رویداد۲۴ | لیلا فرهادی: اولین حضور پزشکیان در سازمان ملل با حواشی زیادی همراه بود. اظهارات او در جمع رسانه‌های خارجی درباره مساله اسرائیل از یک سو و سخنرانی او در مجمع عمومی سازمان ملل و تاکید بر ورود به عصری تازه با درک واقعیات جهان از سوی دیگر خبر از یک شیفت رادیکال نسبت به رویکرد سیاست خارجی دولت سابق می‌دهد. پزشکیان به جای اظهارات سلبی علیه اسلام هراسی و حجاب ستیزی غرب بر تعامل با جهان تاکید کرد و گفت با برنامه اصلاحات و تعامل سازنده با جهان وارد کارزار انتخاباتی شده و قصد دارد «بنیان‌های استوار برای ورود کشور به عصر جدید و نقش آفرینی سازنده در نظام در حال ظهور جهانی» پایه گذاری کند و موانع و چالش‌ها را برطرف و مناسبات کشور را بر اساس «ملزومات واقعی جهان امروز» سازماندهی کند.
پزشکیان از جامعه جهانی خواست که از تاریخ درس بگیرند و آماده «دوران جدید» باشند. او گفت: «ما می‌توانیم از این محدودیت‌ها فراتر رویم. دوران جدید با به رسمیت شناختن دغدغه‌های امنیتی ایران و کار مشترک شروع می‌شود.»
مرتضی بانک دیپلمات و معاون سابق وزارت خارجه مختصات «دوران جدید» و احتمال یک تغییر جدی در رویکرد‌های سیاست خارجی کشور در دولت پزشکیان را شرح داده و میگوید این تغییرات نیاز به پیوست‌های نظری و عملی دارد.
متن زیر مشروح گفت‌وگوی رویداد۲۴ با مرتضی بانک درباره سخنرانی و حضور پزشکیان در سازمان ملل متحد است.
* آیا سخنرانی‌های پزشکیان در سازمان ملل، چه در مجمع عمومی و چه در حاشیه نشست به معنای یک شیفت رادیکال در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است؟
سخنرانی پزشکیان در مجمع، سخنرانی مثبتی بود هرچند نکات مبهمی هم داشت که باید در ابعاد مختلف مورد بحث قرار بگیرد. از نکات متفاوتی که در این سفر مطرح شد و مورد توجه جامعه بین الملل قرار میگیرد، رویکردی است که ایشان در سخنرانی اش ایراد کرد و گفت میخواهم برنامه و زیرساخت جدیدی را برای روابط خارجی مطرح کنم. به نظر می‌رسد این پیشنهاد به عنوان یک راهبرد، مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
* مختصات این زیرساخت جدید چیست؟
راهبرد این است که قرار است بنای جدیدی را در روابط خارجی پایه گذاری کنیم و بتوانیم مسائل خودمان را در تعامل با دنیا حل کنیم. اما این راهبرد باید یک پیوستی داشته باشد که روشن باشد. در همین پیشنهاد، ابهاماتی وجود دارد که باید بلافاصله در مذاکرات، سخنرانی‌ها یا مصاحبه‌ها برطرف شود.
سیاست خارجی کشور تا امروز به نوعی مبتنی بر فاصله گرفتن از جهان غرب، مقابله جدی با سیاست‌های آمریکا و رویکرد منطقه‌ای با تاکید بر تقویت جبهه مقاومت اسلامی بوده است. وقتی میگوییم میخواهیم ساختار جدیدی را در روابط خارجی مطرح کنیم، طبیعتا باید متفاوت از آن چه در گذشته بوده یا اصلاح چیز‌های گذشته باشد.
این راهبرد جدید، یک پیوست می‌خواهد. مختصات این برنامه، که بسیار مهم است و با استقبال جامعه بین الملل هم روبه رو خواهد شد، باید روشن شود. پزشکیان باید در ملاقات‌های بعدی، ابعدد آن را برای مقامات کشور‌های جهان روشن کند.
واقعیت است است که دنیای سیاست دنیای افشاگرانه، صریح و رک نیست. در دنیای سیاست باید مواضع و نظرات با رعایت هم جوانب، به نحوی که کسانی که موافق ما نیستند یا رقیبند، نتوانند سو استفاده کنند، بیان شود. طبیعی است که در ابتدای امر چیزی که پزشکیان مطرح کرده با ابهام کلی روبه رو باشد. واقعیت سیاست خارجی همین است و نمی‌شود همه ابعاد را یکجا روشن کرد.
* با وجود پیش بینی شما در مورد استقبال جهان از رویکرد جدید ایران، تعداد ملاقات‌های رئیس جمهور با سران کشور‌های غربی در حاشیه مجمع نشان می‌دهد اروپا هنوز نسبت به این راهبرد مشکوم است. چرا اروپایی‌ها از این پیام استقبال نکردند؟
طبیعی است. امروز در شرایطی که ما با جنگ غزه و لبنان روبه رو هستیم و وضعیت اوکراین و مقدماتی که قبل از سفر رئیس جمهور ایجاد شد و خبر رابطه موشکی ایران با روسیه را مطرح کردند، و همچنین نزدیک بودن انتخابات آمریکا، این عدم استقبال ظاهری طبیعی بود. به هر حال موضوع ایران و فلسطین و برجام تاثیر درانتخابات آمریکاست. به نظر می‌رسد همه این‌ها هم جزو دلایلی بود غرب محتاطانه‌تر با ایران برخورد کنند. این ملاحظات در عدم استقبال اروپایی‌ها بی تاثیر نبود. ب
با این حال معتقدم اینکه عباس عراقچی وزیر خارجه اعلام کرد بعد از نشست مجمع در نیویورک می‌ماند تا در مورد مسائل مختلف از جمله برجام با طرف‌های دیگر صحبت کند، به این معناست که از سوی اروپایی‌ها پالس‌هایی داده و گرفته شده که امکان آغاز مذاکرات را فراهم میکند. در نتیجه نباید انتظار داشت که همه مسائل صرفا در ملاقات‌های سطح بالا مطرح شود. بسیاری از این موارد نیازمند مقدامات کارشناسی است که فضا برای آن فراهم شده است.
ما سالهاست که از این مذاکرات فاصله گرفتیم و مباحث مختلف از جمله جنگ اوکراین و روسیه هم اتفاق افتاده است؛ طبیعی است که جامعه جهانی یا سران کشور‌ها متتظر پالس‌های ما باشند که اقداماتی انجام دهند.
بیشتر بخوانید: از حضور بی سابقه نماینده اسرائیل تا تعجب رسانه‌های جهان از لحن جدید ایران | آیا سخنرانی پزشکیان در سازمان ملل اوضاع را تغییر خواهد داد؟
* آیا این سخنرانی پزشکیان پالس لازم را به جهان داده است؟
یکی از نکات مثبت سخنرانی این بود که پزشکیان تاکید کرد جنگ بین اوکراین و روسیه باید از طریق مذاکره و مصالحه پایان بپذیرد. همینکه در این سخنرانی مانور حل و فصل داده شده، بلافاصله باید اقداماتی انجام شود. لازم است مثلا ملاقات‌هایی یا مقامات اوکراینی داشته باشیم که نشان دهنده خواسته ما برای رسیدن به صلح از طریق مذاکره باشد و این پیام به طرف اوکراینی یا روسی منتقل شود.
پالس مثبت دیگر این سخنرانی، آمادگی ایران برای ادامه برجام بود. درست است که الان ۵، ۶ کشوری طرف برجام، از ادامه راه مایوس شده اند، اما همین هم تحت تاثیر فضای انتخابات آمریکاست. شاید در کوتاه مدت نشود کاری کرد؛ لذا به نظر می‌رسد که حضور عراقچی در نیویورک و ادامه جلسات بعد از سخنرانی رئیس جمهور میتواند راهگشا باشد.
* آیا برای این تغییر ریل سیاست خارجی، مجوز داخلی لازم هم داده شده است؟
به نظر نمی‌رسد صحبت‌هایی که پزشکیان انجام داد، بدون مقدمه و هماهنگی در ایران مطرح شده باشد. این صحبت‌ها صرفا بر اساس نظرات شخصی یا نظرات وزارت خارجه نبوده است. این مسائل حتما در هماهنگی داخلی مطرح شده است.
در دو سه سال اخیر در سازمان ملل چنین گفتمان نسبتا تعامل گرای روشنی نداشتیم. آقای پزشکیان گرچه اولین بار بود که در سازمان ملل شرکت میکرد و انتظار می‌رفت در اولین تجربه، همه ملزومات یک سخنرانی را رعایت نکند و مثلا نوعی عجله در خواندن داشت یا در برخی موارد جملات را به تفکیک بیان نمی‌کرد، اما این اشکالات بی اهمیت است.
او در اولین سفرش در جمع جامعه جهانی و سازمان ملل، در حضور مقامات عالی کشور‌های مختلف پالس‌های مثبت خوبی داده است. هم در مورد همسایگان، هم در مورد بحث برجام و هم موضوع روابط با آمریکا. آنجایی که خطاب به مردمن آمریکا صحبت کرد و و گفت «این ما نبودیم که شما را تحریم کردیم یا جلوی واردات دارو را گرفتیم»، برای جلب نظر مردم آمریکا مهم بود. همین مسیر میتواند بر نظر مقامات آمریکایی هم تاثیر بگذارد. البته باید در نظر داشت که ما هم اقداماتی انجام دادیم که موجب شده این تحریم‌ها به ما تحمیل شود. اما همین که رئیس جمهور ایران میگوید ما میخواهیم بنیان جدیدی را در روابط خارجی ایجاد کنیم، به همین بخش‌های سوال برانگیز در گذشته برمی‌گردد.
* این «موارد سوال برانگیز» که موجب تحریم‌های کشور شده در بسیاری از موارد مورد تایید نهادهای حاکمیتی بوده هرچند بعضا دولت‌ها از آن بی اطلاع با مخالف با آن بوده باشند. پزشکیان در نشست با رسانه‌های آمریکایی هم به این موارد اشاره کرد و گفت بعضا ایرانی‌ها در جهان اقداماتی می‌کنند که مورد تایید ما نیست. آیا رئیس جمهور میتواند مانع ادامه چنین اقداماتی هم بشود؟
نقش رئیس جمهور در موضوعات اساسی کشور از جمله روابط خارجی صد در صد کامل و جامع و نهایی نیست. سیاست خارجی ایران توسط بخش‌های مختلفی طراحی می‌شود و به خصوص در اجرا هم تداخلاتی وجود دارد. در نهایت راهبرد‌های کلان را نهادهای بالادستی تعیین می‌کنند، اما در اجرا چند گانه عمل می‌کنیم. دخالت‌هایی یا با مجوز‌هایی که گرفته می‌شود یا با تفسیری که برخی نهاد‌ها از این مجوز‌ها دارند انجام می‌شود و کار رئیس جمهور به عنوان تدوین کننده نهایی سیاست خارجی سخت می‌شود. دستگاه‌های مختلفی که برای خودشان نقشی قائل هستند یا به جا یا نا به جا دست به مداخلات مهمی می‌زنند. هماهنگی خیلی از این موارد با سیاست‌هایی قوه مجریه زمان بر است.
برای هماهنگی این‌ها کار سختی در پیش است. اما این نکته که رئیس جمهور هم در مصاحبه‌ها و هم در سخنرانی مطرح کرده، یک راهبرد اصلی را مشخص کرده است. او گفته می‌خواهد اقدامات جدیدی را سیاست خارجی انجام دهد و در کلان نظام هم هماهنگ است، اما پیوستی نیاز دارد که تعیین کننده است. همین پیوست است که با توجه به آن دیگران می‌توانند به این برنامه اعتماد کنند. این پیوست هم در مذاکرات روشن می‌شود و هم در داخل. در داخل باید این قدرت هماهنگی را به دولت بدهند که بتواند همه دستگاه‌هایی که به نحوی در سیاست خارجی فعال هستند در قالب یکسانی که دولت تعیین میکند، هماهنگ کند.
این کار سنگینی است که پزشکیان در پیش دارد. او باید به سرعت با مقامات عالی کشور در این زمینه وارد گفتگو شود و بقیه را در قالب این چارچوب هماهنگ کند.