مصیبت الان ایران انحصار رسانه‌ای است

رویداد۲۴  مهدی محسنیان راد عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق (ع) در ابتدای سخنان خود گفت: نابردباری درباره شبکه‌های اجتماعی در سه نسل در میان حکومت‌های ایران نهادینه‌شده است. شبکه اجتماعی شفاهی مجموعه وسیعی از تعدادی پاره شبکه است و این‌ها در مناطق جغرافیایی مختلف پراکنده هستند. اتفاقاً ایران به دلیل ساختار اقلیمی‌اش در درازمدت اتصالات پاره شبکه‌های دیگرشان کمی غیر مویرگی ولی با شبکه‌های دیگر صفر بوده است. همین الان هم در مناطقی از ایران روستاهایی می‌بینیم که در عزلت ارتباطی سیر می‌کنند.

محسنیان با اشاره به سه اتفاق مهم در ۳۷ سال گذشته گفت: در دهه های اخیر سه اتفاق افتاد. اول تمبر پست به جریان افتاد، این تمبر یک ویژگی دارد. وقتی می‌خواستم پیش از آن پاکتی را به چاپار ببرم شناسایی می‌شدم. چون چاپارِ نظام دولتی بود. اما وقتی پاکت را تمبر زدم و در داخل پست انداختم دیگر شناسایی نمی‌شدم. دومین اتفاق اختراع تلگراف بود و بعد تلفن اختراع شد. این سه ابزار جدید یک‌دفعه نسل شبکه اجتماعی را تغییر داد و شرایط جدیدی را فراهم کرد.

او ادامه داد: تنها اتصال بین  شبکه‌ها و پاره شبکه‌ها ابزارهای موجود زنده مثل اسب، انسان و کبوتر نامه‌بر بوده است. باید اتفاقی می‌افتاد تا این پاره شبکه‌هایی که با هم پیوسته یک شبکه را تشکیل می‌دادند به هم متصل می‌شدند. اتصالات درون پاره شبکه‌ها در میان روستاها اغلب منسجم و تقریباً مداوم بوده است اما میان شبکه‌ها تقریباً نامنسجم، پراکنده، گسسته و حالت مویرگی و موقت داشته است. در ایران از دیرباز یک مراکزی ، محل این شبکه‌های اجتماعی نسل اول بوده است. مثل قهوه‌خانه‌ها، زورخانه‌ها، بازارها و… .

خصلت شبکه اجتماعی ارتباطات افقی‌اش است

محسنیان ضمن اشاره به سخنان دکتر فاضلی درباره خصلت شبکه‌های اجتماعی گفت: یک خصلت شبکه اجتماعی ارتباطات افقی‌اش است. در دانش ارتباط شناسی دو اصطلاح ارتباطات عمودی  و ارتباطات افقی داریم. وقتی ارتباطات از بالا به پایین و فرمایشات ملوکانه باشد حالتش عمودی است. در حالی که در ارتباط افقی چنین شرایطی وجود ندارد و هر دو با وزنی برابر روبه روی هم ایستادید. دکتر فاضلی  اشاره کردند که فناوری‌های جدید در ارتباطات عمودی اختلال ایجاد می‌کند.

او با بیان اینکه وضعیت نسل اول شبکه‌های اجتماعی در کشورهای پیشرفته هم فرقی با سایر کشورها نداشت، توضیح داد: در سال ۲۰۱۴ در دانشگاه کالیفرنیا کاری انجام دادیم. به عنوان مثال تا پیش از انقلاب ۱۷۷۶ در آنجا مستعمره‌های سیزده‌گانه آمریکا بدون هیچ پیوندی از یکدیگر روزگار می‌گذراندند. این عدم پیوند حداقل ناشی از سه عامل بود از جمله پراکندگی جغرافیایی در ایالات‌متحده آمریکای پهناور ، فواصل طولانی متکی به اسب و عدم امکان هم‌صحبتی. مهاجرانی از کشورهای مختلف و با زبان‌های مختلف به آنجا آمده بودند و نمی‌توانستند با هم ارتباط برقرار کنند. بنابراین نسل اول شبکه اجتماعی در همه جهان مشترک بوده است.

در حکومت صفویه ارتباط عمودی بوده است

به گزارش شفقنا رسانه،محسنیان با اشاره به عمودی بودن ارتباط در دوره صفویه گفت: وقتی به‌تدریج قهوه‌خانه‌ها در اصفهان رونق گرفت، تبدیل به مراکزی مهم برای تبادلات اجتماعی شد. بنابراین گاه ممکن بود که دامنه گفتگوها به انتقاد از روش حکومت مسلکی و شیعی صفویه کشیده شود. حکومت مسلکی در همه جای جهان عادت به ارتباط افقی ندارد. حکومت مسلکی معتقد است که مسلک خودش در جهان برتر است و حالا این مسلک اصلاً  نمی‌تواند افقی ارتباط برقرار کند.

او ادامه داد: حکومت صفوی هم از همین جنس بود. مردمی سنی مذهب که ظرف ۱۵ سال  تبدیل به شیعه شده‌اند و الان در قهوه‌خانه نشسته‌اند و صحبت می‌کنند. این مردم وارد حوزه‌هایی می‌شوند که حکومت دوست ندارد درباره این حوزه‌ها در آنجا صحبت شود. بنابراین شاه حکم می‌کند هر روز قبل از آنکه کسی داخل قهوه‌خانه شود صاحب قهوه‌خانه باید میزبان کسی شود که در آن زمان به او ملا می گفتند  و موظف است وقتی جمعیت حاضر در قهوه‌خانه زیاد شد شروع به گفتن مسائل شرعی، روایت‌های تاریخی سودمند و شعرهای مناسب نماید. در این پروژه نا بردبارانه پس از آنکه آن فرد دوساعتی مردم را مشغول می‌کرد به حاضرین می‌گفت الان دیگر وقت کار است و به سراغ کار و حرفه خود بروید. مردم هم فوراً اطاعت می‌کردند و بیرون می‌رفتند. ضمن آنکه هنگام خروج از قهوه‌خانه‌ها هر یک مبلغی هم به وی می‌دادند.

محسنیان به بیان تفاوت شبکه‌های اجتماعی نسل دوم در ایران و کشورهای دیگر پرداخت: شبکه اجتماعی نسل دوم یا ارتباطات راه دور (telecommunication) از سال ۱۸۴۰ شروع می‌شود. ۱۸۷۷ سومین نسل آن راه می‌افتد. نکته‌ای که بسیار کم به آن توجه شده این بوده که ما هم تلگراف، تلفن و روزنامه تهیه کردیم و تیراژ آن حدود هزارتا بوده است این درحالی است که در پاریس روزنامه ۷۴ هزار تیراژی داشتیم. به عبارتی در ایران زیاد مصرف عامه نداشته است. تمبر پست در فاصله بسیار کوتاهی در اروپا همگانی شد. وقتی اولین خط تلگراف در ایالات‌متحده درست شد، بعد از ۵ سال برای ۱۱ هزار کیلومتر آن را نصب‌کرده بودند. در سال ۱۹۱۰ نزدیک به ۸ میلیون خط تلفن در امریکا بود. با این شبکه نسل دوم شما با تلفن، تلگراف و پست فقط مبادله اطلاعات انجام می‌دهید و ارتباط برقرار می‌کنید.

او ادامه داد: با این حال وضعیت در ایران به گونه دیگری است. چون از ابتدا  هر سه در انحصار حکومت قرار گرفتند. به عبارتی مصیبت ایران الان انحصار رسانه‌ای است. ۵ روزنامه پرتیراژ برای حکومت هستند. تلویزیون ما جزء نادرترین کشورهای جهان است که در انحصار است. تلفن و پستمان در انحصار است. سهم مجموع جمعیت برخوردار از امکانات هم بسیار ناچیز و توزیع آن بسیار نامتوازن است. به عبارتی به نفع پایتخت و پولدارها، به زیان روستاها و عشایر است.  در سال ۱۳۳۷ از هر ۱۳۷ نفر ایرانی فقط یک نامه به پست انداخته می‌شد.

محسنیان به مقایسه نسل مختلف شبکه‌ها در کشورهای پیشرفته و عقب‌مانده پرداخت: تأثیر این شرایط سبب شد که ساختار شبکه نسل دوم در کشورهای پیشرفته و در حال گذار دو ساختار متفاوت پیدا کند. ولی در کشورهای عقب‌مانده هر سه نسل در حال زندگی کردن هستند. یعنی شما مجموعه‌ای دارید که به تمام کامپیوتر، شبکه‌ها، ابزارها و… دسترسی دارند و به‌روز هستند. عده‌ای هم دارید که به همان شبکه نسل دوم یعنی تلفن دسترسی دارند. این ربطی به سواد ندارد. افرادی هستند که لیسانس دارند ولی شاید ۵ سال یک‌بار هم به سراغ اینترنت نروند. گروهی هم دارید که همان شبکه نسل اول؛ شفاهی را طی می‌کنند. شما از کاشان کمی دورتر بروید مناطق این‌چنینی را پیدا می‌کنید. در حالی که در کشورهای پیشرفته شبکه یکپارچه و منسجم است.

نابردباری حکومت در زمان شبکه نسل دوم

او  به نابردباری حکومت در زمان تلگراف اشاره کرد و توضیح داد: وقتی تلگراف به تمام شهرهای ایران می‌رسد، دیگر از شهرها می‌توان به روزنامه حکومتی تلگراف بزنند. با این حال وقتی به تمام تلگراف‌هایی که در روزنامه دوره اواخر قاجار مروری انداختیم دیدیم خبرهایی که تلگراف می‌شد مثلاً فلانی که حاکم فلان ولایت بود خبر داد همه‌چیز خوب  است و گاهی اخباری درباره وضع هوا و بارندگی هم می‌داد.

محسنیان ادامه داد: ما نابردباری حکومت را در تمبر پست زمان رضاشاه هم می‌بینیم. یک نفر نامه‌ای برای رضاشاه می‌نویسد و چون نامه به اسم شاه بوده کسی جرئت باز کردن آن را نداشته تا به دستش برسد. وقتی شاه نامه را باز می‌کند می‌بیند از فردی تظلم خواهی کرده است. عصبانی می‌شود و دستور می‌دهد کنار هر صندوق پست یک پاسبان بگذارند تا وقتی فردی می‌خواهد نامه‌اش را در صندوق بیندازد اول ببیند که نامه به آدرس رضاشاه نیست و بعد اجازه دهد تا نامه را در صندوق بیندازد.

او با بیانی انتقادی گفت: ما ۱۸۱ سال است که در حال فیلترینگ هستیم و ۱۸۱ سال است که به حکومت‌ها عادت دادیم تا بدانند مشروعیت دارند اگر این کار را بکنند.

محسنیان در ادامه سخنان خود به بیان مختصات ابزارهای نسل سوم پرداخت و توضیح داد: ابزارهایی که نسل سوم را ساخت همان مختصات نسل دوم را داشت. آقای شپرد می‌گوید:«این ابزارها آن‌گونه کند و پرزحمت نبود. » شبکه اجتماعی مجازی که ما به آن شبکه اجتماعی دیجیتال یا نسل سوم می‌گوییم هر نوع تعامل نمادین متن بنیاد است که بر پایه فناوری و به گونه رقومی انجام می‌شود. این شبکه سه مشخصه دارد. اول چندرسانه‌ای است. دوم حجیم و پر عضو است. سوم چند تعامل گر است. اگر مازلو الان بود یک طبقه اضافه می‌کرد و آن نیاز رسانه‌ای بود.

او ادامه داد: حاصل این سه خصلت، امکاناتی فراهم آورده که در نسل قبلی نبوده است. به عنوان مثال؛ مخالفان آزادی حمل اسلحه در ایالات‌متحده آمریکا در دوران نسل دوم شبکه‌های اجتماعی در سراسر کشور پراکنده و از یکدیگر بی‌اطلاع بودند. در حالی که با امکانات شبکه‌های نسل سوم توانستند از تعداد و وجود گستردگی یکدیگر آگاه شوند. کشورهای پیشرفته، شبکه اجتماعی معاصر خود را یک سرمایه اجتماعی می‌دانند. در حالی که در اینجا شبکه‌های اجتماعی معاصر را مزاحم خود می‌دانند.