ارتباط خودکشی و کرونا، تلخ اما واقعی/ نقش دولت و خانواده در پیشگیری از خودکشی در ایام کرونا چیست؟

رویداد۲۴  شادی مکی - سارا ریاضی: خودکشی گرچه پدیده جدیدی در کشور نیست اما در شرایط کرونایی این موضوع اهمیتی ویژه‌ای پیدا کرده است چرا که ایران و جهان شاهد افزایش تعداد خودکشی بوده. طی روزگار کرونایی بار‌ها و بار‌ها شاهد انتشار اخبار مرتبط با خودکشی در کشور بوده‌ایم که بسیاری از آن‌ها زمینه اقتصادی و کاری داشته است. این خودکشی‌ها از وجود بحران‌های روحی شدید حکایت می‌کنند، بحران‌های روحی که حتی کودکان و نوجوانان نیز از آن در امان نبوده و آن‌ها را به سرعت از دامن مشکل به تله مرگبار خودکشی کشاند.

در این میان شنیدن خبر خودکشی یکی از اعضای جامعه روزنامه نگاری افراد بسیاری را در بهت و حیرت فرو برد. علت فوت شیده لالمی ابتدا گازگرفتگی عنوان شد، اما ساعاتی بعد خانواده او در پیامی ضمن تشکر از همدردی جامعه خبر اعلام کردند که این اتفاق «انتخاب» این روزنامه‌نگار پرسابقه بوده که برای آن‌ها «باورکردنی» نیست، اما این «روش و منش شیده بوده که هیچ زحمت و خطری را متوجه دیگران نکند.» جملاتی که تفسیری جز انتخاب خودکشی از سوی او ندارد.

خودکشی تلخ یک روزنامه‌نگار اجتماعی به هر دلیل که رخ داد، اما نکته حائز اهمیت در آن وقوع این واقعه در ایام کرونایی و به تبع آن کاهش روابط اجتماعی بود. شاید اگر روزگار دیگری بود و روح‌ها و ذهن‌ها تا این حد خسته و درمانده نشده بودند شیده و بسیاری از افرادی که در این روز‌ها دست به خودکشی زده‌اند، انتخاب دیگری داشتند. خودکشی دبیر اجتماعی روزنامه همشهری باعث شد که به پدیده خودکشی در ایام کرونایی نگاهی بیندازیم.

افزایش خودکشی در ایران

دکتر سید کاظم ملکوتی عضو جمعیت پیشگیری از خودکشی دراین باره به رویداد‌۲۴ می‌گوید: در ایران و جهان مقالات و منابع منتشر شده حاکی از افزایش خودکشی در دوران کرونا نیست. به بیان دیگر مطالعات نظام‌بندی که در سطح جهان وطی ۱۰ ماه گذشته انجام شده نشان می‌دهد که افزایش خودکشی رخ نداده است. اما این نگرانی وجود دارد که به دلیل استرس ایجاد شده در شرایط کرونایی و طولانی شدن آن از یک سو و بهم ریختگی شرایط کاری، اقتصادی و ارتباطی که منجر به تشدید انزوا شده از سوی دیگر، ریسک افزایش خودکشی حتی در همین روزهای منتهی به پایان همه‌گیری ویروس کرونا در نتیجه کشف واکسن آن نیز امری قابل پیش‌بینی است.

وی با بیان اینکه عوامل خطری که به خودکشی منجر می‌شود در شرایط کرونایی تشدید شده است، عنوان می‌کند: عواملی مانند برقراری فاصله اجتماعی در ایام کرونا اگر چه امری ضروری است، اما باعث افزایش انزوا به‌ویژه درمیان افراد سالمند شده است. انزوا از عوامل ایجاد افسردگی است، افسردگی هم ریسک خطر اقدام به خودکشی و مرگ را ۵ تا ۶ برابر افزایش می‌دهد.

عضو انجمن پیشگیری از خودکشی می‌افزاید: از بین رفتن مشاغل، بیکاری و کاهش درآمد نتیجه ایجاد محدودیت در فعالیت‌های اقتصادی است که در همه کشور‌های دنیا به صورت کامل اجرا شده و در کشور ما نیز تا حدودی اجرا می‌شود. این مساله باعث شده که برخی مشاغل با آسیب جدی مواجه شوند؛ بنابراین بیکاری و فقر عامل دیگر ایجاد افسردگی است که می‌تواند ریسک خودکشی را افزایش دهد.

وی ادامه می‌دهد: با این اوصاف افزایش خودکشی در شرایط کرونایی قابل پیش‌بینی بوده و باید منابع و مراجع دولتی و علمی همه به این فکر باشند که خودکشی به‌ویژه در مناطقی که به طور کلی ریسک خودکشی در آن‌ها بالاست این پدیده افزایش پیدا نکند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: برخی از آمار‌ها حاکی از آن است که اواخر تابستان افزایش چشمگیری در خصوص خودکشی در سطح کشور داشتیم که اولا باید صحت و سقم این آمار مورد تایید پزشک قانونی قرار بگیرد و دوم آنکه ضروری است این آمار در این موضوع مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شود که عوامل خطری که پیش‌تر عنوان شد تا چه میزان می‌تواند درآینده نگرانی ایجاد کند. البته نگرانی به تنهایی کافی نیست و سازمان‌های دولتی، غیردولتی، علمی و اجتماعی باید به یکدیگر کمک کنیم تا از افزایش خودکشی ممانعت به عمل آوریم.

وی می‌گوید: جمعیت پیشگیری از خودکشی و انجمن علمی کودکان و نوجوانان در این خصوص با وزارت بهداشت همکاری می‌کنیم. چند ماهی هم هست که تلاش می‌کنیم با معاونت اجتماعی وزارت کشور تعامل داشته باشیم و ایده‌هایمان را در این زمینه با این معاونت در میان بگذاریم که متاسفانه موفق نشدیم دیداری با مسئولان معاونت اجتماعی وزارت کشور داشته باشیم.

ملکوتی درباره اقداماتی که افراد برای کاهش خطر خودکشی می‌توانند انجام بدهند، عنوان می‌کند: در سطح فردی تاب‌آوری افراد باید افزایش یابد برای افزایش تاب‌آوری روش‌هایی توصیه شده است. برقراری روابط اجتماعی ولو به صورت آنلاین و از طریق شبکه‌های اجتماعی، حتی برقراری مجالس تفریحی و حتی سوگ جمعی از طریق فضای مجازی امکان‌پذیر است هرچند که تاثیر آن مانند جمع‌های حضوری نباشد.

وی می‌افزاید: در بسیاری مواقع شاهد بوده‌ایم که کاهش فعالیت کاری و اجتماعی باعث کاهش فعالیت فیزیکی و در نتیجه انزوای بیشتر شده است. افراد باید یاد بگیرند که ورزش را به صورت مرتب داشته باشند. می‌توان در پارک محله با استفاده از لوازم بهداشتی و محافظتی ورزش کرد و فعالیت فیزیکی داشت تا بدن سست وکرخت نشود.

ضرورت تاب‌آوری دولت در شرایط کرونایی

این روانشناس اضافه می‌کند: یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از خودکشی در روز‌های کرونایی تغییر نگرش در افراد است به این معنا که باید به این نکته توجه کنیم که فشاری که احساس می‌کنیم همه جهان را در برگرفته است و مخصوص ما نیست بنابراین ما تنها نیستیم و باید سعی کنیم با روش‌های جایگزین این شرایط را سپری کنیم.

وی تصریح می‌کند: سیستم مدیریت کشور نیز باید تاب‌آور باشد به این معنا که تاب‌آوری تنها مخصوص افراد نیست بلکه مدیریت سیستم بهداشتی و اجتماعی کشور نیز اهمیت بسیاری دارد. مثلا مقامات در بسیاری از کشور‌های همسایه ما واکسن زده‌اند و تلویزیون هم نشان داده است حال سوال این است که به چه علت در حالیکه کشور ما اولین کشور در خاورمیانه بود که با اپیدمی کرونا مواجه شد، اما آخرین کشوری در خاورمیانه است که از واکسن استفاده خواهد کرد. کشور‌های همسایه چه می‌کنند. ما باید از تجربیات جهانی استفاده کنیم. این شایسته نیست که در پیشگیری و درمان از کشور‌های همسایه عقب‌تر باشیم.

ملکوتی با اشاره به اینکه محدودیت تردد شبانه اقدام خوبی بود که به کاهش آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از کرونا انجامید، اظهار می‌کند: از سوی دیگر شاهد مسافرت گسترده به قشم و هرمزگان در روز‌های اخیر بودیم. این موضوع درست نیست که یک جا مدیریت شود و جای دیگر مدیریت نشود. زیرا باعث از دست رفتن زحمات پیشین، تشدید بیماری و در نتیجه افزایش انزوا و تبعات آن می‌شود؛ بنابراین تاب‌آوری دولتی و مدیریتی هم در پیشگیری از خودکشی مهم است.

وی اضافه می‌کند: خانواده هم در پیشگیری از خودکشی نقش بسزایی دارد. خانواده باید به یکدیگر کمک کنند. روز‌های کرونایی شرایطی را ایجاد کرده است که خانواده‌ها باید حمایت بیشتری از یکدیگر بکنند حتی اگر این موضوع به شیوه مجازی باشد. پیش از کرونا بسیاری از خانواده‌ها دیر به دیر یکدیگر را می‌دیدند، اما در حال حاضر باید با استفاده از امکانات موجود بیشتر از قبل کنار یکدیگر باشند. در این میان اگر خانواده مشاهده کرد که یکی از اعضای آن ارتباط کمتری می‌گیرد، خلقش پایین آمده، وخشمگین و افسرده شده باید بلافاصله از متخصصین اعصاب و روان کمک بگیرند تا هرچه سریع‌تر اقدامات درمانی انجام شود.

کرونا و پدیده خودکشی در جهان

به گزارش رویداد‌۲۴ پدیده خودکشی در شرایط اپیدمی گسترده و جهانی ویروس کرونا مخصوص کشوری خاص نیست و در تمام جهان مردم به ناچار در شرایط تقریبا یکسانی قرار گرفته و وضعیتی مشابه را به لحاظ کاهش روابط اجتماعی و افزایش فاصله‌ها برای حفظ جان و سلامت خودشان و جامعه تجربه می‌کنند. وضعیتی که می‌توان زمینه‌ساز ایجاد بحران‌های روحی و افزایش افکار مرتبط به خودکشی و حتی اقدام به آن شود.

نتیجه مطالعاتی جهانی نشان می‌دهد برخلاف ایران که مدعی است خودکشی در این ایام افزایش نداشته است، اما نتایج تحقیقات متفاوتی که کشور‌های مختلف درباره اثر کرونا بر افزایش نرخ خودکشی داشته‌اند، حاکی از ۱ درصد تا ۱۴۵ درصد افزایش خودکشی بوده‌اند.

نتیجه پایش‌ها در سطح جهان خبر از تاثیر منفی و قابل توجه کرونا بر سلامت روان افراد بزرگسال دارد که در بخشی از جامعه منجر به افزایش فکر خودکشی و خودزنی شده است.

نشریه QJM که یک ژورنال بین المللی پزشکی است در شماره ۱۱۳ خود در ماه اکتبر ۲۰۲۰ مقاله‌ای با عنوان «آثار کرونا بر نرخ خودکشی» منتشر کرده است. بر اساس یافته‌های این مقاله، شواهد زیادی دال بر تاثیر کرونا بر عوامل روانی و اجتماعی وجود دارد که با نا امیدی، اضطراب، ترس از ابتلا، افسردگی و بیخوابی نسبت مستقیم دارد. انزوای اجتماعی، اضطراب، ترس  از ابتلا، تردید، استرس و مشکلات اقتصادی منجر به تشدید افسردگی و دیگر ناهنجاری‌های روانی در جمعیت‌هایی می‌شود که از نظر روانی در معرض خطرند. در صورت تشدید بیماری‌های روانی، افراد مستعد دست به خودکشی خواهند زد.

این نشریه خاطر نشان کرده هیچ چیز در زندگی ما قابل مقایسه با زلزله‌ای نیست که کرونا در زندگی‌مان ایجاد کرده است. آخرین بحران قابل مقایسه به آنفولانزای اسپانیایی سال‌های ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ برمی‌گردد که به ابتلای ۵۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان (یا به عبارتی یک سوم جمعیت جهان) به این ویروس و کشته شدن دست کم ۵۰ میلیون نفر منجر شد. در آن زمان نیز انفولانزای اسپانیایی رابطه مستقیم با افزایش نرخ خودکشی در جهان داشت. یکی از دلایلی که آن زمان مطرح شده بود تاثیر فاصله گذاری اجتماعی از ترس ابتلا بر افزایش نرخ خودکشی بود.

در سال ۲۰۰۳ نیز گزارش‌های منتشر شده از هنگ کنگ نیز نشان می‌دهد شیوع ویروس سارس به افزایش نرخ خودکشی در افراد بالای ۶۵ سال منجر شده است. بررسی‌های این نشریه نشان می‌دهد ۵۳.۸ درصد از ۱۲۱۰ شرکت کننده در نظر سنجی‌هایی در چین معتقدند کرونا آثار روانی متوسط یا شدید به همراه دارد؛ ۱۶.۵ درصد از این‌ها از وجود علائم افسردگی شدید یا متوسط خبر داده‌اند و ۲۸.۸ درصد از وجود علائم اضطراب شدید یا متوسط.

در بخش دیگری از این گزارش پست‌های ۱۷ هزار و ۸۶۵ کاربر چینی در شبکه‌های اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته است. به اعتقاد محققان مردم مقدار بیشتری احساسات منفی از جمله اضطراب، خشم و افسردگی را بروز داده‌اند در حالی که میزان احساسات مثبت نظیر رضایت از زندگی نیز کاهش پیدا کرده است.

در نهایت در این گزارش تاکید شده شیوع کرونا ارتباط مستقیمی با افزایش اضطراب، خشم، ترس و افسردگی داشته است.

رویال کالج لندن در ماه سپتامبر (شهریور) از محققان خواسته تا درباره چرایی افزایش تعداد خودکشی گروه‌های خاص در ایام کرونا در انگلستان و ولز تحقیق کنند. دستور آغاز تحقیقات زمانی صادر شد که مرکز ملی آمار انگلیس از افزایش چشم گیرتعداد خودکشی نسبت به سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۷ خبر داد.

به گزارش رویداد ۲۴ دلیل اصلی این پایش‌ها شناسایی افرادی است که بیش از همه در معرض خط خودکشی‌اند. آدرین جیمز رییس گروه روان شناسی رویال کالج لندن میگوید: این داده‌ها به ما چشم اندازی از گروه‌های مختلف جامعه و درصد نزدیکی آن‌ها به خطر خودکشی می‌دهد. هرچه بیشتر تخقیق کنیم دلایل پشت پرده افزایش نرخ خودکشی در دختران نوجوان و زنان و همچنین مردان میان سال را (که بیشترین رشد تعداد خودکشی را داشتند) بهتر میفهمیم.

او می‌گوید: پاندمی کرونا و تاثیر آن بر سلامت روان نیاز به کمک‌های مالی دولت به سیستم‌های سلامت روان را بیشتر کرده است. این خدمات باید بیش از هر کس در اختیار افرادی قرار بگیرد که در معرض خطر بیشتری هستند.

مرکز ملی آمار انگلیس درباره دلایل افزایش نرخ خودکشی در میان مردان میان سال می‌گوید: دلیل اصلی می‌تواند تاثیر الکل، مشکلات اقتصادی و انزوای این گروه از جامعه باشد و از طرف دیگر این گروه کمتر از سایر گروه‌ها خود را ملزم به کمک گرفتن از دیگران می‌داند.

نتیجه پایش‌ها در ژاپن نشان می‌دهد نرخ خودکشی در موج دوم شیوع کرونا در میان زنان و کودکان ژاپنی نسبت به موج اول بالاتر رفته است.

بر اساس یافته‌های دانشگاه هنگ کنگ و انستیتو متروپولیتن توکیو، نرخ خودکشی در ماه‌های جولای تا اکتبر در ژاپن نسبت به مشابه سال قبل ۱۶ درصد رشد داشته است.

در سال ۱۹۹۴ آکادمی ملی پزشکی و کمیته جلوگیری از ناهنجاری‌های روانی آمریکا جلوگیری از بروز مشکلات روانی را به سه حوزه مختلف تقسیم کرد: دخالت‌های پیشگیرانه جهانی، دخالت‌های پیشگیرانه انتخابی و مداخله پیشگیرانه خاص. اقدامات پیشگیرانه خودکشی در ایام کرونا باید زیرمجموعه همه انواع این مداخلات مورد توجه قرار بگیرد.

نشریه QJM رویکرد جهانی مقابله با کرونا را رویکردی می‌داند که برای همه جمعیت جهان فارغ از ریسک اقدام آن‌ها به خودکشی باید در نظر گرفته شود. برای کاهش خودکشی در ایام کرونا باید عوامل استرس زا از جمله تنهایی را مدیریت کرد. باید کمپین‌های سنتی و کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی برای تقویت سلامت روان و کاهش اضطراب به راه بیافتند. مردم باید تشویق شوند که در عین فاصله گذاری اجتماعی با هم در ارتباط ویدئویی و تلفنی باشند، خوب بخوابند، سالم بخورند و ورزش کنند. حمایت‌های اجتماعی از کسانی که تنها زندگی می‌کنند و تشویق افراد به احوال پرسی از خانواده و دوستان باید در دستور کار قرار بگیرد.

اخبار رسانه‌ها در ایام شیوع کرونا باید شفاف و مسئولانه باشد. خطوط کمک‌های اجتماعی تلفنی باید در دسترس مردم قرار بگیرد و نهاد‌های دولتی و غیر دولتی باید به دنبال راه‌هایی برای حمایت‌های مالی از افراد باشند. این کمک‌ها الزاما کمک‌های مالی نقدی نیستند و می‌توانند اجازه دیرکرد در پرداخت قسط وام یا اجاره خانه باشند.

در باره رویکرد مداخله پیشگیرانه انتخابی نشریه QJM می‌گوید باید کمک‌هایی برای گرو‌هایی که بیشتر در معرض خطر خودکشی‌اند در نظر گرفت. برای مثال افرادی که سابقه ناهنجاری روانی یا اضطراب و افسردگی داشته‌اند. کارکنان بهداشت، افراد پیر، افرادی که از کرونا جان سالم بدر برده اند نیز در این زمره‌اند.

در این رویکرد توصیه شده که درمان و ارتباط با این دسته افراد به صورت ادامه‌دار و مستمر باشد. نشریه QJM توصیه کرده که افراد آسیب پذیر کمتر در معرض اخبار قرار بگیرند.

رویکرد مداخله پیشگیرانه خاص برای افرادی است که بیشترین خطر اقدام به خودکشی را دارند. این افراد دچار بحران‌اند و نیاز به توجه ویژه‌ای دارند. برخی از این افراد به دلیل ترس از جلسات روان درمانگری حضوری در ایام شیوع کرونا (ترس از ابتلا در جلسات مشاوره) هیچ اقدامی به کمک گرفتن از دیگران نمی‌کنند؛ بنابراین سیستم‌های سلامت عمومی کشور‌ها باید به افرادی که سابقه بیماری روانی یا خودکشی داشته‌اند توجه ویژه‌ای بکند و دائما وضعیت آن‌ها را بررسی کند.

به گزارش رویداد ۲۴ مطالعات خودکشی درصدد ایجاد بحران اجتماعی و ایجاد هراس و ناامیدی در میان مردم نیست و هیچ خطری نیز برای امنیت شهروندان ایجاد نمی‌کند؛ بنابراین بهتر است در تمام کشور‌ها مسئولان امر موضوع را با کمک گرفتن از دانش گروه‌های متخصص بررسی کرده و حتی نتایج آن و دستور‌العمل‌های مرتبط با پیشگیری از خودکشی را برای انتشار در اختیار رسانه‌ها قراردهند چرا که آگاهی نسبت به حالات روحی و دلایل و تبعات آن می‌تواند عاملی موثر برای پیشگیری از این پدیده شوم باشد. اینکه متخصصان به دنبال ملاقات با مسئولان مربوطه باشند تا ایده‌هایشان را مطرح کنند، اما مسئولان مربوطه از انجام ملاقات سرباز زنند و به جای آن آمار خودکشی تا حدودی محرمانه تلقی شود کمکی به حفظ سلامت و بقای افراد جامعه نمی‌کند.