹۴۵ دیده شود. کشتی‌های کیو معمولاً گزینه‌های مصلحت‌های زمان جنگ هستند – انتخاب‌هایی از روی درماندگی برای زمانی که نیاز‌های یک نیروی دریایی باعث می‌شود که منابع آن تحت فشار قرار گیرد.
این کشتی‌ها اغلب در طول نبرد‌های دریایی گسترده در یک منطقه وسیع مورد استفاده قرار می‌گیرند و از پایان جنگ جهانی دوم، چنین جنگ دریایی بزرگی دیده نشده است.
ناو لجستیکی شهید مهدوی معیار‌های اساسی یک کشتی کیو را دارد: یک کشتی غیرنظامی است که به یک کشتی مسلح تبدیل شده است، مسلح به موشک‌های بالستیک و مستقر در وسط خلیج فارس، که می‌تواند با موشک به ریاض، یا هر نقطه‌ای در کشور‌های عربی منطقه حمله کند – کاری که همه موشک‌های زمینی ایران قادر به انجام آن نیستند.
همچنین این کشتی می‌تواند از یک بازرسی بصری گذرا توسط نیرو‌های متخاصم عبور کند. با این حال، چنین کشتی‌هایی باید یک سیگنال فرستنده AIS را جعل کنند – بخشی از سیستم ردیابی و مکان یابی دریایی در سراسر جهان که روزانه ده‌ها هزار کشتی را رصد می‌کند – و خود را یک کشتی غیرنظامی جا بزنند.
اما این ناو به رنگ خاکستری تیره دریایی رنگ آمیزی شده است که در کشتی‌های جنگی بیشتر از کشتی‌های تجاری رایج است و این بدان معناست که نیروی دریایی سپاه پاسداران به وضوح از این کشتی به عنوان یک کشتی جنگی استفاده نمی‌کند و نیازی به پنهان کردن آن نمی‌بیند.
ناو اقیانوسی شهید مهدوی قبل از انجام تغییرات گسترده در آن و تبدیل به ناو پشتیبانی، یک کشتی تجاری بود که در سال ۲۰۰۰ توسط صنایع هیوندای کره جنوبی ساخته شد و طول آن ۲۴۰ متر (تقریبا دو برابر ناو شهید رودکی) و عرض آن ۳۲ متر است.
تبدیل یک کشتی تجاری به یک ناو پشتیبانی سنگین موجب صرفه جویی قابل توجهی در سرمایه مالی و سرمایه زمانی می‌شود. اکنون با عملیاتی شدن ناو شهید مهدوی، عملا ندسا علاوه بر قابلیت‌های رزمی جدید، گستره تازه‌ای از توان ایفای مأموریت‌های دور دست را نیز بدست خواهد آورد تا بتواند با اطمینان خاطر و قدرت بیشتری، مأموریت‌های خود را به آب‌های آزاد و اقیانوس‌ها گسترش دهد.
قدرتی که در کنار نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌تواند توان بازدارندگی و سیادت دریایی ایران را به شکل بی‌سابقه‌ای ارتقا بخشیده و تضمین‌کننده امنیت خطوط تجاری ایران و نیز تأمین کننده حقوق دریانوردان و صیادان ایرانی در آب‌های آزاد خواهد بود.
از سوی دیگر ایران در عرصه ساخت شناور‌های بزرگ نظامی با تغییر کاربری و بهسازی شناور‌های تجاری، تجربه قابل توجهی کسب کرده است که تلفیق این دانش با ساخت انواع مختلفی از شناور‌های کلاس موج، یعنی جماران، سهند و دنا، افق روشنی برای ساختن ناوشکن‌هایی با قابلیت‌ها و ابعاد بسیار بزرگ‌تر را نمایان ساخته است.
ناو اقیانوس پیمای شهید مهدوی به نوعی یک پایگاه دریایی متحرک به طول ۲۴۰ متر، عرض ۳۲ متر، وزن چهارده هزار تُن، ظرفیت بارگیری ۴۱ هزار تُن است.
تجهیزات و ادوات لازم برای پیمایش دریانوردی ۱۸ هزار مایل دریایی (حدود ۳۳ هزار کیلومتر) با سرعت ۱۸ گره دریایی (سرعت ۳۳ کیلومتر بر ساعت) در این ناو نصب شده است.
ناو شهید مهدوی مجهز به تجهیزات رزم دریایی و هوایی، دارای رادار آرایه فازی سه بعدی، موشک‌های سطح به سطح، سطح به هوا، سامانه‌های مخابراتی یکپارچه بسیار پیشرفته جنگ الکترونیک (جنگال) و موشک‌های کروز دریایی با برد بیش از ۷۰۰ کیلومتر است.
ضمن اینکه این ناو اقیانوس پیما دارای قابلیت حمل و نشست و برخاست بالگردها، پهپاد‌ها و آب‌گیری و به آب اندازی شناور‌های مختلف را دارد.
در تصاویر منتشر شده از ناو شهید مهدوی جایگاه توپ‌های آن مشخص است. این ناو ۹ قبضه توپ دارد که از نوع «زد یو ۲۳» هستند که توپ دو لول ۲۳ میلیمتری است که توسط اپراتور هدایت می‌شود.
از این تعداد دو توپ در انتهای ناو، شش توپ در میانه آن و یک توپ هم در جلوترین نقطه ناو قرار گرفتند که پوشش کاملی برای آن ایجاد می‌کند.
بجز توپ‌های ۲۳ میلیمیتری تعدادی تیر بار سنگین هم در پل فرماندهی این ناو نصب شده اند. در عرشه پشتی ناو شهید مهدوی دو لانچر دوتایی موشک ضد کشتی از خانواده نور قرار گرفته و تعدادی کانتینر هم در جلو و پشت ناو قابل مشاهده هستند.
چرا ایران ناو شهید مهدوی را به یک کشتی کیو تبدیل کرد؟ یکی از دلایل این است که ارزان است – خبرگزاری RUSI تصریح می‌کند که هزینه خرید این کشتی احتمالا کمتر از ۲۰ میلیون دلار بوده است. اما ایران همچنین فاقد ظرفیت ساخت کشتی‌های جنگی بزرگ است، و به همین خاطر بهترین استفاده را از کشتی‌های کوچک در سایز ناوچه با وزن ۱،۵۰۰ تن یا کمتر می‌برد. یک کشتی کانتینری برای حمل صد‌ها کانتینر به طول ۶ متر طراحی شده است که به آن فضای زیادی برای هلیکوپترها، پهپاد‌ها و پرتابگر‌های موشک بالستیک می‌دهد.
در برابر دشمن منطقه‌ای مانند عربستان سعودی که منابع نظارتی کمتری دارد، ناو شهید مهدوی می‌تواند برای حمله‌ای غافلگیرانه از جهتی غیرمنتظره مفید باشد.
البته این ناوچه تغییر کاربری داده در مواجهه با کشتی‌های جنگی بزرگ نیروی دریایی ایالات متحده کار دشوارتری در پیش دارد، اما به نظر می‌رسد که هدف از بکارگیری این ناوچه مقابله با نیرو‌های دریایی منطقه‌ای است و همانطور که القاب آن نشان می‌دهد- شهر دریایی متحرک ایران یا ناو لجستیکی- برای حمل انواع مختلفی از سلاح ها، مانند هلیکوپتر و قایق‌های تندرو به کار گرفته می‌شود که کارکردی شبیه یک ناو هواپیمابر و حتی فراتر از آن را در اختیار نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار می‌دهد، کشتی بزرگی که می‌تواند اقیانوس‌ها را بپیماید و از آب‌های منطقه‌ای نیز فراتر برود.