متکی: به انگلیسی‌ها فهماندیم که آموزش دادن به جدایی طلبان خوزستان نتیجه‌ای ندارد

رویداد۲۴-منوچهر متکی گفت: سخن گفتن از آسیای مرکزی سهل و ممتنع است و در نگاه نخست به نظر می‌رسد شاید حوزه کوچکی است اما در نگاهی عمیق‌تر، آسیای مرکزی حوزه بزرگ در منطقه‌ای به ظاهر کوچک است.

وزیر پیشین امور خارجه امروز در همایش بین‌المللی افق‌های همکاری آسیای مرکزی که در محل تالار فارابی دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی برگزار شد با اشاره به تاریخچه آسیای مرکزی بیان کرد: آسیای مرکزی از درگذر تاریخی که بر این جغرافیا گذشته داستان‌ها و حوادث خاص خود را داشته تا زمانی که به سلطه ناموفق کمونیسم در می‌آید و یک دوره 70 ساله جدید تجربه می‌کند.

وی ادامه داد: این تجربه این ثمره را داشت که مردم این منطقه آداب، رسوم و اعتقادات خود را حفظ کردند، علی‌رغم هجمه سنگین نگرش جدیدی که بر آن ها حاکم شده بود. یک بار دیگر این تجربه در تاریخ تکرار شد که نمی توان فکر اندیشه را با زور نمی توان تغییر داد و تحمیل کرد.

متکی تصریح کرد: با چنین وضعیتی آسیای مرکزی به دور سوم تاریخ خود پا نهاد و این دوره جدید بعد از فروپاشی شوروی آغاز می شود، دوران بازیابی هویت، جدال برای بقا و نقش آفرینی در مصاف رقابت‌ها است.

وی اضافه کرد: آسیای مرکزی با چالش‌های جدی در این دوره کمتر از سه دهه خود مواجه است که عمده‌ترین آن چالش امنیت، اقتصاد، پیشرفت، رفاه و تنظیم روابط با دیگران چه در منطقه و چه در فرامنطقه است.

متکی تاکید کرد: مسائل داخلی کشورها هم باید سامان خاص خود را داشته‌ باشد. طمع ورزی‌ها اولین آسیبی است که با منشا خارجی برای همه مناطق مختلف از جمله منطقه آسیای مرکزی از سوی کسانی که یا در خارج منطقه‌اند و یا به خارج منطقه روانه می‌شوند، خودنمایی می‌کند.

وزیر پیشین امور خارجه با اشاره به تلاش‌های فراوان برای ثبات آسیای مرکزی عنوان کرد: تلاش برای شکل گیری دولت‌های بعد از فروپاشی و یا ادامه مستقلانه جمهوری‌های آسیای مرکزی کار ساده‌ای نبود و امروز در مقایسه با سه دهه قبل تقریبا می‌توان گفت که برخی از چالش‌ها را آسیای مرکزی پشت سر گذاشت.

وی اضافه کرد: چالش امنیتی ابتدا در مسائل داخلی این کشورها و بعد در پدیده نقرش افراطی در پوشش اسلام از مدت‌ها قبل به شکل ساماندهی جدید خود یعنی القاعده و طالبان آسیای مرکزی را به عنوان اصلی‌ترین پایگاه سربازگیری تلقی کرد.

متکی در خصوص گرایش‌های رادیکال اسلامی در آسیای مرکزی اظهار کرد: در قالب آموزش‌های دینی و حوزه‌های علمیه و یا حتی برخی از حوزه‌های علمه شرق ایران برخی از طلبه‌هایی که به ایران می‌آمدند، تحت هدایت‌های خاص به پاکستان یا افغانستان جهت آموزش توسط القاعده منتقل می‌شدند.

وزیر پیشین امورخارجه خاطرنشان کرد: در دوران وزارت امور خارجه این نکته را در دستور کار قرار دادیم و این تذکر به حوزه علمیه‌ها داده شد که نسبت به این مسئله توجه داشته‌ باشند، این مورد از سوی ایران حل شد اما اصل مسئله همچنان ادامه دارد، من در گفت‌وگویی که با وزیر امور خارجه قزاقزستان بعد از مسئولیتم در وزارت خارجه داشتم در نهایت تعجب بیان می‌کردند که جوان‌های قزاق جذب داعش شده‌اند و به سوریه و عراق رفته‌اند.

متکی در خصوص علت نامناسب بودن روابط ایران و ازبکستان تصریح کرد: ازبکستان شاید اولین جایی بود که تجربه افراط گرایی داشت و شاید آن زمان بدلیل این که حکومت ایران بر پایه مدل حکمرانی اسلامی شکل گرفته بود و حکومت جدید در ایران ایجاد شده بود، این تصور وجود داشت که شاید عامل این تحرکات ایران است. به همین دلیل تا مدت مدیدی بر روابط ایران و ازبکستان سایه انداخته بود.

وی ادامه داد: من این مصادیق را بر اساس یک‌سری نیازسنجی‌های صورت گرفته بیان می‌کنم و آن نیازسنجی ضرورت بازسازی اعتماد منطقه‌ای در حوزه آسیای مرکزی است.

وزیر پیشین امورخارجه بیان کرد: من در یکی از نشست های کنفرانس اسلامی در ازبکستان دیدار مفصلی با وزیر امور خارجه ازبکستان در دوران رئیس جمهور پیشین ازبکستان داشتم. در آنجا راحت گفتم که هر مطلبی وجود دارد روی میز بگذاریم. چون ما فکر می کنیم که باید روابط خوبی با ازبکستان داشته باشیم. ازبکستان هم تاثیرگذاری خوبی داشته و هم تصور می‌کرده که رابطه خوب ما با تاجیکستان یک تهدید محسوب می شد در حالی که سعی می کنیم که با یک استاندارد قابل دفاع در روابط خارجی کار کنیم.

وی اضافه کرد: به خاطر دارم در اولین سفر به عنوان وزیر خارجه به کشورهای حوزه خلیج فارس رفتم، وزیر امورخارجه و امیر پیشین قطر بسیار صریح بیان کردند که شما روابط‌تان با قطر تابعی از روابطتان با عربستان سعودی است. خیلی خوب است که راحت با یکدیگر با هم صحبت کنیم. با وزیر امورخارجه قطر بسیار بحث کردیم و تصمیم گرفتیم روابط با قطر بدون دخالت شخص ثالث رو به بهبود باشد.

متکی تصریح کرد: من به وزیر امور خارجه ازبکستان گفتم که به روابط با تاجیکستان و ازبکستان به عنوان دو مقوله جدا و با یک سیاست نگاه می کنیم. این سخنان تاثیرگذار بوده که امروز شاهد آن باشیم که یک نشست چهارجانبه ایران، ازبکستان، ترکمنستان و عمان در حوزه حمل و نقل برگزار می‌شود. چرا من بر اینها تاکید دارم، برای اینکه ما فکر می‌کنیم آسیای مرکزی را می شناسیم و آسیای مرکزی هم ما را نمی شناسد.

وزیر پیشین امورخارجه با اشاره به عدم شناخت کافی از کشورهای منطقه عنوان کرد: من 30 سال پیش به عنوان سفیر به ترکیه رفتم. به من گفتند که ما شناختی از ترکیه نداریم. از کشورهای غربی به اندازه کافی شناخت داریم اما از ترکیه که همسایه ما محسوب می‌شود شناخت کافی وجود ندارد. در حدود سه دهه گذشته و بعد از اسقلال جمهوری‌های قفقاز ما شناخت کافی پیدا نکردیم، البته وزارت امور خارجه یک سلسه نشست‌هایی برای آشنایی بیشتر با این منطقه انجام داده است اما به حدی که می‌بایست بشود و اهمیتی که می بایست به موضوع داده شود انجام نشد.

وی ادامه داد: دیشب یکی از دست‌اندرکاران این همایش به من گفتند که ما از دانشگاه فردوسی درخواست می کنیم که به عنوان پرچمدار آکادمیک روابط ایران با آسیای مرکزی شود، زیرا در تهران به اندازه کافی به این موضوع اهمیت داده نمی شود.

متکی در خصوص مسائل اختلافات داخلی تاجیکستان بیان کرد: تاجیکستان اولین کشوری بود که دچار اختلافات داخلی شد که اختلافات بسیار نگران‌کننده‌ای بود. خیلی ها به عنوان طمع خواهی یا برای کمک به میدان آمدند تا سامانی به وضعیت تاجیکستان بدهند. من از همان سال‌های اولیه اگرچه کارم در وزارت امور خارجه ارتباط با این منطقه نبود، اما در جریان مسائل این منطقه قرار می‌گرفتم.

وی اضافه کرد: وزیر امورخارجه آن زمان تاجیکستان در دیدار با آقای ولایتی می‌گفت که این مخالفین می خواستند که ما را با اره دو نیم کنند. جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان با نهایت صداقت و صمیمیت و با یک استراتژی قابل دفاع هر آنچه که از دستش برمی آمد انجام داد. من این را از زبان نماینده اتحادیه اروپا شنیدم که بیان کرد من شاهدم که ایران چه نقشی در رفع مسئله تاجیکستان داشته است.

وزیر پیشین امورخارجه مطرح کرد: چه نفعی جز خوشحالی ناشی از دوستی و صمیمیت از اقدامات خود در تاجیکستان داشته‌ایم؟ وقتی در قالب هیئت جمهوری اسلامی در حدود 11 سال پیش به تاجیکستان سفر کرده بودیم، از این مورد که با اعتبارات جمهوری اسلامی تاسیسات بسیار در مناطق کوهستانی این کشور ساخته شده، بسیار خوشحال بودیم.

متکی تاکید کرد: ما فکر می کنیم روابط ما و آسیای مرکزی یک روابط مقطعی نیست. من گاهی ساعت‌ها با مرحوم نیازوف رئیس جمهور ترکمنستان درمورد انتقال گاز بر اساس استراتژِی مذاکره می‌کردم. ما معتقدیم منطقه ما با اشتراکاتی که دارد، بایستی یک اتصال و رتباطات پیدا کند واز جمله این ها ارتباطات انرژی است.

وزیر پیشین امور خارجه گفت: تولید شناخت و گسترش این شناخت به اقشار مختلف اجتماعی ضرورت بررسی روابط با یکدیگر است و پیش قراولان تولید این شناخت دانشگاه ها و موسسات مطالعاتی است. کار در استمرار جواب می‌دهد. همتایان خود را باید در این کشورها پیدا کرد. در کنار یک روابط خوب سیاسی با تک تک همسایه‌ها در منطقه بایستی در یک اعتمادسازی اتصال همه اقشار تاثیرگذار در آسیای مرکزی به وجود آوریم.

متکی ادامه داد: من فکر می کنم که در آرایش جدید جهانی و منطقه‌ای، ما ناگزیر از یک تعریف جدید هستیم. شاید روسیه بعد از یک دوره هفتاد ساله و پس از مسائلی خود با آن درگیر بوده و قدری هم برای اینکه آثار آن سال های طولانی از بین برود، شاید به همین به دلیل آسیای مرکزی توجه کمتری دارد اما با توجه به مهمانانی که از روسیه تشریف آوردند بایستی عرض کنم که این یک رسالت مهمی است که از منطر جدید یکبار دیگر اهمیت منطقه ما برای مسئولان دولت روسیه آشکار شود.

وزیر پیشین امورخارجه با اشاره به سیاست‌های آمریکا در عراق و افغانستان بیان کرد: در افغانستان و عراق آمریکا به دنبال دو هدف بوده‌ است، نخست دولت‌هایی به وجود بیاورند که متحد آمریکا باشند و دوم آن که مخالف ایران باشند. این استراتژی است که آمریکا در تمام مناطق وجود دنبال می‌کنند.

وی اضافه کرد: آمریکایی‌ها از تحولات به ویژه دو دهه اخیر نمی خواهند درس بگیرند، دنیا مصالح خود را تشخیص می‌دهد، دوران تک گرایی و مونوپل کردن قدرت به سر رسیده است. آمریکا این درس را نمی‌خواهد بگیرد.

متکی تاکید کرد: افغانستان و عراق بالندگی خود را علی رغم همه تهدیدهایی که پیش رو دارند از سرگرفته اند. اما دشمن ایران نشدند زیرا ایران دشمن آن ها نبود و نیست و نباید باشیم. در نتیجه آمریکا در این سیاست خود شکست خورده‌است.

وزیر پیشین امورخارجه با اشاره به تحرکات آمریکا در آسیای مرکزی بیان کرد: آمریکایی ها در قرقیزستان به دنبال طراحی های خاصی درمورد افغانستان، ناتو و گروه های منطقه‌ای بودند. یک وقتی به انگلیسی‌ها فهماندیم که در اطراف بصره آموزش دادن به جدایی طلبان خوزستان نتیجه‌ای برای آنان نخواهد داشت.

وی افزود: سپس در غرب افغانستان مجددا سیاست‌هایی که در بصره دنبال می‌کردند، ادامه دادند. من در مصاحبه‌ای بیان کردم که درس انگلیسی‌ها در بصره در افغانستان نیز برایشان کارآمد باشد. یعنی اینجا به دنبال عناصر خاص برای به خطر انداختن امنیت ایران نباشند.

متکی تصریح کرد: حفظ استقلال، حفظ امنیت و ثبات منطقه چیزی نیست که با گفتن انجام شود. در حقیقت نیازمند مجاهدت است و مجاهدت نیازمند اراده است، این اراده باید ایجاد شود. خلاء نبود همکاری یعنی ضدیت، یعنی نفوذ دیگران که به دنبال منافع هیچ یک از طرفین نیست.

وزیر پیشین امورخارجه افزود: به اعتقاد من ما می‌توانیم که آغازگر عصر نوینی در حوزه‌های مختلف روابط خارجی باشیم.