انگیزه برخی اهداکنندگان خون، "آزمایش" است نه "اهدای خون"

رویداد۲۴ دکتر علی‌اکبر پورفتح‌الله امروز در اولین همایش ملی مدیریت و کنترل عفونت‌های منتقله از خون که در تالار ابن‌سینای دانشگاه علوم پزشکی مشهد برگزار شد، با بیان اینکه «سه دسته اهداکننده خون داریم»، گفت: دسته اول اهداکنندگان مستمر هستند که حداقل سالی دوبار اهدای خون انجام می‌دهند. دسته دوم اهداکنندگان باسابقه‌اند که سابقه اهدای خون دارند، اما به صورت مستمر برای اهدای خون مراجعه نمی‌کنند. اهداکنندگان بار اول هم دسته سوم هستند.

وی ادامه داد: براساس آمار، جمعیت اهداکنندگان بار اول ۲۵ درصد مراجعان برای اهدای خون را تشکیل می‌دهند، اما این ۲۵ درصد مسئول رخداد بیش از ۷۵ درصد موارد مثبت شدن هپاتیت B. و C. و ایدز در آزمایشات انجام شده هستند. علت آن هم این است که انگیزه تعدادی از اهداکنندگان بار اول آزمایش است و انگیزه داوطلبانه ندارند. از همه بدتر این است که سازمان به عنوان جایگاهی شناخته شده که آزمایشات هپاتیت B. و C. و HIV را انجام می‌دهد که این بیماری‌ها با رفتار‌های پرخطر اشتراک دارند.

مدیرعامل سازمان انتقال خون توضیح داد: متاسفانه بسیاری از افرادی که رفتار پرخطر انجام می‌دهند، برای اهدای خون با هدف آزمایش مراجعه می‌کنند. این موضوع بسیار خطرناکی است. زیرا آزمایش‌های انتقال خون نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا بلافاصله بعد از ابتلا افراد نمی‌تواند این بیماری‌ها را تشخیص دهد.

پورفتح‌الله خاطر نشان کرد: یک دوره پنجره آزمایشگاهی داریم که در این دوران این بیماری‌ها مشخص نمی‌شود. از زمانی که فرد مبتلا می‌شود تا زمانی که سطح ویروس به حدی می‌رسد که سیستم ایمنی را تحریک می‌کند، دوران پنجره آزمایشگاهی است. هنگامی که ویروس سیستم ایمنی را تحریک می‌کند می‌توانیم بیماری را تشخیص دهیم؛ بنابراین افرادی که در دوره پنجره آزمایشگاهی برای اهدای خون مراجعه می‌کنند، اهداکنندگان بالقوه‌ای هستند که می‌توانند خطر هپاتیت و ایدز را به گیرنده خون منتقل کنند، به همین دلیل برنامه‌های متعددی داریم که اهداکنندگان بار اول را به حداقل برسانیم.

وی با اشاره به اینکه «در حال حاضر در ۱۵ استان کشور برنامه آزمایش و غربالگری اهداکنندگان بار اول را انجام می‌دهیم»، خاطر نشان کرد: یعنی اهداکننده بار اول در مراجعه اولش برای اهدای خون نمی‌تواند اهدای خون انجام دهد، بلکه انتخاب اهداکننده انجام و تمام معیار‌های انتقال خون بررسی می‌شود. در اهداکنندگان بار اول نمونه فقط برای آزمایش می‌گیریم و اگر آزمایش‌ها منفی باشد، چهار ماه بعد فرد برای اهدای خون مراجعه می‌کند. این موضوع به شدت تعداد مبتلایان به هپاتیت و ایدز را از طریق دریافت فرآورده خونی کاهش داده است.

مدیرعامل سازمان انتقال خون گفت: در کشور ما روند نزولی هپاتیت و ایدز را در میان اهداکنندگان خون داشته‌ایم که این موضوع مدیون فرهنگ سازی، اهداکنندگان مستمر، حذف اهداکنندگان بار اول و... است. علی‌رغم اینکه ایدز در جامعه رو به افزایش است، این بیماری در جامعه اهداکنندگان خون به شدت کاهش یافته است. در ۱۵ استان هیچ کدام از اهداکنندگان مبتلا به HIV نبوده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد جمعیت اهداکنندگان دارد به سمت سالم‌ترین جمعیت اهداکننده حرکت می‌کند.

پورفتح‌الله ادامه داد: با توجه به برنامه‌هایی که اجرا کردیم خطر اینکه افراد متعاقب دریافت خون، هپاتیت و ایدز بگیرند تقریبا نزدیک به صفر است و امکان اینکه کسی از طریق خون و فرآورده‌های خونی به این بیماری‌ها دچار شود، وجود ندارد. شانس اینکه بیماری بخاطر بیهوشی به هوش نیاد و فوت کند خطرش بیشتر از این است که بیماری از طریق خون و فرآورده‌های خونی به هپاتیت و ایدز مبتلا شود.

وی ضمن اشاره به کاهش مبتلایان هپاتیت و ایدز در بین جمعیت اهداکنندگان خون گفت: به طور مثال در حدود دو میلیون و ۱۰۰ هزار اهدای خون فقط ۵۰ مورد رخداد مثبت HIV داشتیم. یعنی ۰/۰۰۳ درصد اهداکنندگان ما رخداد HIV دارند، درحالی که در جامعه نرمال ما این بیماری صد برابر این رقم است.

مدیرعامل سازمان انتقال خون در پاسخ به این پرسش که آیا مواردی بوده که افراد از طریق خونی که دریافت کرده‌اند دچار ایدز و هپاتیت شوند، عنوان کرد: در این زمینه مورد مستندی ظرف چهار سال اخیر نداشته‌ایم.

وی با بیان اینکه در برخی مناسبت‌های خاص حجم بالای اهدای خون داریم، افزود: همیشه با این مشکل مواجه بودیم که در زمان‌های خاص مراجعه اهداکنندگان به حداکثر ممکن می‌رسد. این مراجعه زیاد، استاندارد‌های ما را پایین می‌آورد بخاطر حجم کاری، آزمایش‌هایی که باید انجام شود، خستگی پرسنل و ... این موضوع از چالش‌های بزرگ انتقال خون است از طرف دیگر فرآورده‌ای که تولید می‌شود عمر کوتاهی دارد به طور مثال پلاکت طول عمر سه روزه دارد.

مدیرعامل سازمان انتقال خون عنوان کرد: پس از مناسبت‌های خاص دچار کاهش ذخایر خونی می‌شویم، زیرا افراد می‌گویند ما که خون اهدا کردیم و دیگر مراجعه نمی‌کنند و میزان ذخایر ما کاهش می‌یابد. در سه سال گذشته برنامه نذر اهدای خون را اجرا کردیم که افراد در ایام سال برای اهدای خون مراجعه کنند. این برنامه باعث توزیع جمعیت اهداکنندگان در طول سال می‌شود.

پورفتح‌الله خاطر نشان کرد: ظرف چهار سال گذشته برنامه پایش ذخیره خون را داشته‌ایم که در همه مراکز اهدای خون هفت برابر مصرف روزانه، خون نگهداری می‌شود. اجازه کاهش ذخایر خونی را در هیچ استانی نمی‌دهیم. به محض اینکه استانی با کاهش ذخایر خونی روبرو شود از استان‌های دیگر جبران می‌کنیم. بخاطر همین ظرف سال‌های اخیر در این زمینه مشکل نداشته‌ایم و از مواقع بحران برای ساخت جمعیت اهداکننده استفاده کرده‌ایم. مثلا در زلزله کرمانشاه برای ساماندهی جمعیت گروه خونی o. استفاده کردیم؛ بخاطر اینکه این گروه خونی دهنده همگانی است و به آن نیاز بیشتری داریم.