علی شمخانی، پرونده هسته‌ای و شمایل مخدوش قهرمان خودخوانده!

رویداد ۲۴| سیما پروانه‌گهر: در فاصله تنها دو روز تا آغاز مذاکرات ایران و آمریکا در عمان اظهات علی شمخانی دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی که کماکان خود را زعیم پرونده هسته‌ای در ایران می‌پندارد خبر ساز شد و حتی واکنش کاخ سفید را نیز به دنبال داشت.

او در مورد تهدیدات خارجی و احتمال حمله نظامی به ایران، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «استمرار تهدیدات خارجی و قرار گرفتن ایران در شرایط حمله نظامی می‌تواند منجر به اقداماتی بازدارنده مانند اخراج بازرسان آژانس و قطع همکاری با آن شود. انتقال مواد غنی‌شده به مکان‌های امن و نامشخص در ایران نیز می‌تواند در دستور کار قرار گیرد».

اندکی بعد سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به اظهارات خبرساز شمخانی درباره مذاکره واکنش نشان داد و گفت که «این سخنان با ادعای جمهوری اسلامی درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌اش در تضاد است و اخراج بازرسان آژانس، اقدامی تنش‌زا و نشانه‌ای از اشتباه محاسباتی تهران خواهد بود».

این که شمخانی با چه استدلال و منطقی در فضای پرتنش نزدیک به مذاکرات چنین مطالبی را بیان کرد در یک طرف قرار دارد و در طرف دیگر اظهارات و روایت‌های چهره‌های سیاسی و مسئولان سابق درباره عملکرد شمخانی در مذاکرات برجام و احیاء برجام. روایت‌هایی که همگی نشان از کارشکنی و در بهترین حالت عدم تسلط برای مدیریت در جایگاهی است او قرار داشت.

اندکی قبل از این اظهارات شمخانی بود که محمود واعظی رییس دفتر رییس دولت یازدهم و دوازدهم در گفت و گویی با پایگاه خبری انتخاب بیان و تاکید کرده بود که «دبیرخانه وقت شورای عالی امنیت ملی (علی شمخانی) به صورت عجیبی در تنظیم و تصویب قانون اقدام راهبردی مجلس که روحانی مخالف آن بود، نقش داشت. دولت هم اطلاعی در این زمینه نداشت و آقای روحانی از ابتدا مخالف آن بود.

بیشتر بخوانید: حسین شمخانی معروف به هکتور و کاسب تحریم کیست؟ | چرا علی شمخانی مخالف احیای برجام بود اما امنیت آهنین داشت؟

در فیلمی که انتخاب از این گفت‌و‌گو منتشر کرده، محمود واعظی درباره تغییر شمخانی نیز می‌گوید: روحانی چند بار نظرش را به رهبری منتقل کرد که فرد دیگری دبیر شود، اما رهبری گفتند فعلا باشد.

واعظی همچنین در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو تاکید می‌کند که در زمان مذاکرات برجام، شمخانی قرار بود اجازه یک امضا را بگیرد و به ظریف در وین منتقل کند، اما نتوانستیم اساسا او را پیدا کنیم. چند جایی که قرار بود شمخانی کار‌هایی را انجام دهد، یا نمی‌شد پیدایش کرد یا اینکه از زمانش می‌گذشت.

علی شمخانی در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی شد. روحانی در کتاب خاطرات خود که در اواخر مرداد‌ماه سال گذشته منتشر شد، نوشته است که «رهبری ابتدا با انتخاب دریابان علی شمخانی به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی مخالف بوده است». او همچنین افزوده که خودش هم بعد از این انتصاب «پشیمان» شده، اما راه بازگشت مناسبی وجود نداشته است.

اظهارات واعظی درباره رویکرد شمخانی در قبال قانون اقدام راهبردی البته درست به نظر می‌رسد کما این که خود شمخانی نیز آذرماه سال گذشته در گفت و گویی با پایگاه خبری نور نیوز گفته است که «یکی از دلایلِ دستاورد هسته‌ای فنی جمهوری اسلامی ایران، قانون اقدام راهبردی است».

شمخانی در همین گفت‌و‌گو و در پاسخ به این سوال که آیا این قانون در مقابله‌ی با عدم راه‌اندازی اینستکس از سوی اروپایی‌ها به‌کار افتاد، تلویحا از حسن روحانی انتقاد کرده و گفته است: «نه، طرفِ ایرانی اعتقادی به عکس‌العمل نداشت و قانون اقدام راهبردی غنی‌سازی ۶۰ درصد را ساخت. اینکه امروزه اروپا می‌گوید سانترفیوژ پیشرفته راه‌اندازی نکنید، سطح غنی‌سازی را کاهش داده و انباشت نکنید، ناشی از قانون اقدام راهبردی است».

شمخانی البته در گفت و گوی آذرماه سال گذشته او مطلب دیگری را نیز بیان کرد که با واکنش‌هایی مواجه شد. او در همین گفت‌و‌گو به صراحت می‌گوید که هنوز هم مسئول پرونده هسته‌ای در ایران است!

این اظهارات البته با واکنش محمدجواد ظریف نیز همراه شد. ظریف در اینباره تاکید کرد که «در دوران ما، آقای شمخانی به عنوان دبیر شورایعالی امنیت ملی هماهنگی عملیاتی را بر عهده داشتند. مذاکره در اختیار وزارت خارجه بود.»

وی افزود: فکر می‌کنم هنوز هم مذاکرات بحث هسته‌ای در اختیار آقای دکتر عراقچی که هم سابقه بسیار خوبی دارند هم مورد اعتماد مقام معظم رهبری هستند، باشد.

مسئول دولتی که روسای جمهور را قبول نداشت!

در همین گفت و گوی خبرساز شمخانی البته اظهارات دیگری را هم مطرح میکند که با انتقاد طیف وسیعی از اصولگرایان و چهره‌های سیاسی مواجه شد. او تاکید کرده بود «من نه به احمدی‌نژاد رای دادم، نه به رئیسی، نه به روحانی رای دادم، هیچ وقت. اما به پزشکیان رای دادم ... به هیچ کدام از آن روسای جمهور رای ندادم. آدم‌های رقیبشان مناسبت‌تر بود.»

با ایراد این سخنان این پرسش در میان بسیاری از رسانه‌ها و خبرنگاران و حتی فعالان سیاسی مطرح شده که با وجود اینکه شمخانی به هیچکدام از روسای جمهور سابق رأی نداده، چگونه در همه دوره‌ها نقشی کلیدی داشته و هدف او از طرح این موضوع در شرایط کنونی چیست.

محمدصادق جوادی حصار سخنگوی حزب اعتماد ملی در این باره به خبرگزاری ایلنا گفت: «اگر باورشان این است که این آدم‌ها با این مختصات قابل همکاری، اعتماد و همراهی نبوده‌اند شاید یکی از بهترین کار‌ها این بود که آقای شمخانی در مدتی که با این رؤسای جمهور همکاری می‌کرد استعفا می‌داد و دلایل استعفایش را هم به مردم می‌گفت.»

بیتشتر بخوانید: علی شمخانی کیست؟ | دیپلماتی که ردپایش در برهه‌های حساس تاریخی دیده می‌شود

حسین کنعانی‌مقدم دبیرکل حزب سبز ایران نیز با کنایه به اظهارات شمخانی به خبرگزاری ایلنا گفت: الان آقای شمخانی در موقعیتی نیست که بخواهد چندان نقش موثری در مسائل دیپلماتیک داشته باشد البته به آقای پزشکیان پیشنهاد می‌دهم ایشان را به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل منصوب کنند تا در آنجا از قانون اقدام راهبردی دفاع کند.

محمد مهاجری فعال سیاسی اصولگرا نیز در گفت و گویی با خبرگزاری ایلنا در اینباره تاکید کرد که «به نظرم آقای شمخانی به جای اینکه حالا راجع به دیگر روسای جمهور حرف بزند، باید در مقابل ملت ایران توضیح دهد که به چه دلیلی باعث شده سال‌ها تحریم‌ها در کشور باقی بماند و ایشان واقعا خودش چه نقشی در این مورد داشته است. چند روز پیش هم گفته بود که هنوز مسئول پرونده هسته‌ای من هستم».

او در همان زمان در توئیتی نوشت: «به فرزندانم خواهم گفت افرادی بودند که نمی‌خواستند تحریم کم شود. به همین دلیل رفتند زیر دوخم برجام.. به فرزندانم خواهم گفت همان وقت‌هایی که کشتی زندگی ما پدر‌ها به گل نشسته بود کشتی فرزندان بعضی‌ها روی اقیانوس‌ها همراه با امواج می‌رقصیدند و نفت بدبو را می‌بردند تا هم بینی ما آزار نبیند، هم تحریم‌ها دور زده شود!»

غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی نماینده سابق مجلس نیز با اشاره به اظهارات و حواشی پیرامون شمخانی در توئیتی از بیان این مطالب انتقاد کرد و در هشتک ذیل این توئیت نوشت:خدایا فرزندان شمخانی را به سلامت بدار.

نشریه آمریکایی بلومبرگ سال گذشته در گزارشی مدعی شد که «پسران شمخانی با راه‌اندازی یک امپراتوری نفتی در حوزه دور زدن تحریم‌ها به میلیارد‌ها دلار سود دست یافته‌اند و آن‌را برای توسعه یک شبکه گسترده‌تر املاک و مستغقلات در سراسر جهان در دستور کار قرار داده‌اند.»

رویداد ۲۴ در همان زمان در گزارشی به بررسی این گزارش پرداخت و نوشت: «برخورداری قابل توجه فرزندان و خانواده علی شمخانی از رانت‌های حاکمیتی چیزی نیست که مقامات عالی‌رتبه کشور از آن بی‌خبر باشند. اسفند ۱۴۰۰ برخی رسانه‌ها از توقیف یک کشتی حامل بار‌های صادراتی ایران در هند خبر داده بودند. ایلنا در آن زمان خبر داد که این کشتی با نام «کابل» به شرکت ادمیرال، شرکت پسران علی شمخانی تعلق داشته است.»

انتقاد تمامی طیف‌های سیاسی از عملکرد شمخانی در پرونده هسته‌ای

انتقاد از شمخانی، اما ابدا محدود به چهره‌های دولت سابق نیست و تقریبا تمامی طیف‌های اصولگرا و اصلاح طلب منتقد عملکرد شمخانی در زمان مذاکرات برجام و احیاء برجام هستند.

خردادماه گذشته علیرضا زاکانی کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم در مناظرات انتخاباتی به مطلبی اشاره کرد که البته شاید از باب انتقاد نبود، اما قطعا ادعا‌های شمخانی در این که او مسئول پرونده هسته‌ای بوده است را زیر سوال می‌برد.

بیشتر بخوانید: ثروت افسانه‌ای خانواده دبیر شورای عالی امنیت ملی زیر ذره بین افکار عمومی!/ ماجرای حاشیه‌های علی شمخانی چیست؟

زاکانی در رویه همیشگی خود در اعتراض به برجام در این مناظره می‌گوید: «یک حلقه سه نفره از آقایان لاریجانی، ظریف و روحانی شکل گرفته بود، اینقدر این حلقه تنگ بود که آقای ولایتی اعتراض کرد. سند برجام را حتی به آقای ولایتی هم که جزوشان بود نشان نداند می‌خواستید به من نماینده نشان بدهند؟ در نهایت محرمانگی این کار را پیش بردند و به هیچ وجه به کسی اجازه ورود ندادند. قرار بود این موضوع در یک تیم ۵ نفره دنبال شود، حتی زمانی که من رئیس کمیسیون بودم با آقای شمخانی صحبت کردم، گفتند از محتوا خبر ندارند».

ادعای زاکانی درباره مذاکره با شمخانی درباره برجام البته به سرعت تکذیب شد و یک منبع اگاه نزدیک به او اعلام کرد که «دریابان شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و عضو کمیته ۵ نفره، هیچگونه صحبتی با آقای زاکانی پیرامون فرآیند و نحوه پیشبرد پرونده برجام از سوی هیات ۵نفره نداشته است».

خردادماه سال ۱۴۰۲ منصور حقیقت پور نماینده سابق مجلس و مشاور پیشین علی لاریجانی در گفت و گویی بیان کرد که ابراهیم رئیسی از همان شروع کارش در پاستور خواهان عزل شمخانی از دبیری شورای عالی امنیت ملی بوده است.

به گفته حقیقت پور، رئیسی از سال ۱۴۰۰ دنبال این بود که شمخانی را عوض کند. این دو سال هم تحمل کرد و شاید آدم مناسب پیدا نکرده نبود که زودتر این کار را انجام دهد. البته افرادیکه کاندید شده بودند در این ابعاد نبودند که دبیر شورای عالی امنیت ملی باشند. آقای شمخانی این وزن را داشت که این سمت را داشته باشد. تحمل آقای رئیسی هم در این جهت بود که آدم مناسب پیدا نکرده بود.

در همان زمان گفت و گوی دیگری از محمود واعظی نیز منتشر شد که زمان ضبط ان متعلق به اسفند ۱۴۰۲ بود. واعظی در این گفت‌و‌گو با سالنامه اعتماد با بیان این که «حسن روحانی ۵-۶ بار می‌خواسته شمخانی را عوض کند، اما به دلیل توافقی که از پیش با رهبری کرده بود، قادر به تغییر دبیر شورای عالی امنیت ملی نبود»، علت تلاش روحانی برای تعویض شمخانی را هم توضیح داد و گفت: «اواخر دولت دوازدهم، خط دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در دوره شمخانی، عدم احیای برجام بود؛ اگر دبیرخانه همسو بودهمان زمان احیا می‌شد».

تصویر شکننده قهرمان

باز خوانی اختلافات اساسی شمخانی با دولت حسن روحانی اتفاق تازه‌ای نیست. شمخانی در حوزه مسائلی همچون نحوه اجرای طرح گران شدن بنزین در آبان سال ۹۸ و تنش‌های لفظی بین دولت روحانی و شورای عالی امنیت ملی درجریان تصویب مصوبه هسته‌ای مجلس خبرساز بود. این دو مورد از مهم‌ترین اختلافات میان شمخانی و دولت بود. این اختلافات تاجایی بالا گرفته بود که حتی شمخانی در گفت‌وگویی با «ایسنا»، در سال ۹۹ گفت: شورای عالی امنیت ملی بخشی از دولت نیست. موضوعاتی که می‌توان از آنها به عنوان مواردی یاد کرد که او را از حوزه بوروکرات بودن خارج می‌کرد.

شمخانی، اما از اساس خود را مقام پاسخگویی نمی‌بیند نه در مورد رویه‌ای که در شعام در پیش گرفته، نه برای سنگ اندازی‌ها در مسیر مذاکرات که منجر به ادامه مسیر تحریم شده است و نه درباره معاونی که به جرم جاسوسی اعدام شد.

بیشتر بخوانید: پرونده‌های خاندان شمخانی بایگانی می‌شود؟

او درتمام سال‌های گذشته تلاش کرد از خود چهره‌ای همزمان دیپلمات، دریادار، سیاستمدار به نمایش بگذارد. برخی براین باورند که شمخانی درتمام سال‌های گذشته تلاش داشت تا خودرا به عنوان جریان سوم که وامدار هیچ گروهی نیست، معرفی کند، قهرمانی شکست ناپذیر که دلش می‌خواهد تصویری محبوب در میان اعراب هم داشته باشد. کما این که نورنیوز که به عنوان رسانه نزدیک به شمخانی شناخته می‌شود در سال ۱۴۰۱ وقتی او به میان عشایر خوزستان رفت با رپرتاژ ویژه‌ای در مورد این سفر و انتشار تصاویر مختلف از حضور او در این مناطق با بیان این که «شمخانی هم‌زمان با ایام عید سعید فطر با خودروى شخصى و بدون تشریفات به شهر شادگان سفر کرد و در مراسم عید همراه عشایر شد»، نوشت: «هم زمان با حضور دریابان شمخانی در شهر شادگان هم‌وطنان عرب زبان، شیوخ عشایر و سادات معزز با خواندن اشعار عربى به صورت یزله و هوسه خوانى از او استقبال کردند. در این سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی با اقشار مختلف مردم این شهر به صورت چهره به چهره دیدار کرد».

شمخانی خود نیز همیشه تاکید ویژه‌ای بر عرب زبان بودن خود دارد. سال ۱۳۹۰ در گفت و گویی با خبرگزاری مهر تاکید کرده بود که «من عرب هستم و شما یک عرب تروریست هم پیدا نمی‌کنید».

به نظر می‌رسد با وجود اجماعی که در نقد عملکرد شمخانی در شورای عالی امنیت ملی وجود دارد به واقع این عملکرد برای روند دیپلماسی کشور هزینه ساز بوده است. او، اما حیات سیاسی خود را پیوند خورده با تنش‌های پرونده هسته‌ای می‌داند و حتی هنوز هم سعی می‌کند با القای این که مسئول پرونده هسته‌ای است با تحریر توئیت‌های تنش‌ها و بیان اظهارات پرحاشیه در مرکز اخبار باقی بماند.

تصور شمخانی از خود، اما منطبق بر بخشی از داستان دن کیشوت است؛ توهم شکست ناپذیری در عین رفتار و عملکردی در خلاف جهت آن.