رویداد۲۴| مهدی توفیقی: حدود پنجاه سال پیش، بیشتر گیربکس‌های اتوماتیک تولید شده به صورت سنتی و با مبدل گشتاور طراحی می‌شدند. اما در سال ۱۹۶۴، گیربکس سه سرعته هیدراماتیک جنرال موتورز تغییرات چشمگیری به وجود آورد و از آن زمان بهبود‌های زیادی در عملکرد گیربکس‌های اتوماتیک خودرو مشاهده شده است. این نوع گیربکس به عنوان گزینه اول خریداران در بسیاری از بازار‌ها شناخته می‌شود، هرچند که در کشور ما هنوز گیربکس‌های دستی بیشترین سهم را دارند.
بسیاری از رانندگان آگاهی کافی از نحوه عملکرد گیربکس‌های اتوماتیک و انواع مختلف آنها ندارند. در واقع، اکثر این گیربکس‌ها تنها شامل حروف سنتی P-R-N-D هستند. با توجه به هزینه بالای قطعات گیربکس اتوماتیک، ما قصد داریم راهکار‌هایی برای افزایش عمر آن ارائه دهیم. اما قبل از این، به مزایا و معایب گیربکس‌های اتوماتیک در مقایسه با گیربکس‌های دستی خواهیم پرداخت. همچنین اگر به دنبال اطلاعات بیشتری درباره انواع مختلف گیربکس‌های خودرو هستید، می‌توانید مقاله مرتبط را مطالعه کنید.
آغاز حرکت خودرو از حالت سکون همواره فشار زیادی به قوای محرکه وارد می‌کند، اما این فرآیند ممکن است به‌طور نادرست انجام شود و وضعیت را بدتر کند. در گیربکس‌های دستی، استفاده نادرست می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند؛ به‌ویژه وقتی که دور موتور به‌طور ناگهانی افزایش یابد و کلاچ رها شود، که این امر به پیشرانه و گیربکس آسیب می‌زند. اما در خودرو‌های مجهز به گیربکس اتوماتیک، این مشکل به ندرت پیش می‌آید. برای شروع حرکت، کافی است راننده دسته‌دنده را در حالت D قرار دهد و به جلو برود.
هرچند امکان فشردن مختصر پدال گاز در حین نگه‌داشتن ترمز وجود دارد تا گشتاور افزایش یابد و حرکت سریعتری حاصل شود، این روش به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. در برخی از خودرو‌های اسپرت، حالتی به نام لانچ وجود دارد که شتاب‌گیری سریعتری را فراهم می‌کند. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، بالا بردن دور موتور در حالت خلاص و سپس تغییر به حالت D است که بدترین اقدام ممکن به شمار می‌رود. بنابراین، از انجام این کار باید خودداری کرد، هرچند خودرو‌های مدرن ممکن است به سیستم‌هایی برای جلوگیری از این وضعیت مجهز باشند.
رانندگان خودرو‌های با گیربکس دستی می‌دانند که برای شروع حرکت در سربالایی نیاز به مهارت بالایی دارند تا خودرو به عقب نلغزد. باید توازنی مناسب بین کلاچ و گاز برقرار کنند و در عین حال از ترمز دستی یا تکنیک نیم کلاچ بهره ببرند. این موضوع اهمیت آگاهی از نحوه حرکت با خودرو‌های گیربکس اتوماتیک را نیز نشان می‌دهد.
در گیربکس‌های اتوماتیک سنتی که مجهز به مبدل گشتاور هستند، فشار دادن پدال گاز برای نگه‌داشتن خودرو در شیب جاده به گیربکس آسیب نمی‌زند، زیرا درون آن سطوح اصطکاک وجود ندارد. اما در گیربکس‌های دوکلاچه که از کلاچ برای حرکت استفاده می‌کنند، این عمل می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین، اگر در مورد روش حرکت خود مطمئن نیستید، بهتر است ترمز دستی را بکشید و وقتی آماده حرکت شدید، دنده را در حالت D قرار دهید. سپس با کمی فشار بر گاز، ترمز دستی را رها کرده و حرکت کنید.
گیربکس اتوماتیک خودرو در حالت پارک، باعث قفل شدن گیربکس می‌شود تا از حرکت ناگهانی خودرو جلوگیری گردد. اگر حالت پارک در زمانی که خودرو به‌طور کامل متوقف نشده است درگیر شود، احتمال شکستن پین قفل پارک افزایش می‌یابد که در نتیجه می‌تواند هزینه‌های تعمیر بالایی را به همراه داشته باشد.
بسیاری از گیربکس‌های مدرن مانع از این عمل می‌شوند، زیرا دسته‌دنده‌های جدید مجهز به میکرو سوئیچ‌های فعالی هستند که به راننده اجازه نمی‌دهند در حین حرکت خودرو حالت پارک را انتخاب کند. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که حتی پس از انتخاب حالت پارک، باید ترمز دستی را نیز بکشید، چرا که این اقدام یک اقدام ایمنی اضافی برای جلوگیری از حرکت خودرو است. همچنین اگر خودرو را در شیب پارک کرده‌اید، این کار از وارد آمدن فشار اضافی به گیربکس جلوگیری می‌کند.
یک گیربکس دستی با سرویس و نگهداری مناسب می‌تواند ده‌ها هزار کیلومتر بدون مشکل کار کند. اما در مورد گیربکس اتوماتیک، کوچک‌ترین غفلت در سرویس و نگهداری می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیادی شود. گاهی اوقات، مسئله فقط به تعویض روغن گیربکس محدود نمی‌شود. ذرات ناشی از اصطکاک قطعات داخلی گیربکس به مرور زمان در روغن تجمع می‌کنند و موجب افزایش استهلاک گیربکس می‌شوند.
روغن گیربکس باید بر اساس توصیه‌های سازنده خودرو تعویض شود و از کیفیت بالایی برخوردار باشد. همچنین بهتر است برخی از قطعات دیگر مانند فیلتر‌ها نیز تعویض گردند. نکته مهم دیگر این است که تعویض روغن در گیربکس‌های دوکلاچه باید سریع‌تر انجام شود. به علاوه، گیربکس CVT نیاز به روغن مخصوص خود دارد و نمی‌توان از روغن‌های معمولی برای آن استفاده کرد.
برخی افراد هنوز هم وقتی به سراشیبی می‌رسند، گیربکس را در حالت خلاص قرار می‌دهند، با این تصور که این کار باعث کاهش مصرف سوخت می‌شود. اما این عمل به هیچ وجه صحیح نیست. خودرو‌های مدرن به طور خودکار در سرازیری و با انتخاب دنده مناسب، انتقال سوخت به پیشرانه را قطع می‌کنند. بنابراین، قرار دادن گیربکس در حالت خلاص نه تنها مصرف سوخت را کاهش نمی‌دهد، بلکه به دلیل درجا کار کردن پیشرانه، مصرف سوخت را نیز افزایش می‌دهد. در واقع، با انتخاب حالت خلاص در سرازیری، سوخت به‌طور بیهوده مصرف می‌شود.
حتی در خودرو‌های کاربراتوری قدیمی، تفاوت چندانی بین انتخاب دنده مناسب و حالت خلاص وجود ندارد. از سوی دیگر، پیشرانه خودرو‌های قدیمی ممکن است در حالت خلاص خاموش شود که این اتفاق می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
برخی رانندگان وقتی به چراغ‌قرمز می‌رسند، گیربکس را در حالت خلاص قرار می‌دهند، با این تصور که این کار فشار کمتری به گیربکس وارد کرده و به کاهش مصرف سوخت کمک می‌کند. در برخی از گیربکس‌های اتوماتیک قدیمی، ممکن است باقی ماندن در حالت D فشار بیشتری به گیربکس وارد کند، اما در خودرو‌های مدرن این مسئله صدق نمی‌کند. اگر زمان توقف در چراغ‌قرمز خیلی طولانی نیست، بهتر است با همان حالت D منتظر بمانید و سپس دوباره حرکت کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، مطالعه دفترچه راهنمای خودرو توصیه می‌شود.
اگر راننده‌ای حرفه‌ای یا مسابقه‌ای نیستید، بهتر است از پای چپ خود برای ترمز استفاده نکنید. در خودرو‌های با گیربکس اتوماتیک، پای راست برای فشردن پدال‌های گاز و ترمز استفاده می‌شود و نیازی به پای چپ نیست. فشردن هر دو پدال به‌طور هم‌زمان، حتی به‌مدت کوتاه، می‌تواند فشار اضافی به گیربکس وارد کرده و موجب افزایش استهلاک آن شود. همچنین، استفاده از ترمز در حالی که پا به‌طور کامل از روی پدال گاز برداشته نشده، می‌تواند منجر به داغ شدن ترمز‌ها گردد.