وقوع بحران در کشور سوریه و ادامه فرسایشی درگیری ها در این جغرافیا، تاکنون آلام انسانی فراوانی را در قالب به صلیب کشیده شدن و اعدام های وحشتناک، تخریب زیرساخت های اقتصادی، فرهنگی ـ اجتماعی و آواره و پناهنده شدن جمع کثیری در سایر کشورها، برای مردمان این خطه باستانی موجب شده است.
فارغ از زمینه های ابتدایی و داخلی بحران فوق الذکر که ریشه در بیماری های ذاتی منطقه سوریه و خاورمیانه دارد، دامنه دار شدن بحران این کشور به مداخله کنشگران ذی نفع و ذی نفوذی چون ایالات متحده آمریکا و روسیه باز می گردد.
به جهت اهمیت راهبردی سوریه، هر کدام به فراخور بازه زمانی، سعی در پیاده سازی سیاست های اتخاذی خود داشته اند. روس ها از یک طرف در تلاشند تا پایگاه سنتی سوریه و شهرهای مهم آن مانند طرطوس ـ به عنوان تنها پایگاه دریایی روس ها در خاورمیانه ـ و شهر لاذقیه را حفظ نمایند و از سوی دیگر با عرض اندام در کارزار سوریه به طرفداران دنیای تک قطبی تفهیم نمایند که اکنون دوران جولان یک جانبه و قهری آنان به اتمام رسیده است.
روس ها همچنین نیک می دانند چنانچه در منطقه موسوم به خارج دور، باتلاقی برای تکفیری ها فراهم نکنند، آنگاه باید خود در باتلاق های چچن و داغستان دست و پا بزنند.
از طرف دیگر، آمریکایی ها نیز به صورت هوشمندانه، از ابتدای بحران در صدد بودند تا به نحوی نرم افزارانه، عرصه را برای ورود سخت افزاری روس ها و تسریع روند تشکیل باتلاق فراهم سازند.
سیاست مداران کاخ سفید نیک می دانستند که توانایی این مهم را دارند تا بر ساحت آستانه تحمل نرم افزاری روسیه خلل ایجاد نمایند. رهاورد و ماحصل چنین سیاستی ورود عملی روس ها جهت مدیریت سخت افزاری بحران از طریق حملات هوایی بود.
از این رو،دولتمردان آمریکایی علیرغم توانایی وافر خود به منظور از میان برداشتن گروهک های تروریستی، این کار را انجام ندادند. این موضوع، حاوی نکته ای کلیدی است و در خصوص چرایی آن باید تأمل نمود.
باید به این نکته عنایت داشت که از نظر نظامی، آمریکا از یک سو تحریم هایی را بر علیه روسیه مدیریت می کند و از سوی دیگر تلاش می کند به همان نحویکه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی درگیر یک جنگ فرسایشی در افعانستان شد مجداً باتلاقی را برای روس ها فراهم سازند.
نباید فراموش کنیم که یکی از مؤلفه های اصلی زمینه ساز جهت فروپاشی امپراطوری عظیم روسیه، مداخله آنها در افغانستان در سال 1979 میلادی بود.
روس ها در آن زمان ارتش عظیمی موسوم به نیروهای سرخ ـ که صدای پای سربازان آن لرزه بر اندام بسیاری می انداخت ـ را به افغانستان گسیل داشتند. در این هنگام، بلوک غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا فرصت را غنیمت شمرد و به تجهیز مجاهدان افغان و دیگر مسلمانان تشنه منطقه پرداخت.
لذا «القاعده» ای که امروزه برای مردمان منطقه به عنصری وحشت آفرین مبدل گشته است فرزند نامشروع سه کشور آمریکا، پاکستان و عربستان سعودی در اثنای بحران افغانستان به شمار می آید. با اعزام داوطلبان جهادی به افغانستان و آموزش آنان، نهایتاً شکستی را بر پیکره ارتش سرخ وارد نمودند که تنها یک سوم نیروهای خود را زنده از باتلاق بیرون آورد.
آمریکایی ها در حال حاضر نیز نقطه ضعف روس ها را به خوبی می دانند. به همین منظور، آنچنان زیرکانه و هوشیارانه صحنه میدانی سوریه را مدیریت کرده اند که اکنون پای روسیه را با اختیار خود این کشور وارد باتلاق نموده اند. مسئله ای که تاکنون هزینه های بسیاری برای کرملین در برداشته است.
اگر ضعف اقتصادی روسیه را در کنار دامنه دار شدن حملات این کشور قرار دهیم، آنگاه اقبال عمومی مردم روسیه از سیاست های کرملین کاهش پیدا می کند. در عرصه خارجی نیز در آینده احتمال اینکه شاهد درگیری میان مسکو و عناصر تکفیری در ایالات چچن و داغستان، به عنوان مناطق مستعد داعش پروری، باشیم، محتمل است.
از این رو باید به این نکته نیز اشاره داشت که ادعای برخی از تحلیلگران و سیاسیون داخلی و خارجی مبنی بر بازنده اعلام کردن واشنگتن در صحنه تحولات سوریه چندان نزدیک به صواب نیست.
در پایان ذکر این نکته نیز خالی از فایده نخواهد بود که اکنون سوریه از پایگاهی آرام و مطمئن برای کشور روسیه تبدیل به جهنمی شده است که وحشت مقامات کرملین را در آینده از طریق مواجه شدن با عناصر جهادی ـ چریکی در ایالات خودمختار فدراسیون روسیه دوچندان می کند.
*دانشجوی دکتری آینده پژوهی مطالعات سیاسی