موج جدید مهاجرت در ایران

رویداد۲۴ تا پیش از این وقتی کسی از مهاجرت سخن می‌گفت، اذهان را به سمت خروج از کشور می‌برد و پشت بند آن این سوال را ایجاد می‌کرد "به کدام کشور؟ "، حالا مدتی است که کم کم دایره مهاجرت به داخل کشور هم کشیده شده است و ازین پس اگر کسی از مهاجرت صحبت کرد باید ابتدا پرسید "به کجا؟ کدام کشور یا کدام شهر؟ ". 

تغییرات اقلیمی، بحران‌های اقتصادی و سیاسی زندگی در نقاط مختلف کشور را با چالش‌های تازه‌ای روبه رو کرده است. چالش‌هایی که در مواردی باعث شده امکان زندگی در یک منطقه از بین رود و یا عده از ساکنان یک منطقه به دلیل اینکه شرایط مقابله با چالش‌ها را ندارند به فکر خروج از آن منطقه بیافتند. 

امروز نایب رییس اتحادیه املاک گفت: «رشد قیمت مسکن باعث شده تا بسیاری از مستاجران به شهر‌های اقماری تهران مهاجرت کنند.» 

حسام عقبایی افزود: «در ماه‌های اخیر و به دنبال افزایش قیمت مسکن و اجاره بها در شهر تهران شاهد روند مهاجرت اقشار اجاره‌نشین از تهران به سمت شهر‌های اطراف از جمله کرج، شهریار، پردیس، رودهن و ... هستیم؛ این جابه‌جایی از نظر رفت و آمد ابعاد منفی دارد. ممکن است حاشیه‌نشینی، قدرت خرید مستاجران را بالا ببرد، ولی باعث مشکلات اجتماعی و معضلات عبورو مرور می‌شود.» 

عقبایی معتقد است: «اصلی‌ترین شاخص اجاره بها قیمت مسکن است که در ماه‌های اخیر حدود ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده و شکی نیست که باید اجاره بها نیز به همین میزان رشد کند، اما افزایش نرخ اجاره باید متناسب با اسفندماه باشد، نه رشد سال ۱۳۹۷. در حال حاضر مستاجران امکان پرداخت رقم‌های غیرمتعارف اجاره بها را ندارند.»

 قیمت مسکن در ماه‌های اخیر به شدت در تهران و کلانشهر‌های دیگر افزایش یافته است.

گزارش بانک مرکزی از تحولات بازار معاملات مسکن پایتخت در اردیبهشت‌ماه نشان می‌دهد که متوسط قیمت یک متر مربع زیربنای واحد مسکونی دادوستد شده در دومین ماه امسال نسبت به ماه قبل بیش از ۸ درصد و در مقایسه با اردیبهشت‌ماه پارسال حدود ۳۵ درصد رشد کرده و به ۵ میلیون و ۹۸۰ هزار تومان رسیده است. همچنین بر پایه یافته‌های این گزارش، شاخص اجاره‌بهای مسکن در اردیبشهت گزارش نسبت به فروردین ماه امسال، ۱۱ درصد و در مقایسه با اردیبهشت‌ماه پارسال حدود ۱۰ درصد افزایش داشته است. این در حالی است که روند افزایش قیمت‌های در ماه‌های بعدی نیز ادامه داشته است. شاخص قیمت دیگر کالا‌ها نیز روند روبه افزایش داشته که این روند در تهران بیشتر هم بوده است.

اما ظاهرا این فقط مسائل اقتصادی نیست که بر مهاجرت در داخل کشور به خصوص از تهران اثر گذار است.

پایین بودن کیفیت زندگی به خاطر عواملی همچون آلودگی هوا، سر و صدا، شلوغی شهر و خیابان باعث شده است که مهاجرت از تهران به برخی دیگر از شهر‌ها در دو سال اخیر افزایش یابد. عوامل دیگری همچون ترس از زلزله مهیب در تهران نیز در این موضوع موثر است.

البته حجم مهاجرت از تهران به شهر‌های دیگر هنوز اندک است. 

بنا به اطلاعات سرشماری سال ١٣٩٥ در فاصله زمانی سال‌های ١٣٩٠ تا ١٣٩٥ تعداد ٣٥٠‌هزار و ٦٣٢ نفر از استان تهران به استان‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند. استان البرز بالاترین جذب مهاجر از تهران را داشته و استان‌های گیلان و مازندران به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم جذب مهاجر از استان تهران قرار دارند.

 آمار به تفکیک این‌طور توضیح می‌دهد که استان البرز با ۸۹‌هزار و ۱۹۷ نفر بیشترین مهاجر را از استان تهران داشته است. استان‌های گیلان، مازندران و خراسان رضوی به ترتیب با ۲۸۵۳۱، ۲۳۶۴۳ و ۲۱۲۴۱ نفر از این نظر در رتبه‌های بعدی قرار دارند. براساس آمار در سال‌های دهه ٧٥- ٦٥، روند مهاجرپذیری شهر تهران تدریجا متوقف شد و این شهر به نقطه‌ای مهاجرفِرِست تبدیل شد و در نتیجه، رشد جمعیت آن کاهش یافته و سهمش از جمعیت کشور و استان تهران روندی نزولی پیدا کرد، اما مهاجرت به این شهر به‌صورت غیر‌مستقیم همچنان ادامه پیدا کرد. 

اگرچه خالص مهاجرت استان تهران نشان می‌دهد طی فاصله زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، تعداد افرادی که وارد استان تهران شده‌اند بیشتر از افرادی است که از استان تهران خارج شده‌اند، اما آمار می‌گوید که مهاجرت معکوس درحال رخ دادن است؛ هرچند ناچیز. 

به این ترتیب به نظر نمی‌رسد بحث مهاجرت از تهران خیلی جدی باشد، مگر اینکه با بالا گرفتن مشکلات اقتصادی و افزاش هزینه‌های زندگی در پایتخت این مسئله از سال جاری تقویت شده باشد. این همان چیزی است که حسام عقبایی به آن اشاره کرده است.

به نظر می‌رسد جدای از مشکلات اقتصادی دیگر مشکلات زندگی در تهران نمی‌تواند باعث از بین رفتن جذابیت‌های این شهر برای ساکنانش باشد.

تغییرات اقلیمی و کمبود آب، ساکنان مناطق خشک را به مهاجرت ترغیب می کند  مسئله مهاجرت در داخل کشور به پایتخت ختم نمی‌شود. با عمیق‌تر شدن بحران آب در مناطق مختلف کشور، مهاجرت از مناطق بحرانی به صورت جدی مطرح شده است.

 شهر‌های جنوبی و مرکزی ایران از این نظر در وضعیت بحرانی قرار دارند. به این ترتیب ساکنان این مناطق سعی می‌کنند با تغییر مکان از بحران خارج شوند.

 حالا زمزمه‌های مهاجرت بی رویه به شهر‌های شمالی کشور مطرح شده است.

اخیرا دبیر کارگروه پسماند و محیط زیست اتاق فکر توسعه مازندران، گفته است: «مهاجرت‌های داخلی در ایران که در حال حاضر به دلیل صنعتی بودن و ایجاد اشتغال به استان‌های البرز و اصفهان صورت می‌گیرد موجب کمبود آب در این استان‌ها شده است و پیش بینی می‌شود جمعیت چند میلیونی در سال‌های آینده به شمال بیایند.»

او درباره برداشت بی رویه آب در شهر‌های شمالی هشدار داد و گفت: "در حال حاضر بیش از ۱۰۰ درصد آب‌های زیرزمینی و ۷۰ درصد آب‌های سطحی در مازندران برداشت می‌شود.

" همچنین گزارش‌ها از افزایش شدید تراکم جمعیت در استان‌های شمالی به خصوص استان گیلان حکایت دارد. گفته می‌شود استان گیلان پس از استان تهران بیشترین تراکم جمعیت را دارد.

آمار دقیقی از وضعیت مهاجرت به شهر‌های شمالی در دست نیست. اما اینکه در مناطق بحران زده آبی بسیاری به دنبال ترک محل زندگی خود هستند می‌تواند زنگ خطر بزرگی برای مناطق شمالی و شمال غرب کشور باشد. اخیرا در جریان بحران آب در آبادان و خرمشهر مسعود خیاط زاده، رئیس اتاق بازرگانی آبادان، به خبرگزاری ایلنا گفت: «کم‌آبی و خشکسالی عملا به تعطیل شدن کشاورزی در این شهر منجر شده و بی‌اعتمادی به وعده‌های مسئولان برای حل مشکلات این منطقه به اندازه‌ای افزایش یافته است که مردم در تلاش برای مهاجرت هستند.» خیاط‌زاده همچنین گفت که وضعیت در آبادان به جایی رسیده است که سرمایه‌گذاران در پی توقف فعالیت خود در این شهر هستند و کارمندان مراکز دولتی درخواست انتقال داده‌اند.