رویداد۲۴ بیماران اعصاب و روان در دسته افراد دارای معلولیت شمرده می‌شوند. اما ویژگی‌های خاص آنان که جنبه روانپزشکی دارد آن‌ها را از سایر گروه‌های افراد دارای معلولیت متمایز می‌کند. آن‌ها در عین اینکه از سلامت جسمی و رشد عقلی کافی برخوردارند اما سلامت ذهنی آن‌ها به شدت مخدوش بوده و به همین دلیل هم نمی‌توانند تمام کارکرد‌های لازم را در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی داشته باشند.
این بیماران نیاز به خدمات و امکاناتی دارند که به ویژه در شرایط کرونایی و در وضعیت اقتصادی حاضر، دسترسی به آن‌ها برایشان سخت‌تر شده است و نگرانی‌ها را درباره تداوم کنترل و مدیریت شرایط روحی آن‌ها افزایش داده است.
دکتر محمدرضا اسدی، رئیس گروه بیماران روانی مزمن سازمان بهزیستی کشور و نائب رئیس انجمن کاردرمانی ایران درباره بیماران روانی مزمن به رویداد۲۴ می‌گوید: این گروه از بیماران در تمام دنیا یک‌سری علائم و ویژگی‌های مشترک دارند این بیماران دوره‌های حاد و دوره‌های تحت حاد دارند که از آن به عنوان مزمن یاد می‌کنیم. در دوره حاد فرد نشانه‌هایی را نشان می‌دهد که حتما باید در مراکز درمانی تحت درمان‌های پزشکی و دارویی و درمان‌های روانپزشکی و کار درمانی قرار بگیرند.
وی ادامه می‌دهد: با گذراندن این درمان‌ها بیمار به سطحی از ثبات می‌رسد که دیگر علائم شدید تکانه‌ای را ندارد که موجب آسیب به خود و آزار دیگران شود. بعد از رسیدن این مرحله به عنوان بیماران مزمن یعنی بیمارانی که بیماری را دارند، اما به صورت کنترل شده تحت درمان و خدمت‌رسانی قرار می‌گیرند. طبق قانون بیماران روانی برای بستری شدن طی سال تا ۲ ماه تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند و بیش از این مدت هزینه گزافی را خود خانواده‌ها باید پرداخت کنند زیرا این خدمات و درمان‌ها تحت پوشش بیمه قرار ندارند.
رئیس گروه بیماران روانی مزمن سازمان بهزیستی کشور می‌افزاید: براساس شرح وظایف سازمانی بیمارانی که مراحل درمان پزشکی خود را طی کرده و به صورت بیمار مزمن تحت کنترل قرار دارند بعد از طی این مراحل تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار می‌گیرند؛ لذا براساس ماده یک قانون جامع حمایت از معلولان این بیماران برای خدمت گرفتن این بیماران از سازمان بهزیستی حتما باید از مدت درمان و به ثبات رسیدن آن‌ها ۲ سال گذشته باشد و حتما هم یک بار در این مدت در بیمارستان بستری شده باشند و در کمیسیون تشخیص نوع و شدت معلولیت باید به عنوان بیمار روانی مزمن شدید و خیلی شدید ثبت شوند. به بیان دیگر بیماران روان باید ابتدا درمان شوند که این مرحله برعهده وزارت بهداشت است. وظیفه سازمان بهزیستی تنها در بعد توانبخشی این بیماران است.
وی خاطرنشان می‌کند: بیش از ۲۰ نوع بیماری وجود دارد که تحت عنوان بیماری روانی طبقه‌بندی شده‌اند، اما در خصوص بیماری روانی مزمن به صورت عمده بیماری‌های اسکیزوفرن، هذیان و توهم، اختلال دو قطبی و بیماری افسردگی هستند که ما در سازمان بهزیستی بهبودیافته‌ها در بخش درمان را پذیرش می‌کنیم. حال اگر این فرد به سطحی از بهبودی برسد که همان درمان‌های دارویی برای او کافی بود ممکن است که تنها خدمات توانبخشی در منزل برای او تجویز شود به این معنا که پزشک، روانشناس، مددکار، توانبخش و... در زمان‌های معین در منزل به بیمار خدمات خود را ارائه خواهند کرد.
اسدی درباره شرایط اقتصادی خانواده‌های دارای بیمار روانی مزمن عنوان می‌کند:در کمیسیون تشخیص ۴ نوع شدت برای معلولیت منظور شده است خیلی شدید، شدید، متوسط و خفیف. بر اساس قانون ما مکلف هستیم به افرادی با معلولیت شدید و خیلی شدید حمایت کنیم. امسال تعداد زیادی از افرادی که پشت نوبت دریافت خدمات و مستمری بودند تحت پوشش این خدمات درآمده‌اند.
وی با اشاره به اینکه براساس سازمان جهانی بهداشت ۲۵ درصد افراد در تمامی جوامع به نوعی و شدتی از بیماری‌های روانی مزمن مبتلا هستند، اظهار می‌کند: بخش عمده‌ای از این افراد که به آن‌ها روان‌نژند می‌گوییم از بیماری خود آگاه نیستند، روان پریش‌ها مانند مبتلایان اسکیزوفرن بر بیماری خود واقفند. لایحه سلامت روان نیز در مجلس مطرح است که این لایحه نیز بر اساس تعداد و آمار‌های بالای بیماران اعصاب و روان است. در این موضوع جفا‌هایی به سازمان بهزیستی می‌شود اگر در این موضوع بخش‌های دیگر وظایف خود را به درستی انجام نشوند تعداد بیماران و پشت‌نوبتی‌های سازمان بهزیستی برای دریافت خدمات افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید:نوزادان معتاد در میان چرخ‌دنده‌های نظام سلامت/ چرا به کودکان دارای اعتیاد توجهی نمی‌شود؟
نائب رئیس انجمن کاردرمانی ایران با تاکید براینکه حداقل ۳۰ هزار نفر بیمار روانی مزمن در سطح شدید و خیلی شدید از خدمات بهزیستی در بخش‌های روزانه، شبانه‌روزی و توانبخشی در منزل استفاده می‌کنند، اظهار می‌کند: بسیاری از این افراد هم پشت نوبت دریافت خدمات هستند که علت آن محدودیت ظرفیت ماست و هم اینکه یارانه‌هایی که برای ارائه خدمت به فرد معلول در مراکز ذیربط داده می‌شود منوط به تعیین اعتبارات است.
وی می‌گوید: در خصوص لایحه سلامت روان غفلت‌هایی در خصوص وظایف برخی سازمان‌های مرتبط وجود دارد که سازمان بهزیستی درحال چانه‌زنی با مراجع ذیربط در این زمینه است تا برای دستگاه‌های متولی از جمله وزارت بهداشت آگاه سازی انجام شود تا بتواند به وظایف خود در این زمینه بهتر عمل کند.
او درباره مشکلات این افراد اظهار می‌کند: شرایط کرونایی مشکلات این افراد را تشدید کرده است. به این معنا که ۱۰۰ درصد این افراد اگر به وضعیت ثابت و تحت کنترل می‌رسند به دلیل درمان‌های دارویی و دسترسی به دارو است. شرایط اقتصادی، اما باعث گرانی دارو شده و حمایت مالی از این افراد برای تهیه دارو به بضاعت دولت بستگی دارد که کافی نیست. نگرانی عمده‌ای که برای این افراد وجود دارد آن است که بیماری روانی مزمن انگی به دنبال دارد که جامعه آن را پذیرفته است که این مساله شدیدتر از خود معلولیت است. به عبارت دیگر ما همواره با یک نگاه منفی درباره معلولیت مواجهیم که این نگاه در خصوص بیماری روانی مزمن تشدید می‌شود.
وی خاطرنشان می‌کند: استفاده از لوازم بهداشتی برای این افراد نیز بسیار سخت است یعنی بیماران روانی مزمن به دلیل بیماری‌شان ممکن است در نگهداری این وسائل مانند سایر افراد نتوانند موفق باشند از این نظر مانند افراد دارای معلولیت ذهنی بوده و برای لوازم بهداشتی پیشگیری از کرونا درک صحیحی ندارند به همین دلیل هم این افراد در شرایط کرونایی نسبت به سایر افراد و نسبت به سایر افراد دارای معلولیت با خسارت‌های بیشتری موجه شدند.
به گزارش رویداد۲۴ یکی از مهم‌ترین گروه‌های بیماران روانی مزمن بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی هستند، بیمارانی که دچار حالت توهم و هذیان گویی بوده و اگر تحت درمان‌های مربوطه قرار نگیرند قطعا شرایط بسیار بدی را برای خود و حتی برای اطرافیان‌شان رقم خواهند زد.
طیبه دهباشی‌زاده مدیرعامل انجمن حمایت از بیماران اسکیزوفرنی درباره مشکلات بیماران اسکیزوفرنی به رویداد۲۴ می‌گوید: این بیماری از بیماری‌های شدید روانپزشکی محسوب می‌شود که معمولا براساس آمار جهانی یک درصد جامعه به آن مبتلا می‌شوند. این بیماری معمولا از سنین نوجوانی شروع می‌شود. در این بیماری عالم واقعیت و خیال بهم می‌ریزد. فرد دچار افکار آشفته شده و ممکن است ارتباط بیمار با جهان واقعی دچار مشکل شود. این افراد توهم دارند.
وی ادامه می‌دهد: اسکیزوفرنی علائم مثبت و منفی دارد مثلا پرخاشگری، توهم شنیداری و دیداری، هذیان، از علائم مثبت این بیماری است. آنچه که آن‌ها می‌بینند و می‌شوند، اما ما نمی‌بینیم و نمی‌شنویم همگی آن‌ها را آزار می‌دهد. مثلا در توهمات آن‌ها دشمنی به آن‌ها حمله کرده یا قصد تعرض به آن‌ها را دارد. این مسائل باعث می‌شود که آرامش این افراد به صورت مدام به هم بریزد. خانواده‌ها هم اگر اطلاعاتی از ماهیت بیماری نداشته باشند که معمولا هم چنین است نیاز به آموزش دارند. زیرا ممکن است فرد را متهم به دروغگویی کرده و از او بپرسند چرا آنچه را تو می‌بینی ما مشاهده نمی‌کنیم. این موارد فضای خانواده را ناآرام کرده و باعث می‌شود سایر اعضای خانواده نیز تحت فشار باشند.
این روانشناس با بیان اینکه این بیماری هنوز درمان قطعی ندارند فرد تا آخر عمر با آن سر می‌کند، تاکید می‌کند: اگر بیمار درمان دارویی مناسب بگیرد و از درمان‌های توانبخشی خوب استفاده کند می‌تواند بیماری‌اش را کنترل کرده و به زندگی عادی بازگردد. به‌ویژه آنکه توانبخشی به شدت مهم بوده و حتی می‌توان گفت از درمان‌های دارویی مهم‌تر است. این افراد باید تحت مشاوره باقی مانده و اطرافیان وی هم آموزش ببینند که باید با این فرد چگونه رفتار کنند.
وی با تاکید براینکه در کشور ما بار مراقبت از بیماران اعصاب و روان بر دوش خانواده است، عنوان می‌کند: در بسیاری از کشور‌ها که حتی ممکن است درمان‌های پیشرفته چندانی هم نداشته باشند حضور خانواده در مراقبت از این افراد بسیار کمرنگ است، زیرا دولت برنامه‌ها و، خانه‌هایی بین راهی برای مراقبت از این افراد دارد. در واقع در این کشور‌ها سیستم خدمات اجتماعی به قدری قوی است که بیمار یا در بیمارستان است یا در خانه‌های بین راهی اگر هم بیمار در کنار خانواده باشد مددکار مرتب به او سرزده و اگر دچار مشکل و بحران شود توسط سیستم خدمات اجتماعی به بیمارستان منتقل می‌شود.
مدیرعامل تصریح می‌کند: در کشور ما تمام بار مراقبتی و هزینه‌های نگهداری از بیمار اعصاب و روان برعهده خانواده است و خانواده به واسطه نگهداری از بیمار اعصاب و روان خود کارکردهایش دچار اختلال می‌شود. یعنی حتی اگر از نظر اقتصادی در شرایط خوبی باشند به تدریج به طبقات پایین‌تر سقوط می‌کنند چرا که خانواده در این شرایط با ظرفیت کامل نمی‌تواند کار کند، باید وقت خود را بین کار و نگهداری از بیمار تقسیم کنند.
وی اضافه می‌کند: متاسفانه باور‌های اشتباهی وجود دارد مبنی براینکه نمی‌توان بیماران اعصاب و روان را مورد مشاوره و توانبخشی قرار داد. از سوی دیگر هیچیک از این خدمات بیمه نیستند. سازمان بهزیستی برنامه مراکز روزانه را دارد، اما در این مراکز روزانه یا در واقع مراکز آموزشی و توانبخشی روزانه بیماران مزمن روان، با توجه به بودجه‌ای که سازمان بهزیستی در اختیار این مراکز قرار می‌دهد قطعا افراد متخصص حضور ندارند که درمان‌های مناسب ارائه کنند.
این مددکار درباره وضعیت این بیماران در شرایط کرونایی، می‌گوید: وقتی این بیماران مشغول موسیقی درمانی و توانبخشی هستند ذهنشان مشغول بوده و توهم و هذیان و علائم مثبت آن‌ها مدیریت می‌شود. اما وقتی بیکارند اضطراب آن‌ها افزایش یافته و معمولا تمامی علائم مثبت مانند پرخاشگری و ... عود می‌کند. به علاوه موضوعی که پیش آمده آن است که این بیماران بیش از گذشته در خانه حضور دارند، آن‌ها مرتب اضطراب داشته و راه می‌روند در این شرایط خانواده کم تحمل شده و باعث تنش در خانواده می‌شود. همچنین اغلب والدین سالمند بوده و نگران هستند که بیمارشان پروتکل‌های بهداشتی را رعایت نکرده و بیمار شود و بیماری را هم منتقل کند.
وی عنوان می‌کند: این بیماران با توجه به بی‌قراری که دارند تحمل استفاده طولانی‌مدت از ماسک را ندارند. در بسیاری موارد دیده‌ایم که این بیماران ماسک را دم در مرکز ما می‌زنند و حوصله و تحمل استفاده از آن را ندارند. داشتن چیزی اضافی مانند ماسک روی صورت فشار عصبی روی این بیماران را افزایش می‌دهد.
دهباشی با تاکید بر اینکه بیماران اسکیزوفرن غالبا افرادی باهوش و تحصیلکرده هستند، اظهار می‌کند: این افراد توان رعایت فاصله‌های اجتماعی را دارند، اما مساله اصلی آن است که ممکن است در یک لحظه تحمل رعایت فاصله را نداشته باشند. البته گروهی از این بیماران نیز به دلیل وسواس بسیار زیاد، از خانه بیرون نمی‌آیند. ما آن‌ها را تشویق به حضور در مرکز می‌کنیم، زیرا د راین مدت که بیماران به مرکز نیامده‌اند شاهد عود بیماری در این افراد بوده‌ایم، اما تعدادی از آن‌ها که زمینه وسواس دارند بیش از حد از خارج شدن از خانه می‌ترسند و بیش از حد دست‌ها را شسته و مسائل را رعایت می‌کنند.
وی با بیان اینکه این بیماران به لحاظ مصرف بالای دارو نیاز به خوردن زیاد دارند به همین دلیل هم مرتب باید چیزی بخورند لذا رسیدگی به این بیماران از نظر تهیه دارو، درآمد و دسترسی به مواد خوراکی در شرایط فعلی بسیار مهم است. این موضوعات برای خانواده بیماران یک معضل است.