از ممنوعیت تا گرانی و ریزش مخاطب / نظر اسماعیل عفیفه، امیر پورکیان، رضا جاپلقی و مسعود ردایی درباره مشکلات شبکه نمایش خانگی

 رویداد۲۴ از عمر ویدئو رسانه یا همان شبکه نمایش خانگی در کشور ما خیلی نمی‌گذرد. در سال‌هایی که از تاسیس این شبکه می‌گذرد، آثار سینمایی بسیاری مدتی پس از پخش وارد این شبکه شدند و مخاطبانی که فیلم را بر پرده سینما ندیده بودند و یا دوست داشتند بار دیگر آن را ببینند این فرصت را داشتند تا در خانه و با خیال راحت بتوانند فیلم دلخواهشان را تماشا کنند. پس از گذشت مدتی این رسانه به طور مجزا خود صاحب آثاری شد که شاید در سینما و یا حتی تلویزیون نیز به نمایش در نیامده بودند. به طور مثال تله فیلم‌هایی تولید شدند که صرفا در شبکه نمایش خانگی امکان دیده شدنشان وجود داشت.

پس از موفقیت نسبی که این آثار بدست آوردند سرمایه گذاری در شبکه نمایش خانگی بیش از گذشته شکل جدی به خود گرفت و حتی باعث شد فیلمسازانی که به دلایلی تمایلی به حضور در سینما و تلویزیون نداشتند به شبکه نمایش خانگی آمده و اقدام به تولید آثار سریالی نمایند.

در ابتدای امر خیلی مخاطبان با این آثار ارتباط برقرار نکردند و به دلیل عدم پخش و توزیع نامناسب یا حتی تولید شدن آثار بی کیفیت مخاطب چندان از این اتفاقات استقبال نکرد و شبکه نمایش خانگی همچنان به مانند گذشته به روند کاری خود ادامه داد تا یک دهه اخیر که با حضور تولید کنندگان شناخته شده و بازیگران سلبریتی این اتفاق رنگ و بوی دیگری به خود گرفت و امروز هم شاهد تعداد پررنگ آثار این عرصه هستیم و هم این که مخاطبان به خوبی با این مقوله ارتباط برقرار کرده‌اند. از آنجایی که تلویزیون نیز برای مدتی به دلیل نبود تولیدات مناسب مخاطبان خود را از دست داده بود، شبکه نمایش خانگی فرصت بیشتری برای پروبال گرفتن یافت و موفق شد تبدیل به یکی از ارکان اصلی تولید محصولات فرهنگی شود. به گونه‌ای که اگر نگوییم رقیب اصلی تلویزیون اما به عنوان یک مکمل در کنار این جعبه جادویی قرار گرفته است.

 در واقع شبکه نمایش خانگی علاوه بر وظیفه اصلی‌اش که نمایش آثار سینمایی در قالب دی‌وی‌دی بود امروز به یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان سریال‌های ایرانی تبدیل شده است که کارگردانان به نام سینما و تلویزیون و بازیگران چهره در آن حضور دارند و اقدام به تولید آثار مختلفی می‌کنند. حالا در آستانه نزدیک به سه دهه از گذشت عمر این رسانه مجزا مخاطبان به آن اعتماد کامل دارند و می‌توانند آثار را به دلخواه خود انتخاب کنند و از دیدن آن با صرف هزینه لذت ببرند.

اما مدتی است که این شبکه با مشکلات مخصوص خود دست به گریبان است، مشکلاتی همچون نمایش آثار عرضه شده در این رسانه از شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای، قاچاق و دانلود غیرمجاز این آثار و همچنین گرانی دی‌وی‌دی که به دلیل تحریم‌ها و نبود مواد اولیه این اتفاقات رخ داده است. درحالی که تولید کنندگان در تلاش هستند تا بتوانند با ترفندهای مختلف جلوی ریزش مخاطب خود را به دلیل این گرانی ناخواسته بگیرند اما مسائل حاشیه‌ای دیگری گریبان تولیدات جدید را گرفته است. در گذشته بسیاری از این سریال‌های تولید شده نیمه رها شدند و همین عامل نیز موجب شد تا مخاطب به سختی با این رسانه ارتباط برقرار کند اما حالا که این اعتماد ایجاد شده است بعضا بنا به دلایلی برخی از این آثار توزیعشان با مشکلاتی همراه می‌شود که ممکن است مخاطب را از ادامه راه دلزده کند.

یکی از سریال‌هایی که از مدت پخشش خیلی نمی‌گذرد و در همان زمان هم با استقبال خیلی خوبی مواجه شد، سریال "ممنوعه " ساخته امیر پورکیان است که به دلیل موضوع خاصش مدتی است که توزیع و پخش آن با مشکل مواجه شده است و جلوی پخش آن از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد گرفته شده است."ممنوعه " داستان سه نسل را به صورت همزمان و پیوسته روایت می‌کند از دغدغه‌های امروز جوانان تا آسیب مسائل روز خانوادگی و اجتماعی را به نمایش می‌گذارد. در واقع "ممنوعه " با نمایش یکسری از ناهنجاری‌ها که بعضا در لایه‌های زیرین جامعه امروزی وجود دارند تلاش داشت تا اتفاقات داستان را رقم بزند که این امکان برایش فراهم نشد و نتوانست از حاشیه‌ها دور بماند و روند طبیعی خود را طی کند.

امیر پورکیان کارگردان این مجموعه در گفت‌وگو با خبرنگار هنرآنلاین درباره چرایی عدم پخش این سریال گفت: فعلا ترجیح می‌دهم سکوت کنم، اما به موقع در این باره صحبت خواهم کرد. پخش سریال به زودی آغاز می‌شود. آنچه که معلوم است "ممنوعه" به جایی رسیده بود که همه درباره آن می‌دانستند و قبل از توقیف مخاطب با آن آشنا بود و این حاشیه باعث آن نبود که سریال دیده شود. وقتی کاری دیده می‌شود مسائل حاشیه‌ای برایش به وجود می‌آید و به توقیف می‌رسد. خوشبختانه در همین مدت کم استقبال خوبی از سریال صورت گرفت. به طوری که تنها قسمت سوم این سریال بین 500 تا 600 هزار بازدید در یوتیوب داشته است.

وی درباره ممیزی‌هایی که به سریال وارد شده است، بیان کرد: سریالی مثل "ممنوعه" که قرار است یکسری ناهنجاری‌ها را نشان دهد و عاقبت آن‌ها را نیز در بر می‌گیرد می‌تواند عبرت آموز باشد و هدف من نیز همین بود تا علاوه بر بهشت ترسیم شده سوژه‌ها نشان دهم که زمهریری نیز در انتظار آن‌ها هست. به نظرم درست‌ترین حالت برای جلوگیری از این سوءتفاهم‌ها این است که تولید کنندگان اثر را تا انتها به مرجع زیربط ارائه دهند. وقتی اثر کامل شده را شورا ببیند متوجه موضوع می‌شود و می‌تواند به راحتی درباره آن تصمیم بگیرد؛ اما وقتی قسمت به قسمت ارائه می‌شود این مشکلات هم پیش می‌آید و قضاوت‌ها رنگ دیگری به خود می‌گیرند.

این کارگردان درباره تفاوت آثار شبکه نمایش خانگی با تلویزیون عنوان کرد: شبکه نمایش خانگی داشت خیلی خوب پیش می‌رفت. به طور مثال من درباره سریال خودم می‌گویم که ممنوعه داشت کاری می‌کرد که مخاطب شبکه‌های ماهواره‌ای ریزش کند اما فعلا به دلایلی که نمی‌توانم درباره آن صحبت کنم توزیع و پخش سریال متوقف شده است و کسی را هم نمی‌توانم دراین زمینه مقصر بدانم. به نظرم شبکه نمایش خانگی و تلویزیون هر دو با یکدیگر همسو هستند و هدف نیز این بود که شبکه‌های معاند مخاطب خود را از دست بدهند، آن‌ها کاملا هدف گذاری شده اثر می‌سازند و بیش از هرچیز در آثارشان تبلیغ ابتذال می‌کنند اما ما چیزی می‌سازیم که مخاطب در ناخودآگاه خود به دنبال چرایی موضوع باشد. تلویزیون هم این هدف را دارد و شبکه نمایش خانگی می‌تواند در جذب مخاطب موفق‌تر باشد. این دو رقیب شبکه‌های ماهواره‌ای که خوراک بد به مخاطب می‌دهند هستند اما شبکه نمایش خانگی می‌توانست بهتر این عملکرد را داشته باشد که به دلایل زیاد این اتفاقاتی که امروز شاهد آن هستیم رخ داده است.

پورکیان در ادامه درباره گرانی قیمت محصولات شبکه نمایش خانگی و تاثیر آن بر میزان مخاطب نیز اظهار کرد: متاسفانه با افزایش قیمت دی‌وی‌دی بسیاری از مخاطبان شبکه نمایش خانگی ریزش کردند و ما هم با این مشکل مواجه شدیم اما "ممنوعه" توانست این سد را بشکند و مخاطب خود را حفظ کند. به نظرم تنها راه چاره برای جلوگیری از ریزش مخاطب ساخت یک اثر خوب است و چاره‌ای جز این وجود ندارد. چرا که اثر خوب و با کیفیت موجب می‌شود تا مخاطب برای دیدن آن هزینه کند. برخی معتقد هستند که چهره‌ها منجربه فروش خوب اثر می‌شوند اما من معتقدم چهره‌ها در بدو ورود برای معرفی محصول مهم هستند اما اگر تمام چهره‌ها را داشته باشید و محصول بی کیفیت ارائه کنید اتفاقی نخواهد افتاد و مخاطب قطعا ریزش می‌کند.

هنوز چند روزی از خبر عدم پخش قسمت‌های بعدی سریال "ممنوعه " نگذشته بود که یکی دیگر از سریال‌های شبکه نمایش خانگی نیز با ممنوعیت مواجه شد. مجموعه " 13 شمالی" به کارگردانی علیرضا امینی و تهیه کنندگی رضا جاپلقی یک رئالیتی‌شو است که در آن از حضور بازیگران شناخته شده برای پیشبرد کار بهره گرفته شده است که بعد از شش قسمت جلوی پخش آن گرفته شد.

جاپلقی تهیه کننده این اثر در همین زمینه می‌گوید: متاسفانه یکسری اخبار در طی این مدت منتشر شده است که همگی کذب هستند و از این دوستان به زودی شکایت خواهیم کرد چرا که بخاطر فروش بیشتر ما این بحث را مطرح نکرده‌ایم و حاشیه سازی نکردیم. عدم پخش این سریال با نامه‌ای که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ما صادر شد اتفاق افتاد و ابهاماتی بوجود آمده است.

 

جلسه دوستانه‌ای با مدیر کل نمایش خانگی آقای پارسایی و همکارانشان برگزار شد که با همراهی و رهنمودهای تاثیر‌گذار دوستان ابهامات رفع شد و نگاه ارشاد بر روی موارد اختلافی اعمال شد، بنابراین روند توزیع به زودی شروع خواهد شد. اداره کل نمایش خانگی بخش مهمی از بدنه رسانه‌ای در کشور است که رسالت بزرگی را برعهده دارد و در کنار تهیه‌کنندگان و شبکه توزیع به صورت سه ضلع تلاش می‌کنند تا فیلم‌ها و سریال‌ها به صورت مناسب به دست مخاطبین برسد. لذا ما همواره مجموعه اداره کل نمایش خانگی و بالاخص جناب پارسایی را به عنوان پشتیبان در کنار خود احساس می‌کنیم و مواردی از این دست نیز در فضای همدلی و تعامل حل و فصل می‌شود.

وی همچنین درباره راهکاری که برای جلوگیری از ریزش مخاطب درنظر گرفتند توضیح داد: ما تقریبا هر دو قسمت را به یک قسمت تبدیل کردیم تا علاوه بر کم شدن قسمت‌های مجموعه جلوی فشار اقتصادی که مخاطب باید متحمل شود را هم بگیریم که خوشبختانه از آن استقبال هم شد. یکی بخشی از مخاطب با افزایش قیمت‌ها ریزش کردند اما هنوز آمار دقیقی در دسترس نیست و تنها اتفاقی که به ما کمک کرد سعی کردیم مدت زمان اثر را بالا ببریم و مخاطب به لحاظ مالی کمتر متضرر شود.

وی نیز در خاتمه درباره رقابت میان شبکه نمایش خانگی و تلویزیون گفت: شبکه نمایش خانگی از بدو تاسیس کمک به تلویزیون کرد و این فضا روی میزان مخاطب و جذب مخاطب اثرگذار بود. به شکلی اگر رقابتی هم هست برنامه‌سازان تلاش می‌کنند تا تولیدات بهتری داشته باشند. در واقع هدف اصلی این است که بیشترمقابله با شبکه‌های ماهواره‌ای باشد که فکر می‌کنم در طی این مدت نیز پاسخگو بوده است.

مسعود ردایی دیگر تهیه کننده‌ای است که در فضای سینما و رسانه خانگی فعالیت داشته و دارد. او که مدتی قبل سریال"عالیجناب" را در شبکه نمایش خانگی داشت، درباره ممیزی‌ها بیان کرد: من به رسانه خاصی اشاره ندارم بلکه در قالب سینمای ایران می‌گویم. وقتی از سوی سازمان سینمایی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ممیزی می‌گذاریم هم در سینما جاری و ساری است و هم در بخش ویدئویی و شبکه خانگی. با توجه به این مسائل به نظر می‌رسد تغییر در رویه این ممیزی‌ها مناسب نیست. در فیلم سینمایی از کوچکترین موارد ایراد می‌گیرند و مجبور به حذف و اعمال تغییرات می‌کنند اما در شکبه نمایش خانگی به راحتی از کنار آن می‌گذرند و به نظرم این درست نیست و باید رویه درست و معقولی وجود داشته باشد و نظرات شخص قالب کار نشود. چرا که این نظرات ضربه می‌زنند. وقتی مجوزی داده می‌شود و بعد به همان مجوز ممیزی می‌خورد مخاطب که از جریان پشت صحنه خبر ندارد و مورد به مورد کار را می‌بیند می‌تواند به همان مورد ایراد بگیرد و برایش اشکال ایجاد کند. باید آنچه در سینما هست برای شبکه نمایش خانگی نیز وجود داشته باشد و این دوگانگی حذف شود. متاسفانه نظرات شخصی است که بر کارها اعمال می‌شود و با تغییر شخص، این قوانین نیز تغییر می‌کنند. این روند متاسفانه هم مخاطب، هم سیستم و هم سازندگان را دچار مشکل می‌کند. امیدوارم این مشکلات حل شوند. در سینما آدم‌هایی هستند که سال‌هاست تصمیم گیرنده هستند و به نظرم باید تغییراتی به این ترکیب داد تا این دیدگاه‎ که برای ما خوب است و برای دیگران بد را عوض کند.

تهیه کننده سریال "عالیجناب " گفت: گران شدن محصولات شبکه نمایش خانگی به دلیل نوسانات ارزی بوده است و هزینه‌هایی را شرکت‌های پخش متقبل می‌شوند و این اضافه کردن باعث ریز بخشی از مخاطبان خواهد شد که اگر قیمت هر دی‌وی‌دی شش هزار تومان بوده و حالا تبدیل به 10 هزار تومان شده است یعنی 40 درصد ریزش مخاطب که چون در توان بسیاری از افراد جامعه نیست بنابراین نمی‌توانند این محصولات را دنبال کنند و یا از طرق دیگری اقدام به تهیه این آثار می‌کنند که هردو به ضرر تولیدکنندگان آثار تمام خواهد شد.

وی درباره ورود سرمایه گذاران مختلف به شبکه نمایش خانگی نیز اظهار کرد: حضور آدم‌های چهره روی فروش آثار تاثیر دارد، اما دلیل بر این نیست که هر کاری را در شرایط اجرایی انجام دهیم و هر متن و گفتاری را در این قالب تایید کنیم و جلو ببریم. در این آثار سرمایه گذاری‌هایی وجود دارد که ما را دچار مشکل می‌کند و باید شرایط مناسب‌تری وجود داشته باشد. پرداخت‌هایی که می‌شود خارج از چارچوب سینماست که همه را دچار مشکل می‌کند و نه تنها ما بلکه صنعت تولید را دچار نیز به دردسر انداخته است که شامل تمام عوامل یک فیلم می‌شود. باید اجازه دهیم همه افراد فعال در این صنعت از شرایط تولید استفاده کنند و گذران زندگی داشته باشند.

نیازمند صبوری بیشتری هستیم

اسماعیل عفیفه یکی از اعضای شورای پروانه نمایش خانگی در پاسخ به سوال خبرنگار هنرآنلاین درباره وضعیت توزیع آثار و شرایط بازبینی و صدور پروانه نمایش آثار گفت: طرح فیلمنامه و بعد خود فیلمنامه در شورا تصویب می‌شود ولی برخی کارگردانان و فیلمسازان در اجرا تغییراتی اعمال می‌کنند که در همه آثار سینمایی و شبکه نمایش خانگی و حتی در تلویزیون نیز این امر مرسوم است. حال این اتفاقات گاهی در راستای بهبود کار است و گاهی به گونه‌ای است که از طرح اولیه عدول می‌کند. شورا تا زمانی که مشکلی در فضای پخش ایجاد نشود و این تغییرات از ضوابط عبور نکنند مشکلی با آن ندارد، اما زمانی که این تغییرات با عرف جامعه هماهنگی ندارد شورا ناچار به دخالت می­شود. نمیتوان حکم کرد که آنچه در فیلمنامه نوشته شده باید مو به مو اعمال شود، زیرا چنین قیدهایی ابتکار عمل برای کار خلاقانه را از دست سازندگان می‌گیرد.

وی ادامه داد: در سینما، نمایش خانگی و تلویزیون آثار نمایشی بر اساس ضوابط تولید می­‌شود. البته در تلویزیون کنترل بیشتری وجود دارد و تا آخر که کار روی آنتن می‌رود همه اجزایش مورد کنترل قرار می‌گیرد اما گاهی مشکلاتی پیش می‌آید که جزو بخشی از حرفه سریال سازی است و باید آن را پذیرفت. در سینما مخاطب یک بار اثر را می‌بیند و از آن عبور می‌کند. اما در تلویزیون و در سریال‌های نمایش خانگی شرایط فرق دارد. در اینجا به دلیل ادامه دار بودن داستان گاهی مخاطب شکیبایی نمی‌کند که مسائل طرح شده به نتیجه برسند و با پیش‌داوری و به محض اینکه بخش‌هایی از یک قسمت از کار خوشش نیاید شروع به ایراد گرفتن از آن می‌کند.

عفیفه همچنین افزود: نقدهایی که گاهی نوشته می‌شود یا بیان می‌شود همگی از سر موضع دلسوزی نیستند و گاهی اغراضی پشت آن‌ها نهفته است. سریال یک پدیده ادامه‌دار است و مفاهیمی را طرح می‌کند و بحران‌هایی ایجاد می‌کند که در قسمت‌های بعدی پاسخ پیدا می‌کند اما بسیاری از همان قسمت اول برعلیه سریال موضع می‌گیرند. به نظرم باید برای دیدن سریال‌های ادامه دار صبوری بیشتری داشته باشیم و اثر را کامل ببینیم و بعد از درک مفاهیم و مضامینی که در طول قسمت‌های مختلف بیان می‌شود، درباره آن صحبت کنیم و نقدش کنیم. این رفتارها کارشناسانه و منصفانه نیست.

وی در ادامه با اشاره به این که مخاطب نیز باید در انتخاب اثر دقت کند، تاکید کرد: خانواده‌ها باید به رده سنی که در پشت جلد آثار نمایش خانگی تعیین شده توجه کنند. متاسفانه این امر مهم آن‌گونه که شایسته است از سوی مخاطب در نظر گرفته نمی‌شود. در تلویزیون خیلی این مسائل و مشکلات را نداریم چرا که معمولا سریال‌ها برای میانگین کلی مخاطب هم سنی و هم فرهنگی تولید می‌شود، اما در شبکه نمایش خانگی باید دقت کرد، مخاطب باید به نوع اثر، ژانر آن و رده سنی مجاز برای تماشای آن دقت کند. همه این اطلاعات در پشت جلد اثر نوشته شده است. مخاطب باید بعد از رجوع به این اطلاعات دست به انتخاب و خرید فیلم و یا سریال بزند.

شورای نمایش خانگی رده سنی آثار را تعیین می‌کند و بعد از این خود مخاطب است که مسئولیت انتخاب محصولی را که می‌خرد باید به عهده گیرد.

این تهیه کننده همچنین در پاسخ به این سوال که چرا شورای پروانه نمایش آثار را نمی‌بیند و به آن‌ها مجوز نمی‌دهد که بعد آثار در هنگام پخش دچار مشکل نشوند، گفت: گاهی کار تولید شده است و تغییراتی در آن اعمال کرده‌اند که چون ابهام داشته است شورا خواسته پخش کار متوقف شود، تا پایان کار دیده شود و پس از برطرف کردن اشکالات پخش مجدد آن را از سر بگیرند. به طور مثال درباره سریال "ممنوعه" این اتفاق رخ داده است. در حال حاضر کلیه قسمت‌ها در دست شوراست تا ببینند و نظر نهایی درباره آن داده شود. ضمن این که ما در نمایش خانگی در یک سمت تولید کننده را داریم، یک سمت شورا و یک سمت هم مخاطب، سمت دیگر هم بازار نمایش خانگی است که گاهی در ارزیابی‌ها نادیده گرفته می‌شود، ما باید علاوه بر حفظ مخاطب از بازار نیز مراقبت کنیم که این امر نیز با بازخوردهایی که در هنگام پخش از مخاطب گرفته می‌شود میسر است. در واقع بازخوردها به تولید کنندگان این فرصت را می‌دهد تا بتوانند در راستای بهبود کار اقدام کنند و این اتفاقی است که در تمام دنیا رخ می‌دهد. اگر کاری به طور کامل ارائه شود، تولید کننده تعامل با مخاطب را در حین پخش از دست می‌دهد و این ممکن است به کاهش فروش و از دست دادن مخاطب منجر شود.

عفیفه گفت: در نمایش خانگی این اتفاقات به وجود آمدن اشکال هنگام پخش اثر خیلی غریب نیست. در تلویزیون هم گاهی وقت‌ها چنین مشکلاتی به وجود آمده است. به طور مثال سریال خیلی خوبی ساخته شد که به دلیل اعتراض بخشی از مردم پخش آن متوقف شده. در حوزه نمایش خانگی نیز که فعلا عرصه نوپا و جوانی است و تولیدکنندگان آن نیز تازه کار هستند میتوان اننتظار چنین مشکلاتی را داشت. فکر می‌کنم همه باید از یک طرف فضای محتوایی و اخلاقی آثار و از طرف دیگر از فضای اقتصادی و کسب کاری که موجب کار افرینی شده مراقبت کنیم و برای حفظ و رونق آن تلاش کنیم.

به گزارش هنرآنلاین، با توجه به این که از عمر شبکه نمایش خانگی نزدیک به سه دهه می‌گذرد اما هنوز هم این رسانه جوان است و درحال آزمودن و خطا کردن، اما مسئولان نیز باید این نکته را در نظر داشته باشند که مخاطب امروز که با انواع و اقسام رسانه‌ها در ارتباط است فرصت زیادی برای آزمون و خطا به تولیدکنندگان و مسئولان نمی‌دهد و اگر خوراک فرهنگی مناسبی را که به دنبالش است در این رسانه پیدا نکند خیلی زود آن را تغییر خواهد داد. پس باید تا پیش از آن که مخاطب دلزده شده و بار دیگر نسبت به این رسانه بدبین شود چاره‌ای اندیشید تا اتفاقاتی مانند توقیف یا توبیخ آثار کمتر در شبکه رخ دهد و مخاطبی را هم که مانده است به راحتی از دست ندهد.